Franciszek Kuszel

Franciszek Kuszel

Францішак Вінцэнтавіч Кушаль

generał-starszyna
Data i miejsce urodzenia	16 lutego 1895 Pierwszaja pod Mińskiem
Data i miejsce śmierci	25 maja 1969 Rochester w USA
Przebieg służby
Lata służby	1914–1945
Siły zbrojne	Armia Imperium Rosyjskiego Armia BRL Białoruska Komisja Wojskowa Wojsko Polskie Białoruska Policja Pomocnicza Białoruska Samoobrona Białoruska Obrona Krajowa Waffen-SS
Jednostki	66 Kaszubski Pułk Piechoty 30 Dywizja Grenadierów SS
Stanowiska	Dowódca kompanii piechoty Armii Carskiej Komendant szkoły podoficerskiej WP Komendant policji pomocniczej w Mińsku Komendant mińskich kursów oficerskich Szef sztabu samoobrony BSL Pełnomocnik ds. policji pomocniczej Komendant BKA i szef wydziału wojskowego przy BCR Minister Wojny BCR na uchodźstwie
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna domowa w Rosji, wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa
Późniejsza praca	Działacz emigracyjny
Odznaczenia

Franciszek Kuszel

Szef Sztabu Samoobrony
Przynależność	Białoruska Samopomoc Ludowa
Okres urzędowania	od 1941 do 1943
Szef Wydziału Wojskowego
Przynależność	Białoruska Centralna Rada
Okres urzędowania	od 1944
Minister Wojny na uchodźstwie
Przynależność	Białoruska Centralna Rada

Franciszek Wincentowicz Kuszel, biał. Францішак Вінцэнтавіч Кушаль, ros. Франц (Франтишек) Винцентович Кушель (ur. 4 lutego^?/16 lutego 1895 w wiosce Pierwszaja na Mińszczyźnie, zm. 25 maja 1969 w Rochester w USA) – rosyjski wojskowy narodowości białoruskiej, białoruski działacz wojskowy i polityczny, oficer kontraktowy Wojska Polskiego, komendant mińskiej policji pomocniczej, szef sztabu Białoruskiej Samoobrony, działacz Białoruskiej Samopomocy Ludowej i Białoruskiej Centralnej Rady, komendant Białoruskiej Obrony Krajowej i dowódca pułku 30 Dywizji Grenadierów SS (Waffen-SS-Obersturmbannführer) podczas II wojny światowej zaś po zakończeniu konfliktu białoruski generał i działacz emigracyjny.

Życiorys

W 1915 r. został zmobilizowany do Armii Imperium Rosyjskiego. Po ukończeniu szkoły młodszych dowódców w tym samym roku skierowano go do Wileńskiej Szkoły Piechoty. Służył na froncie niemieckim w szeregach 155 Astrachańskiego Pułku Zapasowego, a od 1916 r. – 276 Kupiańskiego Pułku Strzelców jako dowódca kompanii; doszedł do stopnia sztabskapitana.

Po rozpadzie armii carskiej powrócił na Białoruś, gdzie działał w białoruskich organizacjach narodowych. W 1918 r. przewodniczył białoruskiej organizacji młodzieżowej w Iwieńcu, zaś od połowy 1919 r. wchodził w skład Centralnej Białoruskiej Rady Wileńszczyzny i Grodzieńszczyzny, za co został aresztowany przez polskie władze.

Wybuch wojny polsko-bolszewickiej zmienił nastawienie strony polskiej do Białorusinów i Józef Piłsudski zgodził się na utworzenie białoruskiego wojska. Zwolniony z więzienia, Kuszel od sierpnia 1919 r. działał w Białoruskiej Komisji Wojskowej jako zastępca jej przewodniczącego; w działaniach wojennych na froncie nie uczestniczył.

Po zakończeniu wojny pozostał w Polsce i w 1922 r. wstąpił do Wojska Polskiego. Ukończył szkołę oficerską w Warszawie, a następnie był długoletnim oficerem 66 Kaszubskiego Pułku Piechoty w Chełmnie, w którym między innymi pełnił funkcję komendanta szkoły podoficerskiej. W latach 1932–1936 był wykładowcą w Korpusie Kadetów nr 3 w Rawiczu, a następnie w Szkole Podchorążych Piechoty w Komorowie koło Ostrowi Mazowieckiej. Objął kolejno stopnie porucznika i kapitana (ze starszeństwem z 1 stycznia 1931 r. i 49 lokatą w korpusie oficerów zawodowych piechoty); otrzymał też Srebrny Krzyż Zasługi.

Brał udział w wojnie obronnej 1939 r. w walkach w rejonie Lwowa, gdzie dostał się do niewoli sowieckiej. Przebywał najpierw w obozie w Starobielsku, gdzie podjął współpracę z NKWD, a następnie w Moskwie w więzieniu na Łubiance. Tam dostał zadanie rozpoznania nastrojów wśród jeńców pochodzenia białoruskiego. Przez dłuższy czas przebywał w tej samej celi z gen. Władysławem Andersem. Wkrótce NKWD przerzuciło go do Białegostoku, gdzie przebywał do wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej w 1941 r.

