Przejdź do zawartości

Elektrownia Warszawska

Edytuj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Elektrownia Warszawska
Zabytek: nr rej. A-430 z 16.12.2004[1]
Ilustracja
Fragment zespołu elektrowni w 1945 roku
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Miejscowość

Warszawa

Adres

ul. Elektryczna 2a[1]

Architekt

nieznany

Inwestor

Towarzystwo Schuckert i Ska

Ukończenie budowy

1904

Zniszczono

1944

Odbudowano

1945

Położenie na mapie Warszawy
Mapa konturowa Warszawy, w centrum znajduje się punkt z opisem „Elektrownia Warszawska”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Elektrownia Warszawska”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Elektrownia Warszawska”
Ziemia52°14′23″N 21°01′43″E/52,239722 21,028611
Multimedia w Wikimedia Commons
Elektrownia w 2007
Fragment kompleksu Elektrowni Powiśle po przebudowie na centrum handlowe

Elektrownia Warszawska[1][2][3], także Elektrownia Miejska[4][5] i Elektrownia „Powiśle”[2][6] – nieistniejąca już elektrownia, uruchomiona w 1904 roku na Powiślu w Warszawie.

Elektrownia została zbudowana przez prywatną spółkę. W 1933 przeszła pod nadzór państwowy, a w 1937 została przejęta przez Zarząd Miasta Warszawy. Działała w okresie obrony Warszawy w 1939 i w czasie powstania warszawskiego do września 1944. Ponownie uruchomiona w kwietniu 1945, została zamknięta na początku lat 90. Część jej zachowanych budynków została zaadaptowana na potrzeby otwartego w 2020 kompleksu handlowo-usługowego Elektrownia Powiśle[7].

Historia

[edytuj | edytuj kod]

1904−1939

[edytuj | edytuj kod]

Powstała w 1904 na podstawie koncesji z 1902 wydanej przez władze miejskie i rząd rosyjski. Koncesję otrzymało niemieckie Towarzystwo Schuckert i Ska, przejęte po dwóch latach przez Compagnie d'Electricite de Varsovie[8]. Koncesjonariusz otrzymał wyłączne prawo do oświetlania miasta elektrycznością na 35 lat[8]. Lokalizacja elektrowni była korzystna ze względu na bliskość wody (Wisły) i bliskość śródmieścia, co wpływało na obniżenie kosztów budowy i eksploatacji sieci[8].

W latach 1922–1924 do elektrowni doprowadzono bocznicę kolejową z Dworca Gdańskiego[9].

Początkowo w elektrowni pracowały jednakowe 3 generatory produkcji Siemens-Schuckertwerke(inne języki) (SSW) Berlin Siemensstadt, o mocy elektrycznej 500 kW każdy, czyli razem 1,5 MW; odstawione w 1925.

W okresie międzywojennym powołano w Paryżu specjalną spółkę pod nazwą „Compagnie d’Electricité de Varsovie”, chcąc w ten sposób ominąć ustawę elektryczną z 21 marca 1922 w celu czerpania maksymalnych zysków.

W 1937 Zarząd Miejski na mocy wyroku sądowego przejął elektrownię za odszkodowaniem.

Ogółem w okresie międzywojennym działały:

  • turbozespół Tz1: turbina produkcji AEG Berlin z 1907 o mocy 1050 KM z generatorem produkcji SSW z 1907 o mocy 0,8 MW, wyłączony w 1925
  • turbozespół Tz2: turbina produkcji AEG Berlin z 1908 o mocy 2100 KM z generatorem produkcji SSW z 1908 o mocy 1,5 MW, wyłączony w 1925
  • turbozespół Tz3: turbina produkcji Brown, Boveri & Cie. (BBC) z 1909 o mocy 5400 KM z generatorem produkcji Lahmeyer z 1909 o mocy 4,0 MW, wyłączony w 1951
  • turbozespół Tz4: turbina produkcji BBC z 1911 o mocy 6000 KM z generatorem produkcji Lahmeyer z 1911 o mocy 4,4 MW, wyłączony w 1951
  • turbozespół Tz5: turbina produkcji BBC z 1913/1914 z generatorem produkcji BBC z 1913/1914 o mocy 3,0 MW, osiągalna od 1954 2,5 MWe/10 MWt; w roku 1954 przebudowana na pogorszoną próżnię do celów ciepłowniczych do ogrzewania początkowo Pałacu Kultury i Nauki i Domu Partii, wyłączony w 1965
  • turbozespół Tz6: turbina produkcji AEG z 1923 z generatorem produkcji AEG z 1923 o mocy 6,3 MW, wyłączony w 1965
  • turbozespół Tz7: turbina produkcji AEG z 1924 z generatorem produkcji AEG z 1924 o mocy 10,0 MW, zniszczony w 1944 w okresie powstania warszawskiego i nie odbudowany, w 1956 powstał nowy Tz7 w innym miejscu elektrowni
  • turbozespół Tz8: turbina produkcji Societe Alsacienne de Constructions Mecaniques (SACM) z 1926/1927 z generatorem produkcji SACM z 1926/1927 o mocy 15,0 MW, wyłączony w 1974
  • turbozespół Tz9: turbina produkcji SACM z 1930 z generatorem produkcji SACM z 1930 o mocy 15,0 MW, wyłączony w 1974.

