Jean Calas
Jean Calas (ur. 1698, zm. 10 marca 1762) – kupiec pochodzący z Tuluzy we Francji; torturowany i skazany na karę śmierci za rzekome morderstwo swojego syna, pośmiertnie uznany za niewinnego. Calas był kalwinistą, co w katolickiej Francji wzbudziło podejrzenia co do motywów wydania wyroku. Dla Francuzów stał się symbolem ofiar religijnej nietolerancji razem z François-Jeanem de la Barrem oraz Pierre’em-Paulem Sirvenem.
Proces Calas (fr. Affaire Calas) stał się symbolem walki francuskich środowisk liberalnych z fanatyzmem religijnym. Motyw Affaire Calas poruszany jest często w literaturze francuskiej. Jest także przykładem społecznego zjawiska kozła ofiarnego.
Geneza sprawy
[edytuj | edytuj kod]
Jean Calas był niezamożnym kupcem z Tuluzy i kalwinistą, a wedle ówczesnego prawa rodzina Calas jako protestancka była pozbawiona wielu praw publicznych. Początek sprawy miał miejsce, gdy syn Calas, Marc-Antoine nie otrzymał jako protestant specjalnego zaświadczenia od katolickiego duchowieństwa, przez co nie mógł wykonywać wyuczonego zawodu prawnika[1].
13 października 1761 Marc-Antoine powiesił się w sklepie ojca. Rodzina, nie chcąc aby jego zwłoki zostały pozbawione chrześcijańskiego pogrzebu, zatarła ślady samobójstwa i oświadczyła, że Marc-Antoine został zamordowany.
Wówczas wśród katolickich sąsiadów zaczęła krążyć plotka, jakoby Marc-Antoine chciał konwertować na katolicyzm. To wystarczyło, aby władze wszczęły dochodzenie przeciwko rodzinie Calas o zamordowanie „przyszłego odstępcy” z pobudek religijnych. Wokół sprawy narosła zbiorowa histeria podsycana przez miejscowy zakon dominikanów. Jean Calas stał się „kozłem ofiarnym” dla katolickich mieszkańców Tuluzy, zaniepokojonych rosnącą zamożnością lokalnego kalwińskiego mieszczaństwa. Dodatkowo, kler domagał się ukarania „herezji” dla przykładu.
Proces
[edytuj | edytuj kod]Pomimo przytłaczających dowodów wskazujących na samobójstwo, sąd w Tuluzie uznał Jean Calas za winnego. Podczas procesu był wielokrotnie poddawany torturom, lecz mimo tego nie przyznał się do winy. Parlament Tuluzy 9 marca 1762 skazał Jeana Calas na śmierć poprzez łamanie kołem. 10 marca 1762 wyrok wykonano, ciało spalono, a prochy rozrzucono na wietrze[2].
Interwencja Voltaire’a
[edytuj | edytuj kod]Drugi syn Calas – Donat udał się do Genewy szukając wsparcia dla ojca u słynnego filozofa Voltaire’a. Jako pierwszy w historii pisarz francuski biorący publiczny udział w sprawie sądowej[3], przekonany o niewinności oskarżonego, zapoczątkował protesty przeciwko zarzutom i skazaniu (m.in. opublikował pierwsze 2 rozdziały słynnego Traktatu o tolerancji), aby wymiar sprawiedliwości ponownie zajął się tą sprawą, co nastąpiło w 1764[4].
W 1765 w wyniku apelacji Rada Królewska w składzie 80 sędziów wydała wyrok, w którym Jean Calas został pośmiertnie zrehabilitowany i uznany za niewinnego. Król Francji przyznał rodzinie Calas ogromną rentę pieniężną jako odszkodowanie.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Sprawa Calasa w Voltaire, Refleksye; przeł. i opracował Grzegorz Glass, Nakładem Księgarni Polskiej B. Połonieckiego, Lwów 1911, s. 192
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Ethel Groffier, Ethel Groffier-Klibansky, Criez Et Qu’on Crie: Voltaire Et La Justice Penale, „Presses Université Laval”, 2011, s. 87 [zarchiwizowane].
- ↑ Calas, Jean, t. Volume 4, 1911 Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-05-25].
- ↑ Voltaire, défenseur de Calas [online], www.biblisem.net [dostęp 2017-05-25].
- ↑ Nicholas Aloysius Weber, Calas Case, t. Volume 3, Catholic Encyclopedia (1913) [dostęp 2017-05-25].