Przejdź do zawartości

Czuprzyk

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Czuprzyk
Bucculatrix
Zeller, 1839
Okres istnienia: turon–dziś
93.9/0
93.9/0
Ilustracja
Bucculatrix thoracella
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

stawonogi

Gromada

owady

Rząd

motyle

Podrząd

Glossata

Infrarząd

motyle różnoskrzydłe

Nadrodzina

Gracillarioidea

Rodzina

czuprzykowate

Rodzaj

czuprzyk

Typ nomenklatoryczny

Lyonetia albedinella Zeller, 1839

Synonimy
  • Ceroclastis Zeller, 1848
Multimedia w Wikimedia Commons

Czuprzyk[1] (Bucculatrix) – rodzaj motyli z podrzędu Glossata i rodziny czuprzykowatych. Kosmopolityczny. Obejmuje ponad 250 opisanych gatunków.

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Bucculatrix nigricomella w całkowitym spoczynku

Motyle te osiągają od 2,5 do 7 mm rozpiętości skrzydeł[2]. Głowa ich ma nagie oczy złożone o przeciętnych rozmiarach i pozbawiona jest przyoczek. Czoło jest silnie wydłużone i sięga znacznie poniżej oczu złożonych. Ciemię ma kępkę długich, włosowatych łusek sterczących we wszystkie strony.[2]. Czułki są nitkowate i osiągają 0,6–0,95 długości przedniego skrzydła[3][2]. W spoczynku układane są wzdłuż kostalnej krawędzi skrzydeł[3]. Nasadowe człony czułków są powiększone, spłaszczone i mają wystające ku przodowi, szerokie i gęsto rozmieszczone łuski, formujące daszek częściowo nakrywający oczy (ang. eye-cap)[3][4]. U samców pierwszy człon biczyka czułka może być wcięty lub mocno zakrzywiony[2]. Haustellum jest nagie i krótkie, nie przekracza długością półtorakrotności średnicy oka. Głaszczki wargowe są bardzo krótkie, nagie, jednoczłonowe. Głaszczki szczękowe są uwstecznione do jednoczłonowego płata[2][3][4].

Skrzydła są mocno wydłużone, lancetowate, o zredukowanym użyłkowaniu, zwłaszcza w przypadku pary tylnej[2][3][4]. Przednie skrzydło ma zaostrzony wierzchołek, sięgającą wierzchołka czwartą gałąź żyłki radialnej, nierozwidlone u nasady żyłki analne pierwszą i drugą oraz pozbawione jest komórek wstawkowej i dodatkowej[2]. Tylne skrzydło ma bardzo długą strzępinę[4]. Odnóża przedniej pary mają golenie z epifizami i pozbawione ostróg. Golenie pary środkowej mają dwie, a tylnej cztery ostrogi[3].

Odwłok u samców większości gatunków ma między segmentem drugim a trzecim woreczek, który może się wywracać[2]. Genitalia samców w obrębie rodzaju są bardzo zróżnicowane[3]. Tegmen i winkulum bywają od wąskich po szerokie[2]. Unkus i gnatos u większości gatunków zanikły[2][3], ale u B. formosa są dobrze rozwinięte. Wyróżniające dla rodzaju na tle rodziny są wydatne, zwykle sterczące dogrzbietowo wyrostki towarzyszące[3]. Anellus jest stożkowaty i błoniasty[2]. Juksta i sakus rzadko bywają dobrze wykształcone[3]. Edeagus jest najczęściej wydłużony i walcowaty, często pofalowany, rzadko zaopatrzony jest w ciernie[2].

Odwłok samic pozbawiony jest gonapofiz przednich z wyjątkiem gatunku B. formosa[3]. Pokładełko jest krótkie. Torebka kopulacyjna ma smukły i długi przewód oraz korpus ze znamieniem w postaci pojedynczej, dużej, kolczastej płytki[2].