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 elektrownia została wielokrotnie ostrzelana przez Niemców, jednak pracownikom udawało się naprawiać niektóre uszkodzenia i utrzymywać zakład w ruchu[10]. Z początkowo dostępnych 8 turbogeneratorów i 28 kotłów pracowały 2 turbogeneratory i 3−4 kotły, a reszta stanowiła tzw. zimną i gorącą rezerwę[11]. W wyniku ostrzału zginęło czterech pracowników elektrowni, a kilkudziesięciu zostało rannych[11]. Po spaleniu się dachu w hali maszyn turbogeneratory pracowały dalej w budynku bez dachu, zabezpieczone prowizorycznie brezentem rozpiętym na rusztowaniach z desek[12]. Produkcja energii elektrycznej została przerwana 23 września[13] po zbombardowaniu przez Niemców kotłowni i hali maszyn[14].

Dostawy energii elektrycznej do miasta udało się przywrócić w pierwszej dekadzie października 1939 roku[15]. Do odgruzowywania terenu elektrowni Niemcy wykorzystywali pracę przymusową Żydów[16].

Przez cały okres okupacji niemieckiej elektrownia nie osiągnęła poziomu produkcji sprzed września 1939; głównym powodem była niska kaloryczność węgla[17]. W lutym 1941 niemieckie władze okupacyjne wprowadziły ograniczenia w dostawach prądu o 50%[18]. Zostały one zniesione wiosną 1944 dzięki zapewnianiu dostaw energii elektrycznej do miasta z Elektrowni Rożnów[19].

W 1942 roku Stanisław Skibniewski ps. Cubryna zaczął formować na terenie elektrowni terenowy oddział Wojskowej Służby Ochrony Powstania, który podlegał Warszawskiemu Okręgowi Armii Krajowej[20]. Jego zastępcą został Tadeusz Kahl ps. Kowalski[20].

W czasie powstania warszawskiego powstańcy zdobyli obsadzoną przez ponad 200 żołnierzy Wehrmachtu, SA-manów, Ukraińców i żandarmów elektrownię już pierwszego dnia, 1 sierpnia 1944 roku, chociaż walki z broniącymi się w podziemiach i niektórych budynkach Niemcami trwały jeszcze do godz. ok. 6.00 rano następnego dnia[21]. W natarciu na elektrownię wzięli udział przede wszystkim jej pracownicy zgrupowani w sześciu plutonach szturmowych[21]. Na najwyższym punkcie kotłowni zawieszono polską flagę[22]. Przez pięć kolejnych tygodni Niemcy ostrzeliwali elektrownię (w tym z kanonierki pływającej po Wiśle), ale nie przechodzili do bezpośredniego ataku[23]. W związku z mniejszym zapotrzebowaniem na energię elektryczną (od sieci odłączono dzielnice kontrolowane przez Niemców) pracował jeden turbogenerator i dwa kotły[22].

4 września 1944 roku zakład został zbombardowany przez Luftwaffe[24]. Zburzona została nastawnia, bomby trafiły także w halę maszyn, niszcząc turbogeneratory, oraz w kotłownię[25]. Produkcja energii elektrycznej została przerwana i z powodu skali zniszczeń nie mogła zostać wznowiona[26][27]. Po ciężkich walkach 5 września powstańcy wycofali się z terenu elektrowni w górę ul. Tamka[28].

