French Frigate Shoals
23°45′N 166°10′W/23,750000 -166,166667 Zdjęcie satelitarne | |
| Państwo | |
|---|---|
| Stan | |
| Akwen | |
| Archipelag | |
| Powierzchnia |
0,27[1] km² |
| Najwyższy punkt | |
| Populacja • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Oceanu Spokojnego  | |
| 23°45′N 166°10′W/23,750000 -166,166667
| |
| |
French Frigate Shoals (haw. Lalo, także Kānemilohaʻi, Mokupāpapa) – atol leżący w archipelagu Hawajów, w grupie Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich. Administracyjnie należy do stanu Hawaje w Stanach Zjednoczonych. Jest bezludny.
Geografia
[edytuj | edytuj kod]
French Frigate Shoals to największy atol koralowy w archipelagu hawajskim, znajdujący się w połowie jego rozciągłości[1], 772 km od Honolulu[2]. Jest w większości zanurzony, kilka piaszczystych i skalistych wysepek trwale wznosi się w nim ponad poziom morza[3]. Mają one łączną powierzchnię 0,27 km², otaczają je rafy koralowe o powierzchni 931 km²[1].
Atol ma kształt półksiężyca, położonego na podwodnym płaskowyżu o średnicy 29 kilometrów[2]. Rafa tworzy ciągłą barierę o długości 27 km po północnej i zachodniej stronie, atol jest otwarty od południowego wschodu. Blisko centrum wznoszą się dwie bazaltowe skały, z których większa nosi nazwę La Perouse Pinnacle[4][2]. Ta skała wznosi się 37 m n.p.m.; mniejsza skała ma wysokość tylko 3 m[2]. Oprócz nich w atolu znajduje się 9 niskich, piaszczystych wysepek, ale ich położenie i kształt nie są stałe; ekspedycja z 1923 roku umieściła na mapie 16 takich wysepek[4].
Skały położone w centrum atolu to jedyne pozostałości dawnego wulkanu tarczowego, na szczycie którego narósł koralowy atol, kiedy wulkan wygasł i uległ erozji. Datowanie metodą potasowo-argonową pozwoliło stwierdzić, że wulkan był aktywny 12,3 miliona lat temu (miocen)[1].
Atol French Frigate Shoals jest objęty ochroną prawną jako część Papahānaumokuākea Marine National Monument[3].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Nie ma archeologicznych świadectw bytności ludzi na French Frigate Shoals, ale w tradycji ustnej zachowały się opowieści świadczące, że rdzenni Hawajczycy wiedzieli o istnieniu Północno-Zachodnich Wysp Hawajskich. Kulturowo były one uznawane za krainy przodków, nieprzeznaczone dla żyjących. Badacze kultury hawajskiej powiązali atol French Frigate Shoals z nazwą Lalo, oznaczającą „w dół, nisko, poniżej”, „zachód” lub „zawietrzna”. Nazwa ma wiele warstw znaczeniowych, wiąże się też z kierunkiem pō („ciemności i zapomnienia”) lub krain, gdzie przebywają bogowie. Nazwa Lalo przywołuje wyobrażenie niskich wysp, które częściowo pogrążają się w oceanie. Jest to pierwszy atol w archipelagu, licząc od południowego wschodu; wyznacza on miejsce, w którym zmienia się geologiczny charakter wysp hawajskich[5]. Wiąże się z nią także nazwę Mokupāpapa („płaska wyspa”, „wyspa z niskimi rafami”). To tutaj bogini wulkanu, Pele, miała pozostawić swojego brata Kānemilohaʻi, odchodząc na główne wyspy archipelagu; wyspa bywa nazywana również jego imieniem[1][6].
