Liber Census Daniae

Liber Census Daniae (pol. Księga podatkowa ziem podległych Królowi Danii, duń. Kong Valdemars Jordebog) – zbiór dokumentów powstałych za panowania duńskiego króla Waldemara II Zwycięskiego (1202–1241) zawierających spis ziem, miast i ludności podległych jego panowaniu. Dokumenty powstały w celach skarbowych. Oryginalny rękopis znajduje się w Duńskim Archiwum Narodowym (Rigsarkivet) w Kopenhadze^[1].

Spis zawiera wiele nazw miejscowych w państwach położonych nad Bałtykiem, które zostały tam wymienione po raz pierwszy.

Lista ziem pruskich

Liber Census Daniae zawiera tzw. małą listę ziem pruskich, najstarsze wymienienie plemiennych ziem w Prusach, które pochodzi z czasów przed przybyciem tam zakonu krzyżackiego^[2].

Co prawda ziemie pruskie były już od X wieku w orbicie zainteresowań duńskich królów i możnych, to ich relacje wspominają przede wszystkim o Sambii i ziemiach na północ od niej. W roku 1210 Waldemar II, któremu podlegało już Pomorze, wziął udział w wyprawie do Prus i czasowo podporządkował je Danii. Dzięki temu lista ziem pruskich zawiera najwcześniejsze szczegółowe informacje o Prusach^[3].

Według najszerzej uznanych przypuszczeń Paula Johansena lista powstała w roku 1231 w związku z działalnością w Inflantach legata papieskiego Baldwina z Alna, który zamierzał stworzyć państwo kościelne rozciągające się od Estonii po Prusy^[4]. Według Jana Powierskiego lista ziem pruskich została sporządzona już w trakcie wyprawy Waldemara II do Prus w 1210 roku^[5]. Natomiast według Stelli Marii Szacherskiej lista jest odzwierciedleniem duńskich planów podporządkowania ziem pruskich^[6].

Tekst łaciński^[7]:

Hec sunt nomina terrarum Pruzie: Pomizania, Lanlania, Ermelandia, Notangia, Barcia, Pagodia, Nadrauia, Galindo, Syllonis in Zudua, Littonia. Hec sunt terre ex una parte fluvii, qui vocatur Lipz. Ex altera parte: Zambia, Scalwo, Lammato, Curlandia, Semigallia.

Tłumaczenie:

To są nazwy ziem pruskich: Pomezania, Lanzania^[8], Warmia, Natangia, Barcja, Pagodia^[9], Nadrowia, Galindia, Syllonis^[10] w Sudowii, Litwa. To są ziemie od jednej części rzeki, która nazywa się Lipz [Pregoła]. Od drugiej części: Sambia, Skalowia, Lammato^[11], ziemia Kurów, ziemia Zemgalów.

Zobacz też

Przypisy

↑ Liber census Daniæ Kong Valdemar den andens jordeborg, ed. O. Nielsen, Kopenhaga, 1873
↑ Gerard Labuda Źródła skandynawskie i anglosaskie do dziejów Słowiańszczyzny, Warszawa 1961, s. 107–109, 113
↑ Rafał Simiński Ziemie pruskie w świetle źródeł duńskich do przełomu XIII-XIV wieku, Pruthenia, tom IV, Olsztyn 2009, str. 204–205
↑ P. Johansen, Die Estlandliste des Liber census Daniae, Reval 1933, s. 106
↑ Jan Poniewierski Mazowsze, t. II, cz. I, s. 42 nn
↑ Stella Maria Szacherska Valdemar II's expedition to Pruthenia and the mission of bishop Christian, w: Mediaeval Scandinavia vol. 12 (1988) p. 44–75
↑ Rafał Simiński Ziemie pruskie w świetle źródeł duńskich do przełomu XIII-XIV wieku, Pruthenia, tom IV, Olsztyn 2009, str. 210
↑ Z pewnością chodzi tu o nazwę Lansania (Stanisław Archemczyk Historia Warmii i Mazur. Pradzieje – 1772, Olsztyn 2010, tom I, s. 41). Zapewne wskutek błędu skryby lub kopisty powstał zapis Lanlania. W łacinie litera s przypomina literę l.
↑ Najprawdopodobniej chodzi o Pogezanię
↑ Niektórzy łączą tę nazwę z rzeką Śliną, dopływem Narwi
↑ Według Henryka Łowmiańskiego okręg Lammato obejmował zachodnią część Korszowii (ziemia Korszów, terra Carsovia) na Żmudzi (Studja nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego, t.2, Wilno 1932, str. 7). O Lammato wspomniał też Piotr z Dusburga, zob. Piotr z Dusburga: Kronika Ziemi Pruskiej. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2004, s. 186. ISBN 83-231-1744-6.

Bibliografia

Liber census Daniæ, Kong Valdemar den andens jordebog, wydanie O. Nielsen. Kopenhaga 1873
Gerard Labuda Źródła skandynawskie i anglosaskie do dziejów Słowiańszczyzny, Warszawa 1961
Rafał Simiński Ziemie pruskie w świetle źródeł duńskich do przełomu XIII-XIV wieku, Pruthenia, tom IV, Olsztyn 2009

Linki zewnętrzne

Nielsen, O., (red.) Liber Census Daniæ. Kong Valdemar den Andens Jordebog, Kopenhaga 1873 (tekst online, wydanie w PDF)

[1] Liber census Daniæ Kong Valdemar den andens jordeborg, ed. O. Nielsen, Kopenhaga, 1873

[2] Gerard Labuda Źródła skandynawskie i anglosaskie do dziejów Słowiańszczyzny, Warszawa 1961, s. 107–109, 113

[3] Rafał Simiński Ziemie pruskie w świetle źródeł duńskich do przełomu XIII-XIV wieku, Pruthenia, tom IV, Olsztyn 2009, str. 204–205

[4] P. Johansen, Die Estlandliste des Liber census Daniae, Reval 1933, s. 106

[5] Jan Poniewierski Mazowsze, t. II, cz. I, s. 42 nn

[6] Stella Maria Szacherska Valdemar II's expedition to Pruthenia and the mission of bishop Christian, w: Mediaeval Scandinavia vol. 12 (1988) p. 44–75

[7] Rafał Simiński Ziemie pruskie w świetle źródeł duńskich do przełomu XIII-XIV wieku, Pruthenia, tom IV, Olsztyn 2009, str. 210

[8] Z pewnością chodzi tu o nazwę Lansania (Stanisław Archemczyk Historia Warmii i Mazur. Pradzieje – 1772, Olsztyn 2010, tom I, s. 41). Zapewne wskutek błędu skryby lub kopisty powstał zapis Lanlania. W łacinie litera s przypomina literę l.

[9] Najprawdopodobniej chodzi o Pogezanię

[10] Niektórzy łączą tę nazwę z rzeką Śliną, dopływem Narwi

[11] Według Henryka Łowmiańskiego okręg Lammato obejmował zachodnią część Korszowii (ziemia Korszów, terra Carsovia) na Żmudzi (Studja nad początkami społeczeństwa i państwa litewskiego, t.2, Wilno 1932, str. 7). O Lammato wspomniał też Piotr z Dusburga, zob. Piotr z Dusburga: Kronika Ziemi Pruskiej. Toruń: Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2004, s. 186. ISBN 83-231-1744-6.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]