Brygada Dyspozycyjno-Zmotoryzowana „Koło”

Brygada Dyspozycyjno-Zmotoryzowana NSZ „Koło”, zwana też Grupą „Koło” – oddział bojowy Narodowych Sił Zbrojnych, działający w okupowanej Warszawie.

Historia

Brygada powstała 1 marca 1944 r. w wyniku przekształcenia Centrum Wyszkolenia Piechoty NSZ. Początkowo nosiła nazwę I Brygady Zmotoryzowanej przy Kwaterze Głównej NSZ. 1 sierpnia na kwaterach alarmowych zjawiło się ok. 30% stanów - 400 żołnierzy. Oddział podporządkował się ppłk. Stanisławowi Juszczakiewiczowi ps. „Kuba”. W tym czasie, wskutek napływu ochotników, stan brygady zwiększył się trzykrotnie.

Brygada uczestniczyła w powstaniu warszawskim na Starym Mieście. Z uwagi na brak uzbrojenia stanowiła odwód Grupy "Północ". Uzbrojeni żołnierze byli włączani do poszczególnych oddziałów m.in. do batalionu „Gozdawa” włączono oddział Legii Akademickiej jako 2 kompanię. Oddział dywizjonu artylerii zmotoryzowanej „Młot” walczył w szeregach zgrupowania Róg„”. Z nieuzbrojonych żołnierzy zorganizowano kompanie robocze służące do gaszenia pożarów, ratowania zasypanych i transportu. Brygada zorganizowała również dużą pracownię rusznikarską (kierowana przez ppor. Stefana Hlibowickiego ps. „Nowosielski”) dla walczących oddziałów, oraz trzy szpitale powstańcze na ok. 200 łóżek. W walkach na Starym Mieście zginęło 128 żołnierzy brygady, zaś prawie 500 zostało rannych lub uznano ich za zaginionych.

Po ewakuacji ze Starego Miasta do Śródmieścia w nocy 31 sierpnia przeszedł oddział "Młot" w składzie ok. 20 żołnierzy. W Śródmieściu oddział pełnił funkcje porządkowe i pomocnicze. Do Śródmieścia przedostała się również kompania Legii Akademickiej walcząca w składzie batalionu "Gozdawa". 6 września oddział został przekształcony w batalion w składzie dwóch kompanii:

1 kompania - dowódca por. Witold Łyżwiński ps. "Maciejewski",
2 kompania - dowódca por. Drozdowski.

Kompanie obsadzały stanowiska w rejonie ulic Wareckiej, Górskiego, Widok i Chmielnej.

Brygada została formalnie rozwiązana 29 września 1944 r. W Śródmieściu funkcjonowała jako Grupa "Koło".

Ordre de Bataille

Dowódca – ppłk Zygmunt Reliszko ps. "Bolesław Kołodziejski", były komendant Kwatery Głównej KG NSZ,
zastępca dowódcy – ppłk Jan Moraczewski ps. "Król",
kwatermistrz – kpt. Feliks Zbieranowski ps. "Pac",
1 Pułk rozpoznawczy (w składzie trzech dywizjonów) – dowódca mjr Ferdynand Silny ps. "Grad", "Baczyński", zastępca – mjr Józef Blajer ps. "Reda", (ok. 600 żołnierzy).
- I Dywizjon zmotoryzowany – brak danych,
- II Dywizjon zmotoryzowany – kpt. NN ps. "Smok",
- III Dywizjon zmotoryzowany – por. Witold Sapiecha ps. "Lis",
Batalion Legii Akademickiej - dowódca kpt. Michał Kisieliński ps. "Modrzew" (ok. 230 żołnierzy),
Dywizjon artylerii zmotoryzowanej "Młot" – mjr Bolesław Woźniak ps. "Walczyński", zastępca – kpt. Władysław Sroczyński-Karpiński (ok. 80 żołnierzy),
kompania sanitarna (ok. 45 żołnierzy),
kompania saperów (ok. 60 żołnierzy).
kompania Pomocniczej Służby Kobiet (ok. 80 kobiet),
pluton żandarmerii (ok. 30 żołnierzy),
pluton łączności (ok. 30 żołnierzy).
grupa techniczna (ok. 30 żołnierzy).

Bibliografia

Piotr Rozwadowski (red.), Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego, T. I, Warszawa 2005. ISBN 83-11-09261-3.