Dom własny Paula Ehrlicha we Wrocławiu
 nr rej. A/2648/415/Wm z 26.11.1982[1]
| |
 Dom własny Paula Ehrlicha | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Adres |
Jastrzębia 18/20, Wrocław |
| Typ budynku | |
| Architekt | |
| Inwestor |
Paul Ehrlich |
| Kondygnacje |
2 |
| Rozpoczęcie budowy |
1905 |
| Ukończenie budowy |
1906 |
| Ważniejsze przebudowy |
1982–1988 |
| Pierwszy właściciel |
Paul Ehrlich |
| Kolejni właściciele |
M. von Falkenhausen, |
| Obecny właściciel |
Akademia Sztuk Teatralnych im. Stanisława Wyspiańskiego w Krakowie[2] |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie Polski  | |
| 51,084853°N 17,006738°E/51,084853 17,006738 | |
Dom własny Paula Ehrlicha we Wrocławiu – zabytkowa willa znajdująca się przy ulicy Jastrzębiej we Wrocławiu, będąca pierwotnie prywatnym domem wrocławskiego architekta Paula Ehrlicha, łącząca w sobie elementy architektury willowej i landhausu. Obecnie własność Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie; od 2024 roku siedziba Autorskiego Liceum Przyszłości.
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Teren, na którym znajduje się willa, jeszcze w drugiej połowie XIX wieku należał do wsi Borek. W 1871 roku berlińska spółka H. Quistrop & Co.[3][4] wykupiła 100 mórg ziemi od właściciela wsi – Szpitala Świętej Trójcy – w celu wybudowania ekskluzywnego osiedla. W 1872 roku sporządzono plan parcelacji tego terenu[4]. W 1897 roku Borek włączono w administracyjne granice Wrocławia. W 1898 roku, w drugiej, zachodniej części dawnej wsi, zaprojektowano nowoczesne osiedle, tzw. Borek II[5]. Jej projektantami byli Alfred von Scholz i Alfred Frühwirt. Wytyczona działka 18/20 znajdowała się przy ówczesnej ulicy Scharnhorstrasse. Do 1905 roku, według księgi adresowej, działka o numerze 18/20 była niezabudowana, a jej sąsiednie działki 22/30 zarejestrowane zostały jako plac budowy[5]. Od 1908 roku właścicielem działek 18/20 i 22 został Paul Ehrlich[5], przy czym działka nr 22 była zarejestrowana jako ogród. W Muzeum Architektury Wrocławia zachowały się projekty willi datowane na rok 1905. Prawdopodobnie pomiędzy rokiem 1905 a 1908 rozpoczęto i ukończono realizację projektu. W księdze adresowej z 1908 roku pod działką nr 22 znajdował się ogród, a pod działką o numerze 18/20 budynek mieszkalny[5].
W latach 1940–1943 jako właściciel willi występuje M. von Falkenhausen. Właścicielem działki nr 22 od 1936 do 1943 był Herrmann J.[5]
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Willa została zaprojektowana na planie zbliżonym do prostokąta. Jej układ wnętrz był dostosowany do kierunku padania światła[6]. Wejście główne znajdowało się od strony północnej; połączone było z sienią i garderobą, a następnie prowadziło do obszernego holu z dużymi dwubiegunowymi schodami. W części północno-wschodniej znajdowała się kuchnia i spiżarnia z kredensem oraz boczna klatka schodowa prowadząca do sutereny[6]. Po stronie południowej znajdował się pokój dzienny, salon i jadalnia połączona z werandą[5]. Na I piętrze zaprojektowano główną sypialnię z pokojem toaletowym i łazienką, pokoje gościnne i służbowe oraz pracownię-gabinet właściciela domu połączony z drewnianym gankiem[6]. Na poddaszu umieszczono dwa pokoje mieszkalne, a w suterenie znajdowały się mieszkania służbowe, składy i pomieszczenia gospodarcze[6]. Wnętrze domu urządzone zostało w duchu typowego domu patrycjuszowskiego: w sieni wykonano drewniany strop belkowany, ściany obłożono boazerią, w pokojach zainstalowano kominki, okna zdobiły witraże firmy Hauswalt, a ściany i sufity ozdabiały polichromie firmy Heintze. Tak ozdobione wnętrza uzupełniono elementami „stylu rodzinnego” zaczerpniętymi z wzorcowego domu zaprojektowanego przez Hansa Poelziga w 1904 roku[7].