Wyprawa Jean-François de La Pérouse’a dotarła do tego miejsca 6 listopada 1786 roku. To jego nazwiskiem nazwano skałę wznoszącą się w centrum atolu. W świetle Księżyca skała przypominała okręt pod pełnymi żaglami; to podobieństwo sprowadziło więcej niż jeden statek na tutejsze rafy[3]. La Pérouse nazwał ten atol po francusku Basse des Frégates Françaises, czyli „płycizną francuskich fregat”; obecna angielska nazwa jest jej tłumaczeniem[2].
W 1895 kapitan J.A. King formalnie przyłączył ten atol do Republiki Hawajów, a od 1898 został on częścią amerykańskiego Terytorium Hawajów. Od 1909 atol stał się częścią Hawaiian Islands Bird Reservation[2].
W trakcie II wojny światowej zatrzymywały się tu japońskie okręty podwodne, co skłoniło United States Navy do stworzenia placówki lotnictwa morskiego na Tern Island, jednej z wysepek atolu, wykorzystywanej dla rekonesansu i jako przystanek w drodze na Midway[2]. W 1943 roku na East Island zbudowano stację systemu LORAN[2], zamkniętą w 1979[1]. Na Tern Island pozostało lądowisko, falochron i niektóre zabudowania, obecnie wykorzystywane przez United States Fish and Wildlife Service: przez cały rok stacjonuje tam dwóch pracowników i kilku wolontariuszy[3].
Przyroda
[edytuj | edytuj kod]
Wody atolu French Frigate Shoals są miejscem życia 178 gatunków ryb, oraz 41 gatunków korali madreporowych, co oznacza ich największą różnorodność w archipelagu Hawajów[7][3]. Żyje tu ponad 600 gatunków bezkręgowców, wśród których są gąbki, wieloszczety, skorupiaki, ślimaki, małże, rozgwiazdy i jeżowce[3]. Z ryb występują tu m.in. żarłacz rafowy, chetonikowate (w tym Chaetodon trifascialis, niespotykany na rafach głównych wysp Hawajów), pomakantowate (w tym Genicanthus personatus, występujący na mniejszych głębokościach niż w innych częściach archipelagu), a także duże grupy strzępielowatych i karanksów[3]. Na dość głębokich rafach tego atolu rozmnaża się drapieżny karanks żółtopłetwy[1].
Piaszczyste wysepki atolu są miejscem gniazdowania 90% zagrożonych żółwi zielonych, znajduje się tu też największa kolonia rozrodcza mniszki hawajskiej[4]. Ponadto na atolu spotykane jest 19 z 22 gatunków ptaków morskich znanych z Hawaiʻi[4]. Żyje tu także endemiczny gatunek pluskwiaka (Nysius frigatensis), ćmy (Agrotis kerri) i roztocza (Phauloppia bryani)[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g Management Plan 2008 ↓, s. 14.
- ↑ a b c d e f g h i Edwin Horace Bryan, The Northwestern Hawaiian Islands: An Annotated Bibliography, U.S. Fish and Wildlife Service, 1978, s. 11–13 (ang.).
- ↑ a b c d e f g French Frigate Shoals [online], Papahānaumokuākea Marine National Monument, 30 lipca 2020 [dostęp 2022-10-02] [zarchiwizowane z adresu 2022-08-23] (ang.).
- ↑ a b c d e Management Plan 2008 ↓, s. 15.
- ↑ Kekuewa Kikiloi, M. Graves. Rebirth of an archipelago: sustaining a Hawaiian cultural identity for people and homeland. „Hulili: Multidisplinary Research on Hawaiian Well-Being”. 6, s. 73–114, 2010.
- ↑ Ua pa‘a na inoa kahiko Ancient Names Remembered [online], Papahānaumokuākea Marine National Monument (ang.).
- ↑ Management Plan 2008 ↓, s. 14-15.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- N. AL, O. CE, Papahānaumokuākea Marine National Monument Management Plan [online], 2008 [dostęp 2022-09-05] [zarchiwizowane z adresu 2022-07-31] (ang.).
|
