Jarosław I Mądry
| |
| |
| Książę Rostowsko-Suzdalski | |
| Okres |
od 989 |
|---|---|
| Poprzednik |
Włodzimierz I Wielki |
| Następca | |
| Książę Nowogrodzki | |
| Okres |
od 1010 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Książę Smoleński | |
| Okres |
od po 1015 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Książę Rostowsko-Suzdalski | |
| Okres |
od 1015 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Wielki Książę Kijowski | |
| Okres |
od 1016 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Wielki Książę Kijowski | |
| Okres |
od 1019 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Książę Rostowsko-Suzdalski | |
| Okres |
od 1021 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Wielki Książę Kijowski | |
| Okres |
od 1024 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Książę Perejasławski i Czernihowski | |
| Okres |
od 1036 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia |
978 |
| Data śmierci |
20 lutego 1054 |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Rodzeństwo |
Wyszesław |
| Dzieci |
Włodzimierz Jarosławowicz |
Jarosław I Mądry (starorus. Ꙗрославъ Володимѣровичь[1]; staronord. Jarisleif) (ur. 978 lub 1. poł. lat 80' X w.[2], zm. 20 lutego 1054[2]) – pochodził z dynastii Rurykowiczów, syn i następca Włodzimierza I Wielkiego i Rognedy, wielki książę Rusi Kijowskiej (Gardariki) w latach 1016–1018 i 1019–1054.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Jako młodzieniec pełnił funkcję ojcowskiego namiestnika w Rostowie Suzdalskim[3][2]. W 988 został wysłany przez ojca do Nowogrodu, gdzie sprawował w jego imieniu władzę i dorastał w otoczeniu Waregów[4][2]. Pod koniec życia Włodzimierza Wielkiego Jarosław zdobył sobie na tyle silną pozycję w Nowogrodzie, że jego namiestnictwo nosiło pewne cechy niepodległości; w 1014 odmówił płacenia ojcu corocznego trybutu[2]. Włodzimierz Wielki zmarł w trakcie przygotowań do wyprawy wojennej przeciwko Jarosławowi[2]. Zdaniem historyka Andrzeja Poppego bunt Jarosława, zbiegający się w czasie z podobnym wystąpieniem Światopełka przeciwko ojcu, mógł wynikać z decyzji Włodzimierza Wielkiego o ustanowieniu swoimi następcami synów z innego małżeństwa, Borysa i Gleba[5].
Około 1015 w Nowogrodzie miał miejsce krwawy konflikt między mieszkańcami Nowogrodu a wareskimi wojownikami Jarosława stacjonującymi w mieście[6]. Książę stanął po stronie Waregów, doszło do pacyfikacji Nowogrodu[6]. Mimo to w walce o tron kijowski, która miała miejsce kilka lat później, Nowogrodzianie wydatnie wsparli wysiłki Jarosława[7].
W momencie śmierci Włodzimierza Wielkiego w Kijowie znajdował się brat Jarosława, Światopełk[8]. Wykorzystał on sytuację i na krótki czas przejął władzę w stolicy[8]. W tym czasie Światopełk zabił swoich braci i konkurentów do tronu, Borysa i Gleba[9]. Wkrótce z pomocą Waregów Jarosław zmusił Światopełka do ucieczki z Kijowa[10], pokonując go pod koniec 1016 w bitwie pod Lubeczem na zachód od Czernihowa[11][12]. Następnie na przełomie 1016 i 1017 zasiadł na tronie w Kijowie i zajął należące do brata księstwo Turowsko-Pińskie[12].
Pokonany Światopełk uciekł do Polski, gdzie pozyskał wsparcie Bolesława I Chrobrego[10]. W 1018 Jarosław, pokonany przez Bolesława Chrobrego, zmuszony był uciekać do Nowogrodu[10]. W 1019 jednak pokonał ostatecznie Światopełka I, rozbijając jego siły w bitwie nad Ltą/Altą i finalnie wygrywając walkę o sukcesję po ojcu[10][13][11].
Panowanie Jarosława było dla Rusi czasem szybkiego rozwoju i sukcesów militarnych. Książę w latach 20. i 30. XI wieku prowadził wojny z Jaćwingami, Litwinami i Polską. W 1021 przeprowadził atak odwetowy przeciwko swemu bratankowi Briaczysławowi, który najechał wcześniej Nowogród[10][14]. Prowadził walki z plemieniem Estów, założywszy na zdobytych ziemiach gród Juriew[15].
W 1024 jego brat, Mścisław, książę Tmutorakański, pokonał go w bitwie pod Listweniem nieopodal Czernihowa[13][10]. Następnie w 1026 bracia doszli do porozumienia: Mścisław kontrolował tereny na wschód od Dniepru wraz z Czernihowem, Jarosław zaś na zachód, z Kijowem i Nowogrodem[10][13]. Najprawdopodobniej do pierwszego porozumienia doszło już w 1024, a następnie, po dwuletnim pobycie w Nowogrodzie, Jarosław powrócił do Kijowa i w 1026 potwierdził ugodę z Mścisławem[16]. W międzyczasie, w 1024, w Suzdalu rozpętało się powstanie ludowe, szybko stłumione przez Jarosława[15].