Po upadku powstania Niemcy wywieźli z zakładu ocalałe maszyny i urządzenia, m.in. obrabiarki, sprzęt spawalniczy, silniki, transportery, transformatory, rozdzielnice oraz narzędzia[29]. Z powodu zniszczenia przez Niemców w czasie powstania przepompowni ścieków przy ulicy Karowej piwnice elektrowni zostały zalane[29]. Mrozy w czasie zimy 1944/1945 roku porozsadzały instalacje i zbiorniki, w których pozostała woda[30]. Ocalał natomiast budynek administracyjny elektrowni[31].

Po 1945 roku

[edytuj | edytuj kod]

17 stycznia 1945 roku kilku pracowników elektrowni, których powstanie warszawskie zastało na Pradze, przeszło wraz z wojskiem Wisłę po lodzie na Powiśle[31]. Następnego dna rozpoczęły się prace nad odbudową zakładu[32]. Znaczącej pomocy technicznej udzieliła wojskowa misja radziecka (ok. 30 osób pod kierownictwem płk. Ławrenienki)[33], pracująca w Warszawie od marca do września 1945[34]. Związek Radziecki przekazał również elektrowni dużą liczbę maszyn, narzędzi oraz materiałów[35]. Na bocznicy kolejowej ustawiono pociąg-elektrownię, zasilającą maszyny na terenie zakładu[35]. Pomocy udzieliły również elektrownie w Łodzi i Pruszkowie[35]. Teren zakładu ochraniała kompania Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego[36].

Pierwszy turbogenerator uruchomiono 25 kwietnia[37], drugi 18 maja, trzeci 22 czerwca, a czwarty 6 września. Pod koniec 1945 elektrownia osiągnęła moc 57,3 MW[34]. Odbudowa elektrowni zakończyła się w 1951 roku[38]. Osiągnęła ona wtedy moc 78 MW[38]. W wyniku przeprowadzonej w latach 1951−1953 modernizacji szczytowe obciążenie wzrosło do 100 MW[38].

W 1956 roku w wyniku wybuchu pary w hali maszyn zginęło czterech pracowników[39][40].

Elektrownia została zamknięta w latach 90. W chwili wyłączenia z eksploatacji dysponowała ona urządzeniami:

  • turbozespół Tz7: turbina przeciwprężna prod. Pierwsza Brneńska Fabryka Maszyn, zainstalowana w 1956 o mocy znamionowej 10 MWe i osiągalnej (1998 rok) 9 MWe/65 MW wraz generatorem o mocy 12,5 MVA/10 MW,
  • turbozespół Tz10: turbina kondensacyjna, w 1964 przebudowana na pogorszoną próżnię, produkcji BBC, zainstalowana w 1937 o mocy znamionowej 22 MWe i osiągalnej (1998 rok) 20 MWe/100 MWt wraz z generatorem produkcji Rohn-Zieliński na licencji BBC z 1937 o mocy 35,7 MVA/25 MW,
  • turbozespół Tz11: turbina kondensacyjna, w 1975 roku przebudowana na pogorszoną próżnię, produkcji BBC, zainstalowana w 1939 (ostatecznie w 1940 na skutek uszkodzeń) o mocy znamionowej 24 MWe i osiągalnej (1998 rok) 20 MWe/105 MWt wraz z generatorem produkcji Rohn-Zieliński na licencji BBC z 1939 o mocy 42,0 MVA/31,9 MW.

Wszystkie generatory pracowały na napięciu 5,25 kV, a energia wyprowadzana była przez rozdzielnię 15 kV. Wszystkie turbiny z racji układu kolektorowego pracowały na parze o ciśnieniu 1,15 MPa i temperaturze 350 °C (czyli na bardzo niskich parametrach, niezmienionych od 1904 roku). W sumie w elektrowni w okresie jej eksploatacji pracowało 35 różnych kotłów[41].

Budowa turbozespołów nr Tz8 i Tz9 związana była z rozbudową kanałów wody chłodzącej. Kanały te zostały przecięte tunelem Wisłostrady, otwartym 30 sierpnia 2003 (budowę rozpoczęto w kwietniu 2001).

Teren dawnej elektrowni po 2001

[edytuj | edytuj kod]
Przebudowa kompleksu elektrowni, 2018
Jeden z budynków centrum handlowego Elektrownia Powiśle, 2022

W odnowionym budynku po dawnej rozdzielni 30 kV wybudowanym w połowie lat 30. uruchomiona została nowa stacja transformatorowa 110/15 kV RPZ Powiśle. Przejęła ona zasilanie sieci 15 kV Śródmieścia, zasilanej do tej pory z przyelektrownianej rozdzielni 15 kV. Pierwsze załączenie pod napięcie nowej stacji nastąpiło w październiku 2007 roku, oficjalne otwarcie 18 marca 2008.

