Antoni Kocjan
Data i miejsce urodzenia |
12 sierpnia 1902 |
---|---|
Data i miejsce śmierci |
13 sierpnia 1944 |
Zawód, zajęcie | |
Odznaczenia | |
Antoni Kocjan (ur. 12 sierpnia 1902 we wsi Skalskie, zm. 13 sierpnia 1944 w Warszawie) – polski inżynier, konstruktor lotniczy szybowców, współpracownik wywiadu AK.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Syn Michała Kocjana i Franciszki Żurowskiej, urodzony we wsi Skalskie (obecnie dzielnica Olkusza)[1]. Po ukończeniu w 1916 r. szkoły powszechnej, rozpoczął naukę w Gimnazjum im. Kazimierza Wielkiego w Olkuszu. Brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej. W 1923 r. zdał maturę, a następnie studiował na Politechnice Warszawskiej na wydziale elektrycznym i lotniczym i w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Zawarł związek małżeński z Elżbietą Zanussi 30 listopada 1929 roku w Warszawie. Podczas studiów był aktywnym członkiem Sekcji Lotniczej Koła Mechaników Studentów Politechniki Warszawskiej. Nadzorował powstawanie wszystkich samolotów sportowych, jakie powstały w Sekcji (JD-2, WR-1, SP-1), ściśle współpracował z kolegami, którzy później stworzyli Zespół RWD. W 1929 roku ukończył kurs pilotażu i w 1930 zdobył II nagrodę na Zawodach Młodych Pilotów (pierwszej nie przyznano). Później uczestniczył w biciu rekordów wysokości na samolotach RWD-2 i RWD-7.
To ogromne zaangażowanie w pracę w Sekcji Lotniczej spowodowało, iż uzyskał tytuł inżyniera[1] – podobnie jak wielu innych ówczesnych konstruktorów (Jerzy Dąbrowski, Bronisław Żurakowski, Tadeusz Chyliński i inni). W 1931 roku skonstruował swój pierwszy szybowiec szkolno-przejściowy „Czajka”, budowany następnie w serii w kilku odmianach.
W 1932 Kocjan został głównym konstruktorem Warsztatów Szybowcowych na Polu Mokotowskim w Warszawie. Tu, w bardzo skromnych warunkach, opracował wiele doskonałych szybowców. Poprzez szybowiec szkolny „Wrona”, następnie w 1933 szybowiec treningowo-wyczynowy Komar. Te trzy udane szybowce, oraz ich ulepszone wersje „Czajka-bis”, „Wrona-bis” i „Komar-bis”, były budowane w Polsce w dużej serii, a także w mniejszej ilości na licencji za granicą, m.in. w Estonii, Finlandii, Jugosławii, Bułgarii i Palestynie. W 1934 roku opracował szybowiec treningowy „Sroka”, zbudowany również w znacznej ilości. W 1935 roku opracował szybowiec akrobacyjny „Sokół”, zbudowany w niewielkiej ilości, a w 1936, z inż. Szczepanem Grzeszczykiem, dwumiejscowy szybowiec wyczynowy „Mewa”. W 1937 roku powstał najbardziej znany jednomiejscowy wyczynowy szybowiec „Orlik” konstrukcji Kocjana. Jego wersja „Orlik 3” zajęła w 1939 drugie miejsce w konkursie na standardowy szybowiec przewidywanych Letnich Igrzysk Olimpijskich 1940 roku, a na zmodyfikowanym „Orliku 2” w latach 1948–1949 odnosił sukcesy oraz ustanowił światowy rekord wysokości 9600 m amerykański szybownik Paul McCready. W 1937 inż. Kocjan zaprojektował ponadto motoszybowiec „Bąk”, zbudowany w serii ok. 10 sztuk.
Konstrukcje Antoniego Kocjana stanowiły podstawę polskiego szkolnictwa szybowcowego przed II wojną światową i miały znaczny udział w polskim sporcie szybowcowym, będąc wysoce udanymi konstrukcjami. Na podstawie dokumentacji technicznej szybowca przechowanej przez Elżbietę Kocjanową wznowiono produkcję „Komara” w 1949 r. jako IS-B Komar.
