Gabriel Sundukian
| |
| Data i miejsce urodzenia |
29 czerwca/11 lipca 1825 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
1912 |
| Zawód, zajęcie |
tłumacz, dramaturg |
Gabriel Sundukian (orm. Գաբրիել Սունդուկյան; ur. 29 czerwca/11 lipca 1825 r. w Tyflisie, zm. 29 marca 1912 r. tamże) – ormiański pisarz i dramaturg, jeden z najważniejszych twórców dramatu ormiańskiego w XIX i na początku XX wieku[1][2]. Pierwszy ormiański dramaturg-przedstawiciel realizmu[3][4].
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Młodość i lata nauki
[edytuj | edytuj kod]Jego ojciec Mkrtum Sundukian był zamożnym kupcem. Zmarł, gdy przyszły pisarz miał sześć lat, pozostawiając żonę i trójkę dzieci – Gabriela, Mikajela i Chripsime[5]. Początkową edukację odebrał w prywatnej szkole Hakoba Dżrpetiana, gdzie oprócz przedmiotów ogólnych poznawał klasyczny i współczesny język ormiański, natomiast żona właściciela szkoły uczyła go francuskiego i włoskiego. Po pięciu latach nauki w tej placówce przeniósł się na dwuletni kurs do prywatnej szkoły braci Arzanowów, przeznaczonej dla chłopców z rodzin szlacheckich, gdzie biegle nauczył się języka rosyjskiego. Umożliwiło mu to w 1840 r. zdanie egzaminu do rosyjskiego gimnazjum w Tyflisie[5]. W 1846 r. ukończył gimnazjum i jako jeden z sześciu uczniów w swoim roczniku otrzymał stypendium na naukę na Cesarskim Uniwersytecie w Petersburgu[5], na wydziale filologicznym i studiów wschodnich[3]. Po ukończeniu nauki miał zostać zatrudniony jako tłumacz w kancelarii namiestnika Kaukazu[5].
Podczas studiów opanował języki arabski, turecki i perski, a zasadom wersyfikacji w poezji perskiej poświęcił swoją pracę dyplomową obronioną w 1850 r.[3][5] Podczas studiów poznawał dramat rosyjski, czytając sztuki i uczęszczając na spektakle w petersburskich teatrach, czytał również Szekspira, Victora Hugo i Friedricha Schillera[5]. Wielki wpływ na niego miała twórczość Nikołaja Gogola[3]. Z Victorem Hugo nawiązał korespondencję, podobnie jak z innym francuskim pisarzem Alexandrem Dumasem synem[3]. W Petersburgu zaprzyjaźnił się również z rosyjskim dramaturgiem Aleksandrem Ostrowskim[3].
Po obronie pracy dyplomowej wrócił do Tyflisu i podjął pracę tłumacza w kancelarii namiestnika Kaukazu[5].
Dalsze życie
[edytuj | edytuj kod]
W latach 1851–1853 Gabriel Sundukian pracował w Tyflisie jako tłumacz, równocześnie nieodpłatnie nauczając geometrii w szkole ormiańskiej założonej w 1824 r. przez miejscowego ormiańskiego biskupa Nersesa[5]. W 1853 r. został jednak pozbawiony stanowiska tłumacza i skierowany do Derbentu, gdzie objął stanowisko inspektora ds. architektury i budownictwa[3][5]. Według niektórych źródeł przyczyną odsunięcia go od dotychczasowej pracy były postępowe poglądy[6], Sundukian jeszcze w Petersburgu poznał i przyjął idee radykalnej rosyjskiej inteligencji demokratycznej[4]. Dzięki pomocy gruzińskiego arystokraty i poety Grigola Orbelianiego, w 1858 r. Sundukianowi umożliwiono powrót do Tyflisu i podjęcie pracy w administracji kolejowej[5]. Pracę tę Sundukian wykonywał do 1907 r.[5] Zarobki uzyskiwane na posadzie urzędniczej były podstawą jego utrzymania, gdyż jego twórczość literacka i wystawienia kolejnych sztuk nie przynosiły mu żadnych pieniędzy[5]. Część swojego wynagrodzenia Sundukian przekazywał na cele charytatywne, wspierał też ubogich aktorów i ich rodziny[5].
Twórczość
[edytuj | edytuj kod]W 1863 r. zadebiutował jako dramaturg, wystawiając sztukę Giszerwan sabyr chere, farsę z elementami krytyki społecznej (w utworze pojawiały się motywy małżeństwa i nierówności społecznych). Słabe recenzje utworu na łamach lokalnej prasy zniechęciły go do tworzenia i wystawienia kolejnego dramatu na kolejne trzy lata[5]. Dopiero w 1866 r. wystawione zostały jego dwie kolejne farsy, Chatabala i Oskan Pietrowicz en kirkume, obie poruszające tematy małżeństwa, aranżowanych związków, posagu[5]. Kolejny dramat, Ew ajln kam ar Diogenese z 1869 r. również opowiada o małżeństwie – konflikcie między ojcem, który chce ożenić syna z bogatą dziedziczką, i synem, który planuje ucieczkę z ukochaną, nisko urodzoną dziewczyną[5].