W 2004 roku zespół elektrowni (rozdzielnia 35(30) kV, rozdzielnia 5/15 kV, keson – podziemny zbiornik wody, hala maszyn i kotłownia nr 2) został wpisany do rejestru zabytków[1]

Teren Elektrowni został sprzedany przez spółkę Elektrociepłownie Warszawskie irlandzkiej spółce developerskiej, która w północnej części kompleksu zbudowała zespół apartamentowców[42]. W części południowej zaplanowano kompleks biurowo-mieszkalno-usługowy[42]. Inwestycja, zrealizowana finalnie przez kolejnego właściciela terenu: Tristan Capital Partners i White Star Real Estate, polegała na odremontowaniu zabytkowych obiektów i dokomponowaniu do nich trzech biurowców oraz apartamentowca od strony ul. Dobrej[43][44]. Projekt opracowała pracownia APA Wojciechowski Architekci[45].

Inwestycję wielofunkcyjną, w tym część handlowo-usługową pod nazwą Elektrownia Powiśle z ok. 18 tys. m² powierzchni użytkowej z adresem przy ul. Dobrej 42[46] otwarto w maju 2020[47][48]. W 2021 roku otrzymała ona Nagrodę Architektoniczną Prezydenta m. st. Warszawy (VII edycja, kategoria: architektura komercyjna)[49]. Została również nominowana do Nagrody Unii Europejskiej w konkursie Architektury współczesnej im. Miesa van der Rohego (edycja 2022)[50][51][52] oraz nagrody Brick Award 2021[53]. W 2021 roku inwestycja otrzymała główną nagrodę w MIPIM Awards 2021[54].

W 2023 roku na terenie dawnej elektrowni otwarty został hotel Barceló Warsaw Powiśle[55][56].

Inne informacje

[edytuj | edytuj kod]

Przy skrzyżowaniu ul. Wybrzeże Kościuszkowskie z ul. Leszczyńską znajduje się zachowany w całości schron wartowniczo-obserwacyjny z okresu okupacji niemieckiej zbudowany przy dawnej bramie do elektrowni[57].

