Przejdź do zawartości

Literatura azerbejdżańska

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
(Przekierowano z Literatura azerska)

Literatura azerska – literatura pisana na obszarze Azerbejdżanu, głównie w języku azerbejdżańskim, należącym do rodziny języków tureckich.

Charakterystyka ogólna

[edytuj | edytuj kod]

Specyfika literatury azerbejdżańskiej wynika z położenia geograficznego Azerbejdżanu, jego historii, a przede wszystkim z przynależności do świata kultury islamskiej. Azerbejdżan leży na północ od Iranu (Persji), ale jest zamieszkany przez ludność tureckojęzyczną w szerszym znaczeniu tego słowa. Dawniej, kiedy różnice między poszczególnymi językami tureckimi nie były tak duże, azerbejdżański stanowił dialekt języka tureckiego. Dlatego też Fuzuli jest uważany zarówno za poetę azerbejdżańskiego, jak i tureckiego. Kwestię odrębności literatury azerbejdżańskiej zaciemnia fakt, że na terenie Azerbejdżanu kwitła, podobnie zresztą jak w innych krajach, literatura w języku perskim[1]. Trzeba pamiętać, że w języku perskim tworzyli najwybitniejsi poeci Bliskiego Wschodu Ferdousi[2], Omar Chajjam[3], Rumi[2], Sadi z Szirazu[2] i Hafez[2]. W czasie, gdy Azerbejdżan wchodził w skład Związku Radzieckiego autorzy azerbejdżańscy pisali również po rosyjsku. Niezależnie od języka, w którym były napisane, utwory azerbejdżańskie docierały w wersji rosyjskiej do mieszkańców całego wielonarodowego państwa, jak również do cudzoziemców, władających językiem rosyjskim, a nieznających azerbejdżańskiego.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Dla Azerbejdżanu charakterystyczna była literatura ludowa przekazywana ustnie[1]. Najstarszym zabytkiem literatury azerbejdżańskiej jest epos Kitab-i Dede Korkut (Księga Dede Korkuta)[1]. Utwór ten powstał prawdopodobnie w wieku X lub XI[1], ale został spisany dopiero w stuleciu XVI[1]. W wiekach XI i XII na terytorium Azerbejdżanu rozwijała się literatura w języku perskim.[1] Jej rozkwit został przerwany przez najazd Mongołów w wieku XIII[1]. Przetrwała tylko poezja suficka[1]. Jednym z wyróżniających się twórców na przełomie XIV i XV wieku był Säjid Imadäddin Näsimi[4]

Säjid Imadäddin Näsimi na znaczku pocztowym z czasów ZSRR

Wieki XV i XVI to epoka równoległego rozwoju literatury w języku perskim i w języku azerbejdżańskim[5]. Za twórcę literackiego języka azerbejdżańskiego uchodzi Mehmed ibn Süleyman Fuzuli (1495-1556)[1]. Był on autorem między innymi poematów Haszysz i wino[6] oraz Lajla i Madżnun[6]. Fuzuli był twórcą wielojęzycznym. Pisał po azerbejdżańsku, turecku, persku i arabsku[6].

Fuzuli

Jest on uważany za jednego z najwybitniejszych poetów tureckich[7]. Azerbejdżański jako osobny język, różny od tureckiego, zaistniał dopiero pod koniec XIX wieku[8].

Aleksander Chodźko

[edytuj | edytuj kod]

Duże zasługi dla upowszechnienia wiedzy o literaturze i folklorze Azerbejdżanu położył polski uczony, slawista i orientalista, Aleksander Chodźko[9] (1804-1891). Wydał on anglojęzyczną książkę Specimens of the popular poetry of Persia, as found in the adventures and improvisations of Kurroglou, the bandit-minstrel of northern Persia and in the songs of the people inhabiting the shores of the Caspian Sea, orally collected and translated, with philological and historical notes, która zaznajomiła czytelników w Europie Zachodniej z ludową twórczością azerbejdżańską.

Przekłady

[edytuj | edytuj kod]

W języku polskim opublikowano wybór poezji azerbejdżańskiej pod tytułem Złote kamienie. Stanisława Płaskowicka-Rymkiewicz przełożyła poemat Fuzulego Haszysz i wino. Ostatnio wydano przekłady poematów epickich Korogłu i Oguz-chan. Ukazało się też kilka współczesnych powieści azerbejdżańskich.

Pisarze azerbejdżański i azerbejdżańskiego pochodzenia

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d e f g h i Azerbejdżan. Literatura, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-10-11].
  2. ↑ a b c d Persian literature, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-10-11] (ang.).
  3. ↑ Omar Chajjam. literaturaperska.com. [dostęp 2016-10-11]. (pol.).
  4. ↑ Näsimi Säjid Imadäddin, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-10-11].
  5. ↑ The History of Azerbaijani Literature and the Mystery of Ali and Nino. theculturetrip.com. [dostęp 2016-10-11]. (ang.).
  6. ↑ a b c Fuzuli, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2016-10-11].
  7. ↑ Mehmed bin Süleyman Fuzuli, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2016-10-11] (ang.).
  8. ↑ Maciej Falkowski: Kształtowanie się gruzińskiej i azerskiej świadomości narodowej. Kaukaz.net. [dostęp 2016-10-11]. (pol.).
  9. ↑ Polsko-azerbejdżańska tablica pamiątkowa. Uniwersytet Wrocławski. [dostęp 2016-10-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-12)]. (pol.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Złote kamienie. Dawne i nowe wiersze Azerbejdżanu. Wstęp Bohdan Baranowski, przypisy i noty Tadeusz Chróścielewski, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź 1975.
  • Süleymanoğlu Mehmed Fuzulî, Haszysz i wino, tłum. Stanisława Płaskowicka-Rymkiewicz, Ossolineum Wrocław 1973.
  • Korogłu: azerbejdżański epos heroiczny, Opracowanie Israfil Abbasły, Bachłuł Abdułła, przekład Jerzy Lubach, Oficyna Olszynka, Warszawa 2013.
  • Fazlullah Raszid ad-Din, Oguz-chan, przekład Lolita Kamrowska, Oficyna Olszynka, Warszawa 2014.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Literatura_azerbejdżańska&oldid=73605140”