W 1871 r. Sundukian po raz pierwszy ukończył i wystawił sztukę utrzymaną w poważniejszym tonie. Dramat Pepo to historia ubogiego rybaka, który powierzył posag córki lichwiarzowi Zimzimowowi. Na scenie ukazana zostaje uczciwość prostego człowieka w kontraście z oszustwami bogatego lichwiarza, dramat staje się obrazem konfrontacji klasowej[3]. Pepo przyniósł Sundukianowi największą sławę[3]. W podobnym nurcie realistycznej krytyki społecznej, uderzającej we współczesny kapitalizm i związane z nim stosunki społeczne, utrzymane były sztuki Kanduats odżach (Zrujnowana rodzina; premiera w 1873), Eli mek zoh (Kolejna ofiara; 1884 i 1888) oraz nowa wersja dramatu Chatabala[3][4]. W dramatach Amusinner (Małżonkowie; 1893), Baghnesi Boczcha (1907) i Ser ew azatutiwn (1910) łączył tematykę małżeństwa z kwestiami społecznymi. Bohaterka Małżonków postanawia zostawić męża, który jej nie kocha. Wątek miłości jako fundamentu szczęśliwego małżeństwa zostaje połączony z krytyką sytuacji, w której mąż jest uprzywilejowany przy rozwodzie, niezależnie od jego okoliczności[3]. Bohaterowie dzieł Sundukiana to często ubodzy ludzie sprzeciwiający się zepsuciu i silne kobiety walczące o swoje prawa w patriarchalnym społeczeństwie[7]. Ostatni dramat, Ktak, Sundukian przygotowywał do druku jeszcze na kilka dni przed śmiercią, został on wydany w 1912 r.[5] Realistyczne, społecznie zaangażowane sztuki Sundukiana porównywane są do twórczości Gogola i Ostrowskiego[7].
Obok dramatów Gabriel Sundukian pisał również satyryczne artykuły prasowe, które publikował pod pseudonimem „Hennel” (Tragarz)[5].
Gabriel Sundukian pisał w lokalnym tbiliskim dialekcie języka ormiańskiego, jedynie dramat Amusinner napisał w dialekcie wschodnioormiańskim, przyjętym następnie jako podstawa języka literackiego[5]. Sam reżyserował wiele wystawień swoich sztuk, zarówno w języku ormiańskim, jak i przez trupy gruzińskie, które grały jego dramaty na scenach Tbilisi i Kutaisi[5]. Do 1874 r. jego dramaty wystawiał Teatr Państwowy w Tyflisie. Gdy w 1874 r. uległ on zniszczeniu w pożarze, inscenizacje sztuk Sundukiana odbywały się w różnych klubach, na scenach szkolnych lub nawet w miejskich parkach. Wielokrotnie były owacyjnie przyjmowane, a ich autor zyskał wielu wielbicieli[5]. Sundukian wzywał do demokratyzacji teatru, widział dla niego ważną rolę w procesie edukowania społeczeństwa[6]. Dramat Pepo nadal zajmuje szczególne miejsce w kulturze Armenii i diaspory, jest regularnie wznawiany przez teatry w Armenii[2]. Imię Gabriela Sundukiana nosi Państwowy Teatr Akademicki w Erywaniu[4].
Życie prywatne
[edytuj | edytuj kod]W 1863 r. ożenił się z Sofią Mirimanian. Mieli pięcioro dzieci[5].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ H. Kiełbasiński, Przemiany kulturalne w Armenii w XX wieku, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2001, ISBN 83-7174-647-4, s. 75.
- ↑ a b Nishan Parlakian, Contemporary Armenian American Drama: An Anthology of Ancestral Voices, Columbia University Press, 19 stycznia 2005, ISBN 978-0-231-50850-6 [dostęp 2022-04-01] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k Agop Jack Hacikyan i inni, The Heritage of Armenian Literature: From the eighteenth century to modern times, Wayne State University Press, 2000, s. 268-270, ISBN 978-0-8143-3221-4 [dostęp 2022-04-01] (ang.).
- ↑ a b c d Jiri Becka, Dictionary of Oriental Literatures 3: West Asia and North Africa, Routledge, 7 grudnia 2018, ISBN 978-1-135-65567-9 [dostęp 2022-04-01] (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Nishan Parlakian, Modern Armenian Drama: An Anthology, Columbia University Press, 1 lutego 2001, ISBN 978-0-231-50266-5 [dostęp 2022-04-01] (ang.).
- ↑ a b Сундукян, Театральная Энциклопедия [zarchiwizowane 2007-09-28] (ros.).
- ↑ a b David Luhrssen, Mamoulian: Life on Stage and Screen, University Press of Kentucky, 2013, ISBN 978-0-8131-3676-9 [dostęp 2022-04-01] (ang.).