Biologia i ekologia

[edytuj | edytuj kod]
Mina Bucculatrix frangutella na kruszynie pospolitej.
Miny Bucculatrix demaryella

W rozwoju tych motyli występuje nadprzeobrażenie. U większości gatunków występuje pięć stadiów larwalnych, z których dwa pierwsze są beznogie i minują liście (endofoliofagi), a późniejsze żerują na liściach od zewnątrz (egzofoliofagi)[2][3]. Starsze, egzofagiczne stadia larwalne u części gatunków przechodzą wylinki w spłaszczonych oprzędach na spodzie liści[2]. Część silniej wyspecjalizowanych gatunków indukuje na łodygach roślin żywicielskich powstawnie galasów i to w nich żeruje[3]. Wśród roślin żywicielskich czuprzyków znajdują się przedstawiciele około 30 rodzin, przy najliczniej reprezentowane są astrowate, brzozowate i bukowate[2]. Niemal wszystkie gatunki indukujące powstawanie galasów ograniczone są jednak do rodziny astrowatych[3]. Przepoczwarczenie gąsienicy następuje w oprzędzie o charakterystycznej dla rodziny budowie. Jest on zwykle umieszczany na twardym podłożu (np. korze, kamieniu)[3]. Ubarwienie kokonu jest białe[4], kształt wrzecionowaty lub podługowato-jajowaty, a na jego powierzchni znajdują się podłużne żeberka[4][3]. Owady dorosłe większości gatunków aktywne są za dnia[4].

Rozprzestrzenienie

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj kosmopolityczny, znany ze wszystkich kontynentów oprócz Antarktydy[5][3]. Najwięcej gatunków stwierdzono w krainach nearktycznej i palearktycznej – po około 100. W Europie rodzaj reprezentuje ponad 50 gatunków[5], z których w Polsce stwierdzono 19[6].

Taksonomia i ewolucja

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj ten wprowadzony został w 1839 roku przez Philippa Christopha Zellera. Początkowo umieszczany był wśród wystrojowatych[7]. W 1914 roku Thomas de Grey Walsingham wyznaczył Lyonetia albedinella gatunkiem typowym rodzaju[8]. W 1915 roku Stanley Black Fracker umieścił rodzaj we własnym taksonie rangi rodzinowej[9]. Na przestrzeni XX wieku czuprzykowate bywały klasyfikowany zarówno jako niezależna rodzina[1], jak i jako podrodzina Bucculatricinae w obrębie wystrojowatych[10]. W 1984 roku Malcolm J. Scoble i Clarke Henry Scholtz opisali podrodzaj Bucculatrix (Leucoedemia)[10], który dwa lata później wyniesiony został do rangi osobnego rodzaju w obrębie czuprzykowatych przez Lajosa Váriego i Douglasa M. Kroona[11]. W 2008 roku Swietłana Barysznikowa dokonała analizy filogenetycznej rodzaju, ustalając relacje pomiędzy grupami gatunków[12]. Z kolei analizy molekularne opublikowane w 2010 roku przez Marko Mutanena i innych oraz w 2012 roku przez Marianne Horak wskazały na bazalną pozycję rodzaju w obrębie rodziny[13][3].

Zapis kopalny

[edytuj | edytuj kod]

Miny na sfosylizowanych liściach przypisywane temu rodzajowi, opisane jako B. platani, znane są już z turonu w kredzie. Natomiast najstarszą znaną skamieniałością osobnika dorosłego czuprzyka jest inkluzja w bursztynie bałtyckim z eocenu, należąca do B. rycki[14].

Wykaz gatunków

[edytuj | edytuj kod]

Do rodzaju tego należy ponad 250 opisanych gatunków[12], w tym[15][16][17]:

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Jan Kinel, Roman Kuntze: Chrząszcze i motyle krajowe. Przewodnik do określania rodzin i rodzajów. Warszawa: Komitet Wydawniczy Podręczników Akademickich, 1931, s. 215.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p Niels P. Kristensen: Handbook of Zoology. Band 4 – Arthropoda: Insecta, Teilband 35. Lepidoptera, moths and butterflies. Maximilian Fischer (red.). Berlin / New York: de Gruyter, 1998, s. 110. ISBN 3-11-015704-7.
  3. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r M. Horak, M.F. Day, C. Barlow, E.D. Edwards, Y.N. Su, S.L. Cameron. Systematics and biology of the iconic Australian scribbly gum moths Ogmograptis Meyrick (Lepidoptera: Bucculatricidae) and their unique insect–plant interaction. „Invertebrate Systematics”. 26 (4), s. 357-398, 2012. DOI: 10.1071/IS12022. 
  4. ↑ a b c d e f g John B. Heppner: Ribbed-Cocoon Maker Moths (Lepidoptera: Bucculatricidae). W: Encyclopedia of Entomology. Springer Science & Business Media, 2005. DOI: 10.1007/0-306-48380-7_3670.
  5. ↑ a b c Zdenko Tokár, Aleš Laštůvka. Bucculatrix brunnella sp. n. (Lepidoptera, Bucculatricidae) from Sicily and Sardinia. „Nota Lepidopterologica”. 41 (1), s. 113-117, 2018. DOI: 10.3897/nl.41.22840. 
  6. ↑ rodzina: Bucculatricidae Wallengren, 1881. [w:] Biodiversity Map [on-line]. [dostęp 2021-06-12].
  7. ↑ P.C. Zeller. Versuch einer naturgemässen Eintheilung der Schaben. „Isis von Oken”. 1839 (3), s. 167–220, 1839. 
  8. ↑ Thomas de Grey Walsingham: Biologia centrali-americana (Zoologia) Lepidoptera-Heterocera. Vol. 4. 1914, s. 345.
  9. ↑ S.B. Fracker. The classification of lepidopterous larvae. „Illinois Biological Monographs”. 2 (1), s. 1–170, 1915. 
  10. ↑ a b M.J. Scoble, C.H. Scholtz. A new, gall-feeding moth (Lyonetiidae: Bucculatricinae) from South Africa with comments on larval habits and phylogenetic relationships. „Systematic Entomology”. 9 (1), s. 83–94, 1984. 
  11. ↑ L. Vári, Douglas M. Kroon: Southern African Lepidoptera: A Series of Crossed-referenced Indices. Pretoria: Lepidopterists Society of Southern Africa and The Transvaal Museum, 1986.
  12. ↑ a b S.V. Baryshnikova (С.В. Барышникова). Systematic and phylogeny of the genus Bucculatrix (Lepidoptera: Bucculatricidae) with special attention to larval mode of life and trophic relationships. „Труды Зоологического института РАН”. 312 (1/2), s. 95-113, 2008. 
  13. ↑ M. Mutanen, N. Wahlberg, L. Kaila. Comprehensive gene and taxon coverage elucidates radiation patterns in moths and butterflies. „Proceedings of the Royal Society Biological Sciences Series B”. 277, s. 2839–2848, 2010. 
  14. ↑ a b T.C. Fischer. Bucculatrix rycki – the first fossil adult ribbed cocoon maker moth (Bucculatricidae, Lepidoptera). „Zitteliana A”. 55, s. 115-119, 2015. 
  15. ↑ genus Bucculatrix Zeller, 1839. [w:] BioLib.cz [on-line]. [dostęp 2021-06-14].
  16. ↑ Bucculatrix Zeller, 1839. [w:] Funet.fi [on-line]. [dostęp 2021-06-14].
  17. ↑ Bucculatrix Zeller, 1839. [w:] AfroMoths [on-line]. Belgian Biodiversity Platform. [dostęp 2021-06-14].
  18. ↑ a b W. Mey, Bucculatricidae (Lepidoptera: Gracillarioidea), [w:] W. Mey, M. Krüger (red.), The Lepidoptera fauna of a crater valley in the Great Escarpment of South Africa: The Asante Sana Project, „Esperiana Memoir”, 8, 2019, s. 189–200.
  19. ↑ T-T. Liu, H. Wang. Bucculatrix crataega sp. nov. (Lepidoptera: Bucculatricidae), a leaf miner on Crataegus, representing the first formally named species of the family from mainland China. „Zootaxa”. 4545 (4), s. 578–584, 2019. DOI: 10.11646/zootaxa.4545.4.8. 
  20. ↑ a b Cheng-Qing Liao, Sadahisa Yagi, Shigeki Kobayashi, Guo-Hua Huang. „Zootaxa”. 4624 (3), s. 322–336, 2019. DOI: 10.11646/zootaxa.4624.3.2. 
  21. ↑ H.A. Vargas, G.R.P. Moreira. A new species of Bucculatrix Zeller (Lepidoptera: Bucculatricidae) associated with Baccharis salicifolia (Asteraceae) in northern Chile. „Zootaxa”. 3300, s. 20–33, 2012. 
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czuprzyk&oldid=69826646”