Gagat

Gagat

Gagat (ang. jet, dżet) – bitumiczna odmiana węgla brunatnego o zbitej, jednorodnej budowie.

Nazwa pochodzi od rzymskiej nazwy miasta i rzeki Gagas w starożytnej Licji (Likii) w Azji Mniejszej (dzisiejsza Turcja), gdzie po raz pierwszy znaleziono gagat (gr. lithos gagates = kamień z Gagas).

Właściwości

• układ krystalograficzny – amorficzny (bezpostaciowy)
• barwa – czarny, brunatny
• rysa – czarnobrunatna
• połysk – matowy; szklisty po oszlifowaniu
• twardość w skali Mohsa – 3-4
• gęstość – 1,30-1,35 g/cm³
• łupliwość – brak
• przełam – muszlowy Często zawiera domieszki takie jak: żelazo, siarka, chlor, glin, miedź, nikiel, potas, sód.

Jest substancją miękką, strugalną, kruchą, nieprzezroczystą o głębokiej czarnej barwie, lekką. Czasami wykazuje wyraźną podzielność, zgodną z pierwotną orientacja słojów drewna. Gagat jest łatwopalny, przy spalaniu wydziela charakterystyczny zapach. Podobnie jak bursztyn wykazuje właściwości elektrostatyczne, dlatego często nazywa się go „czarnym bursztynem”.

Występowanie

Gagat powstał z uwęglenia drzew z rodziny araukarii, które powszechnie rosły w Europie przed 180 milionami lat (w jurze). Powstał w środowisku wodnym, bez dostępu tlenu. Ostatecznie ukształtował się pod ciśnieniem warstw skalnych. W postaci niewielkich węglistych wkładek występuje w skałach osadowych.

Miejsca występowania: Występuje w Wielkiej Brytanii – hrabstwo Yorkshire, okolice Whitby, USA – Wayne w Utah, Francji – Sainte- Colombesur- l’Hers w Aude, Niemczech. Także w Kanadzie, Turcji, Indiach, Chinach, Portugalii oraz Gruzji w regionie Tkibuli.

W Polsce (rezerwat przyrody Gagaty Sołtykowskie), spotykany w osadach jurajskich k. Odrowąża i w rejonie świętokrzyskim między Ostrowcem Świętokrzyskim a Skarżyskiem-Kamienną.

Zastosowanie

Gagatowa biżuteria żałobna

Ma znaczenie kolekcjonerskie, od dawna stosowany do wyrobu biżuterii żałobnej. Ozdoby takie często nazywa się dżetami (jet – angielska nazwa gagatu). Daje się łatwo polerować, obrabiany jest ręcznie.

W farmacji do początku XIX w. wykorzystywany okazjonalnie jako źródło smoły wchodzącej w skład balsamów przeciw histerii. Łacińska nazwa recepturowa: gagates.

Zobacz też

• węgiel
• węgiel brunatny

Bibliografia

• Podręczny leksykon przyrodniczy. Minerały i kamienie szlachetne
• Atlas mineralogii
• Leksykon przyrodniczy. Minerały
• R. Hochleitner Minerały i kryształy
• W. Heflik, L. Natkaniec–Nowak Minerały Polski