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c d Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków (księga A) − na 30 czerwca 2024 roku. Woj. mazowieckie (Warszawa). [w:] Narodowy Instytut Dziedzictwa [on-line]. nid.pl. s. 32. [dostęp 2024-09-09].
  2. ↑ a b Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 300. ISBN 83-01-08836-2.
  3. ↑ Henryk Janczewski: Warszawa. Geneza i rozwój inżynierii miejskiej. Warszawa: Arkady, 1971, s. 371.
  4. ↑ Stanisław Misztal: Rozwój i lokalizacja przemysłu Warszawy międzywojennej [w:] Warszawa II Rzeczypospolitej 1918−1939. Zeszyt 2. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 47.
  5. ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 40. ISBN 978-83-61253-51-8.
  6. ↑ Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 3. Dmochowskiego−Furmańska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1996, s. 90. ISBN 83-906629-2-2.
  7. ↑ Elektrownia Powiśle: architektura i miasto według APA Wojciechowski Architekci [online], architektura.muratorplus.pl [dostęp 2024-06-19] (pol.).
  8. ↑ a b c Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 217.
  9. ↑ Ryszard Mączewski: Warszawa między wojnami. Łódź: Księży Młyn, 2009, s. 40. ISBN 978-83-61253-51-8.
  10. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 66−67.
  11. ↑ a b Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 67.
  12. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 70.
  13. ↑ Marian Marek Drozdowski: Alarm dla Warszawy. Ludność cywilna w obronie stolicy we wrześniu 1939 r.. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1969, s. 270.
  14. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 71.
  15. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 74.
  16. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 74−75.
  17. ↑ Barbara Ratyńska: Ludność i gospodarka Warszawy i okręgu pod okupacją hitlerowską. Książka i Wiedza, 1982, s. 162.
  18. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 241. ISBN 978-83-07-03239-9.
  19. ↑ Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 243. ISBN 978-83-07-03239-9.
  20. ↑ a b Piotr Rozwadowski (red. nauk.): Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego. Tom 1. Warszawa: Dom Wydawniczy Bellona i Fundacja „Warszawa Walczy 1939–1945”, 2005, s. 150. ISBN 83-11-09261-3.
  21. ↑ a b Stanisław Kopf: Powiśle. Warszawskie Termopile 1944. Warszawa: Fundacja „Wystawa Warszawa Walczy 1939–1945”, 1999, s. 41. ISBN 83-87545-18-X.
  22. ↑ a b Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 101.
  23. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 100.
  24. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 133.
  25. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 135.
  26. ↑ Włodzimierz Rosłoniec: Grupa „Krybar” Powiśle 1944. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1989, s. 178. ISBN 83-211-1037-1.
  27. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 136.
  28. ↑ Włodzimierz Rosłoniec: Grupa „Krybar” Powiśle 1944. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1989, s. 186. ISBN 83-211-1037-1.
  29. ↑ a b Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 165.
  30. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 166.
  31. ↑ a b Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 163.
  32. ↑ Władysław Bartoszewski, Bogdan Brzeziński, Leszek Moczulski: Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 113.
  33. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 166−167.
  34. ↑ a b Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 173. ISBN 83-06-00089-7.
  35. ↑ a b c Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 167.
  36. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 173.
  37. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 169.
  38. ↑ a b c Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 172.
  39. ↑ Antoni Nowakowski: Światło dla Warszawy. Warszawa: Książka i Wiedza, 1973, s. 180, 182.
  40. ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 79, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”. 
  41. ↑ Drugie życie Elektrowni Warszawskiej - Tydzień w SEP nr 260 [online], sep.com.pl [dostęp 2024-06-19].
  42. ↑ a b Tomasz Urzykowski. Nowa energia w starej elektrowni. „Gazeta Stołeczna”, s. 2, 29 maja 2017. 
  43. ↑ Michał Wojtczuk, Wyborcza.pl [online], warszawa.wyborcza.pl, 6 stycznia 2017 [dostęp 2018-01-05].
  44. ↑ Grupa Wirtualna Polska, White Star zakończy rewitalizację Elektrowni Powiśle etapami do 2020 r. [online], www.money.pl, 2 lipca 2018 [dostęp 2023-07-04] (pol.).
  45. ↑ APA Wojciechowski, Nowa Elektrownia Powiśle [online], apa.com.pl [dostęp 2018-12-02] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-03].
  46. ↑ Magda Kłodecka. Na zakupy, ale też na golfa, do kina i do tężni. „Gazeta Stołeczna”, s. 14, 18 września 2020. 
  47. ↑ Michał Wojtczuk. Szturmu klientów nie było. „Gazeta Stołeczna”, s. 3, 21 maja 2020. 
  48. ↑ Elektrownia Powiśle: architektura i miasto według APA Wojciechowski Architekci [online], architektura.muratorplus.pl [dostęp 2022-06-08] (pol.).
  49. ↑ Elektrownia Powiśle [online], Konkurs - nagroda architektoniczna [dostęp 2022-06-08] (pol.).
  50. ↑ Elektrownia Powiśle [online], architektura.muratorplus.pl [dostęp 2023-07-04].
  51. ↑ EUMiesAward [online], miesarch.com [dostęp 2023-07-04].
  52. ↑ Aż 20 polskich budynków nominowanych do nagrody Miesa van der Rohe [online], Noizz, 3 lutego 2021 [dostęp 2023-07-04] (pol.).
  53. ↑ Najlepsza architektura ceglana nagrodzona: oto zwycięskie projekty! [online], www.propertydesign.pl [dostęp 2023-07-04] (pol.).
  54. ↑ Elektrownia Powiśle z globalnym wyróżnieniem MIPIM Award 2021 [online], PAP MediaRoom portal. [dostęp 2023-07-04] (pol.).
  55. ↑ s, W Warszawie ruszył pierwszy w Polsce hotel sieci Barceló [online], Hotelarz, 12 czerwca 2023 [dostęp 2024-02-29] (pol.).
  56. ↑ Opr /edited by MR, Barceló na Powiślu już otwarty | EurobuildCEE [online], eurobuildcee.com [dostęp 2024-02-29] (pol.).
  57. ↑ Jacek Olecki: Wojenne tajemnice Warszawy i Mazowsza. Warszawa: Agencja Wydawnicza CB, s. 27–28. ISBN 83-7339-036-7.

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Elektrownia_Warszawska&oldid=75481533”