W 1031 zajął on Grody Czerwieńskie i pomógł objąć władzę Bezprymowi w Polsce. W 1036 rozbił pod Kijowem Pieczyngów[2]. W tym samym roku zginął Mścisław, w związku z czym Jarosław stał się jedynym władcą Rusi Kijowskiej[10], sprawującym kontrolę nad wszystkimi ziemiami z wyjątkiem Księstwa Połockiego[2]. W tym samym roku wtrącił swojego ostatniego żyjącego brata, Sudzisława, do więzienia[13].
Wszedł w konflikt z Bizancjum: wojna z cesarstwem trwała w latach 1043–1046. W 1043 zorganizował ostatnią w historii ruską wyprawę na Konstantynopol; dowodzona przez jego syna, Włodzimierza, zakończyła się niepowodzeniem[17]. Spośród ok. 10 000 uczestników wyprawy przeżyło ok. 6000[18]. Wspomógł w 1047 Kazimierza I Odnowiciela w walce z powstaniem pogańskim i Miecławem[19] (zajął Drohiczyn i Brześć)[potrzebny przypis].
Za jego rządów rozbudowano wiele grodów ruskich, a w szczególności Kijów. Stolica Rusi została wyniesiona w 1037 do rangi metropolii – w tym samym roku rozpoczęto budowę katedry Mądrości Bożej (Sofijskiej), gdzie można znaleźć najstarsze w sztuce Rusi mozaiki i freski. Rozbudował fortyfikację Kijowa[10]. W 1051 powstał pierwszy na Rusi klasztor Ławra Peczerska, w kijowskich jaskiniach nad Dnieprem[20]. Ponadto Jarosław ufundował katedrę św. Zofii w Nowogrodzie[21].
Prowadził szeroko zakrojoną politykę dynastyczną, doprowadzając do mariaży Rurykowiczów z innymi europejskimi dynastiami: Pod jego auspicjami doszło do zawarcia małżeństwa Izjasława z Gertrudą Mieszkówną, i Wsiewołoda z córką cesarza bizantyjskiego[2]. Jego córki wyszły za monarchów z Francji, Węgier i Norwegii[2]. Niewykluczone, że jedna z jego córek była małżonką księcia Edwarda Wygnańca[22]. Z kolei jego siostra, Maria Dobroniega, poślubiła polskiego księcia Kazimierza Odnowiciela[2]. Z okazji tego małżeństwa Kazimierz wypuścił ok. 800 jeńców ruskich, uprowadzonych przez Bolesława Chrobrego w 1018[19].
Utrzymywał bliskie stosunki zwłaszcza ze Skandynawią: w 1028 zapewnił schronienie wygnanemu z kraju królowi Norwegii Olafowi[23]. W rządzonej przezeń Rusi znalazł też schronienie Harald Hardradi[23].
Za jego panowania opracowano zbiór staroruskich i starosłowiańskich praw zwyczajowych oraz bizantyńskiego prawodawstwa, zwany Prawda Ruska. Za jego panowania po raz pierwszy powierzono urząd metropolity Kijowskiego duchownemu pochodzenia ruskiego; był to pisarz Hilarion[24]. Jarosław aktywnie propagował idee świętości i męczeństwa swoich braci Borysa i Gleba[25].
Po jego śmierci Ruś weszła w okres rozbicia dzielnicowego. Jarosław Mądry wprowadził system dziedziczenia stanowiący połączenie senioratu i pryncypatu[26]. Państwo podzielił między pięciu synów, choć miał ich więcej; niektórzy z nich nie otrzymali przydziału[26]. Najstarszy żyjący syn, Izjasław, otrzymał Ruś Kijowską i oficjalne zwierzchnictwo nad resztą braci[26]. Światosław otrzymał Czernihów, Wsiewołd Perejesław, Suzdal, Rostów i Biełooziero, Igor dostał Wołyń, a Wiaczesław Smoleńsk[26]. Niedługo po jego śmierci senior Izjasław musiał opuścić Kijów, który stał się miejscem walk o władzę.
Przodkowie
[edytuj | edytuj kod]| 4. Światosław I 942–972 | ||||||
| 2. Włodzimierz I Wielki 956 lub 958–15 lipca 1015 | ||||||
| 5. Małusza | ||||||
| 1. Jarosław I Mądry przed 986–20 lutego 1054 | ||||||
| 6. Rogwołod | ||||||
| 3. Rogneda około 956–1002 | ||||||
| 7. NN | ||||||
Małżeństwo
[edytuj | edytuj kod]- pierwszą żoną Jarosława była Anna, nieznanego pochodzenia. Synem tej pary mógł być książę Ilia, rządzący w Nowogrodzie w latach 1018-1020[27]. Wedle relacji Encyklopedii Historii Ukrainy imię pierwszej małżonki nie jest znane[2].
- żoną księcia Jarosława od 1019 była Ingegerda szwedzka[10].