W czasie okupacji niemieckiej Kuszal podjął współpracę z Niemcami. Początkowo był komendantem kursów szkoleniowych Białoruskiej Policji Pomocniczej w Mińsku, w późniejszym czasie został jej komendantem w tym mieście. Wysunął wówczas pomysł stworzenia w oparciu o policję (którą należało zorganizować od podstaw ze względu na powszechnie spotykany brak dyscypliny) białoruskiej armii u boku Niemiec. Od października 1941 r. był szefem oddziału samoobrony Centralnej Rady Białoruskiej Samopomocy Ludowej. W czerwcu/lipcu 1942 r. na polecenie Iwana Jermaczenki, szefa Białoruskiej Samoobrony, opracował projekt utworzenia Wolnego Korpusu Białoruskiej Samoobrony. Od sierpnia do końca listopada był komendantem kursów oficerskich w Mińsku, a pod koniec listopada objął funkcję szefa referatu wojskowego Białoruskiej Samoobrony, w ramach którego kierował pracą okręgowych i powiatowych referentów. W kwietniu 1943 r. zaprzestał tej działalności w związku z rozwiązaniem przez Niemców Białoruskiej Samoobrony. Od sierpnia 1943 r. był głównym pełnomocnikiem ds. białoruskich oddziałów policji pomocniczej. W styczniu 1944 r. został szefem Wydziału Wojskowego Białoruskiej Centralnej Rady, a następnie komendantem Białoruskiej Obrony Krajowej. W wyniku mobilizacji udało mu się zgrupować w jej szeregach ok. 25 tys. Białorusinów.

Wobec ofensywy Armii Czerwonej na Białorusi ewakuował się w połowie 1944 r. do Niemiec. Tam interweniował u niemieckich władz wojskowych w sprawie sformowania czysto białoruskiej jednostki wojskowej. Wiosną 1945 r. został dowódcą jednego z pułków 30 Dywizji Grenadierów SS, zwanej też Dywizją „Białoruś” (pełnił także funkcję przedstawiciela BCR przy dywizji), która bez walki skapitulowała przed Amerykanami w ostatnich dniach kwietnia. Przebywał w obozie dla internowanych w Ratyzbonie.

Uniknął repatriacji do ZSRR i w 1950 r. wyjechał do USA, gdzie aktywnie uczestniczył w działaniach białoruskich środowisk emigracyjnych. Objął funkcję ministra wojny Białoruskiej Centralnej Rady na uchodźstwie.

Jest autorem artykułu pt. „Próby utworzenia białoruskiego wojska”, dotyczącego formowania białoruskiego wojska narodowego w latach 1918–1920 oraz 1941–1944, który został opublikowany w Białoruskim Przeglądzie Historycznym w 1999 r.

Rodzina

W 1922 r. poślubił Natallę Arsienniewą (1903–1997), białoruską poetkę i działaczkę kulturalno-oświatową, z którą przed wybuchem wojny mieszkał w Chełmnie. W 1944 r. razem zostali ewakuowani do Niemiec, a następnie wyemigrowali do Stanów Zjednoczonych. Para miała dwóch synów – Jarosława (zginął w zorganizowanym przez partyzantkę radziecką zamachu bombowym na miński teatr) i Włodzimierza (wyemigrował z rodzicami do USA).

Odznaczenia

• Srebrny Medal Narodów Wschodnich z mieczami II kl. (III Rzesza),
• Order św. Anny III kl. (Imperium Rosyjskie),
• Order św. Stanisława III kl. (Imperium Rosyjskie),
• Srebrny Krzyż Zasługi (17 marca 1930),
• Order „Srebrny Krzyż Zasługi” (Białoruska Centralna Rada),
• białoruskie odznaczenia emigracyjne.

Awanse

• sztabskapitan Armii Carskiej – 1916 (utrzymany w wojsku Białoruskiej Republiki Ludowej oraz Białoruskiej Komisji Wojskowej),
• porucznik Wojska Polskiego – 1922 (zredukowany po rozpoczęciu służby na kontrakcie),
• kapitan Wojska Polskiego – 1931 (stopień zachował w białoruskiej policji pomocniczej, przypisany jako Waffen-SS-Hauptsturmführer),
• major Białoruskiej Obrony Krajowej (także jako Waffen-SS-Sturmbannführer) – 1944,
• podpułkownik Białoruskiej Obrony Krajowej (także Waffen-SS-Obersturmbannführer Legionu Białoruskiego) – 1945,
• generał – nadany przez emigracyjną Białoruską Centralną Radę po wojnie.

Bibliografia

• Rocznik Oficerski 1924, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Oddział V Sztabu Generalnego Wojska Polskiego, Warszawa 1924, s. 280, 381.
• Rocznik Oficerski 1928, Ministerstwo Spraw Wojskowych, Warszawa 1928, s. 80, 234.
• Rocznik Oficerski 1932, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1932, s. 75, 594.
• Eugeniusz Mironowicz, Wojna wszystkich ze wszystkimi. Białoruś 1941-1944, Kraków 2015

Linki zewnętrzne

• Biografia mjr. Franciszka Kuszela (jęz. rosyjski)
• Ф. Кушаль – Спробы арганізацыі беларускага войска пры нямецкай акупацыі Беларусі. jivebelarus.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-11-20)].