Bryła budynku ustawiona na nadziemnej części sutereny pokryta została mansardowymi dachami o różnej wysokości[6]. Elewacja była rozczłonkowana ryzalitami i wykuszami; jeden z nich został podwieszony nad sutereną i zamknięto go trzema daszkami imitującymi kształt dachu mansardowego[6]. Wykusz obłożony został kamieniem i ozdobiony płaskorzeźbami o formach wzorowanych na tych z końca XVIII wieku[6]. Od strony południowo-wschodniej dach zakończony był galerią z werandą umieszczoną w południowym narożu domu i którą osłonięto drewnianymi balustradami. Balustrady i słupy dźwigające dach ozdobione były malarskimi i snycerskimi dekoracjami wzorowanymi na osiemnastowiecznym budownictwie miejskim[6]. Elewacja w części sutereny wyłożona została kamienną rustyką autorstwa Richarda Schipkego o bogatym reliefie figuralnym i roślinnym[7]. Powyżej cokołu ściany zostały otynkowane, a w części szczytowej wyłożone deskowaniem[6]. Szczeblinowe okna miały różne wymiary[7]. Cały projekt budynku stworzony był z myślą o połączeniu różnych form architektonicznych: historycznych, narodowych, regionalnych i etnicznych. Z tego powodu można w nim odnaleźć takie elementy jak masywny rustykalny cokół, portal o nordycko-romańskiej plecionce, odeskowany szczyt, drewniane okiennice, glorietę i krużganek, masywny wykusz wsparty na kroksztynach i mansardowe dachy[5][8].
Po 1945 roku
[edytuj | edytuj kod]Willa nie została zniszczona podczas działań wojennych w 1945 roku. Podczas oblężenia Wrocławia w budynku znajdował się punkt sanitarny dla żołnierzy radzieckich[9]. Po wojnie jej wnętrza zostały przekształcone w kilka prywatnych mieszkań. W 1988 roku budynek został przekazany Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej im. Ludwika Solskiego w Krakowie[10]. W latach 1982–1988 budynek poddano generalnemu remontowi, przekształcając go i adaptując do celów dydaktycznych. Istniejącą w południowo-zachodnim narożniku loggię zabudowano i dobudowano do niej aneks z salą dydaktyczną wraz z tarasem; budynek powiększono również od strony zachodniej[5]. Szkoła aktorska funkcjonowała w budynku do 2011 roku[11].
W latach 2012–2019 w budynku mieściła się niepubliczna szkoła podstawowa Szalom Alejchem[12][13]. W kolejnych latach budynek wynajmowany był przez Autorską Szkołę Podstawową NAVIGO[14]. Od 2014 roku w budynku znajduje się siedziba Autorskiego Liceum Przyszłości[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo dolnośląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2018-05-21].
- ↑ Konkurs na najem budynku przy ul. Jastrzębiej na AST.wroc.pl
- ↑ Andrzej Czyszczoń, Narodowy Instytut Dziedzictwa: Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego. Wrocław ul. Akacjowa 12. zabytek.pl, 2003. [dostęp 2022-08-12]. (pol.).
- ↑ a b Tomaszewicz 2019 ↓, s. 206.
- ↑ a b c d e f g h Beata Lis, Narodowy Instytut Dziedzictwa: Karta ewidencyjna zabytku nieruchomego. Wrocław ul. Jastrzębia 18/20. zabytek.pl, 2005. [dostęp 2022-08-12]. (pol.).
- ↑ a b c d e f g h i Tomaszewicz 2019 ↓, s. 290.
- ↑ a b c Harasimowicz 1998 ↓, s. 109.
- ↑ Szymański-Stortkuhl 1995 ↓, s. 295.
- ↑ Szkoła teatralna sprzedaje willę przy ul. Jastrzębiej
- ↑ Budynek z duszą: Wrocławska kuźnia talentów aktorskich przy ulicy Jastrzębiej
- ↑ Budynek z duszą: Wrocławska kuźnia talentów aktorskich przy ulicy Jastrzębiej
- ↑ Szkoła Lauder etz Chaim
- ↑ "Ta szkoła ma duszę". Święto Domu w budynku słynnego architekta Paula Ehrlicha
- ↑ Siedziba NAVIGO Wrocław
- ↑ Liceum Przyszłości
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Agnieszka Tomaszewicz: Wrocławskie wille i osiedla willowe doby historyzmu. Wrocław: Oficyna Wydawnicza Politechniki Wrocławskiej, 2019.
- Beate Szymański-Stortkuhl: "LAndhaus" - typ podmiejskiego domu z początku XX wieku na przykładzie Wrocławia w: Architektura Wrocławia - Dom. Wrocław: WERK, 1995.
- Jan Harasimowicz (red.): Atlas architektury Wrocławia t.II. Wrocław: Wydawnictwo Dolnośląskie, 1998.