Potomstwo
[edytuj | edytuj kod]
z małżeństwa z Ingegerdą:
- Włodzimierz – ks. wielko-nowogrodzki
- Izjasław I – wielki książę kijowski
- Światosław II – ks. czernihowski, wielki książę kijowski
- Wsiewołod I – ks. perejasławski, wielki książę kijowski, ks. czernihowski, ks. rostowski, suzdalski
- Elżbieta – żona Haralda III, króla Norwegii, później Swena II, króla Danii
- Anna – żona Henryka I, króla Francji
- Anastazja – żona Andrzeja I króla Węgier
- Wiaczesław – ks. smoleński
- Igor – ks. włodzimierski-wołyński, ks. smoleński
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- Postać Jarosława Mądrego przedstawiono na ukraińskich banknotach o nominale 2 hrywien pierwszej (1996), drugiej (1997) i trzeciej (2004) serii, a także monetach o nominale 2 hrywien (2018) oraz rosyjskim banknocie o nominale 1000 rubli (2010)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ ПОЛНОЕ СОБРАНИЕ РУССКИХ ЛЕТОПИСЕЙ Издаваемое Постоянною Историко-Археографической Комиссиею Академии Наук СССР, Том первый ЛАВРЕНТЬЕВСКАЯ ЛЕТОПИСЬ, Вып. 1: Повесть временных лет, Издание второе, Издательство Академии Наук СССР, Ленинград 1926-1928, s. 13
- ↑ a b c d e f g h i j k l Енциклопедія історії України T. 10. ↓, s. 760.
- ↑ Bazylow 1985 ↓, s. 89.
- ↑ Langer 2002 ↓, s. 62.
- ↑ Poppe 1995 ↓, s. 15.
- ↑ a b Franklin i Shepard 1996 ↓, s. 196.
- ↑ Franklin i Shepard 1996 ↓, s. 196–197.
- ↑ a b Poppe 1995 ↓, s. 5–6.
- ↑ Poppe 1995 ↓, s. 15–16.
- ↑ a b c d e f g h i j Langer 2002 ↓, s. 63.
- ↑ a b Bazylow 1985 ↓, s. 90.
- ↑ a b Poppe 1995 ↓, s. 20.
- ↑ a b c d Poppe 1995 ↓, s. 21.
- ↑ Maciej Salamon (red.), Wielka Historia Świata, t. 4. Kształtowanie średniowiecza, Kraków: Oficyna Wydawnicza FOGRA, 2005, s. 514, ISBN 83-85719-85-7.
- ↑ a b Bazylow 1985 ↓, s. 91.
- ↑ Franklin i Shepard 1996 ↓, s. 187–188.
- ↑ Franklin i Shepard 1996 ↓, s. 198, 216.
- ↑ Franklin i Shepard 1996 ↓, s. 198.
- ↑ a b Martin 2007 ↓, s. 51.
- ↑ Bazylow 1985 ↓, s. 93.
- ↑ Langer 2002 ↓, s. 64.
- ↑ Martin 2007 ↓, s. 53.
- ↑ a b Martin 2007 ↓, s. 50.
- ↑ Bazylow 1985 ↓, s. 94.
- ↑ Franklin i Shepard 1996 ↓, s. 215.
- ↑ a b c d Bazylow 1985 ↓, s. 95.
- ↑ Leontij Voytovych, Izbornyk [online], izbornyk.org.ua [dostęp 2017-01-26].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Ludwik Bazylow, Historia Rosji. Tom 1, Warszawa: PWN, 1985, ISBN 83-01-03731-8.
- Simon Franklin, Jonathan Shepard, The Emergence of Rus 750-1200, Longman Publishing, 1996.
- Lawrence Langer, Historical Dictionary of Medieval Russia, The Scarecrow Press, 2002, ISBN 0-8108-4080-4.
- Janet Martin, Medieval Russia 980-1584, Cambridge University Press, 2007, ISBN 978-0-521-67636-6.
- Andrzej Poppe, Spuścizna po Włodzimierzu Wielkim. Walka o tron kijowski 1015-1019, „Kwartalnik Historyczny” (3-3), 1995, s. 3-22.
- Wałerij Smolij (red.), Енциклопедія історії України: Т. 10. Т-Я, Kijów: Naukowa Dumka, 2013.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Michał Kozłowski, Jarosław Mądry – twórca potęgi Rusi Kijowskiej [online], Histmag.org, 16 marca 2014 [dostęp 2022-08-21] [zarchiwizowane z adresu 2014-03-18].
- PWN: 3917040
- Britannica: biography/Yaroslav-I, biography/Yaroslav-the-Wise
- Treccani: jaroslav-i-vladimirovic-granduca-di-kiev-detto-il-saggio
- Universalis: iaroslav-vladimirovitch-le-sage
- БРЭ: 4920162
- NE.se: jaroslav
- SNL: Jaroslav_1.
- VLE: jaroslavas-ismintingasis
- Catalana: 0033297
- Hrvatska enciklopedija: 28779