Wybuch II wojny światowej zastał Kocjana w Warszawie. Zgodnie z rozkazem, ewakuował się do Lublina, gdzie miał podjąć pracę w lotniczych warsztatach remontowych. Tam został kontuzjowany odłamkiem bomby podczas nalotu. W pierwszych dniach października, Kocjan wraz z żoną Elżbietą wrócił do Warszawy. Po klęsce Polski w kampanii wrześniowej został żołnierzem ZWZ, a następnie Armii Krajowej. Należał do głęboko zakonspirowanej organizacji wywiadowczej „Muszkieterzy”, powstałej na przełomie października i listopada 1939 roku. 19 września 1940 roku zatrzymany w łapance na ulicach Warszawy, został wywieziony do niemieckiego obozu koncentracyjnego Auschwitz (nr 4267), z którego jednak został zwolniony po 10 miesiącach. Cechował się dużą śmiałością w planowaniu działań polskiego ruchu oporu, odwagą i przebiegłością. Widać to było szczególnie w akcjach związanych z organizacją konspiracyjnej produkcji broni, Antoni Kocjan na podstawie fałszywych dokumentów zamawiał części do broni dla AK w niemieckich warsztatach. W podziemiach jego warsztatów szybowcowych (w rejonie skrzyżowania ul. Wawelskiej i al. Niepodległości) działała drukarnia W-4 Tajnych Wojskowych Zakładów Wydawniczych, wykryta przez Niemców 1 czerwca 1944[2]. Wniósł duży wkład w rozpoznanie niemieckiego ośrodka badań rakietowych w Peenemünde oraz rozpracowanie wywiadowcze pocisków rakietowych V-2. Części V-2 i własne analizy miał dostarczyć do Londynu w ramach operacji „Most III”.
2 czerwca 1944 roku został wraz z żoną przypadkowo aresztowany i uwięziony na Pawiaku. Był torturowany przez Gestapo w al. Szucha 25[3]. Zamordowany 13 sierpnia 1944 r. w grupie czterdziestu ostatnich więźniów Pawiaka.
Ordery i odznaczenia
[edytuj | edytuj kod]- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1944)[4][5]
- Srebrny Krzyż Zasługi (10 listopada 1933)[6]
Upamiętnienie
[edytuj | edytuj kod]- Na warszawskim Bemowie znajduje się ulica Antoniego Kocjana[7].
- W miejscowości Kiełpin, gmina Łomianki, znajduje się ulica Inżyniera Antoniego Kocjana.
- Imię Antoniego Kocjana nosi Zespół Szkół nr 3 w Olkuszu[8], a także ulica na olkuskim osiedlu Czarna Góra[9].
- Nazwisko Antoniego Kocjana jako jednego z dwóch kierowników akcji V1 i V2 zostało umieszczone na pomniku znajdującym przed gmachem Wydziału Elektroniki i Technik Informacyjnych Politechniki Warszawskiej[10].
- W 2014 roku na wzgórzu zamkowym w Rabsztynie została zrekonstruowana z użyciem oryginalnych elementów „Chata Kocjana”, dom w którym urodził się Antoni Kocjan. W budynku znajduje się ekspozycja poświęcona życiu konstruktora oraz ekspozycja etnograficzna[11].
- Polskie Stowarzyszenie Motoszybowcowe przyjęło imię Antoniego Kocjana[12].
- Losom Antoniego Kocjana jest poświęcony film dokumentalny Antoni Kocjan. Człowiek, który zatrzymał rakiety V z 2020 roku (reż. Małgorzata Walczak i Marek Tomasz Pawłowski)[13].
- 23 marca 2023 w Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie została otwarta wystawa Antoni Kocjan i jego konstrukcje[14]. W tym dniu odbyła się również konferencja naukowa Antoni Kocjan – pilot, konstruktor, bohater[15].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Naukowcy i inżynierowie polscy w walce z Niemcami 1939–1945: Antoni Kocjan [online], www.1944.pl [dostęp 2022-08-26] (pol.).
- ↑ Władysław Bartoszewski: 1859 dni Warszawy. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2008, s. 682. ISBN 978-83-240-1057-8.
- ↑ Przesłuchania. [w:] Mauzoleum Walki i Męczeństwa [on-line]. muzeum-niepodleglosci.pl. [dostęp 2013-03-15].
- ↑ Patron: Antoni Kocjan. Polskie Stowarzyszenie Motoszybowcowe im. Antoniego Kocjana. [dostęp 2012-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-07-05)].
- ↑ Historyk odkrył nazwisko więźnia Auschwitz. To bohater AK [online], Wyborcza.pl, 11 stycznia 2013 [dostęp 2013-01-11] [zarchiwizowane z adresu 2013-01-14] .
- ↑ M.P. z 1933 r. nr 259, poz. 279 „za zasługi na polu prac konstrukcyjnych w Lotnictwie”
- ↑ Kiełpin, Kocjana Antoniego, inż., Ulica [online], Targeo [dostęp 2021-10-14] .
- ↑ Zespół Szkół nr 3 im. Antoniego Kocjana w Olkuszu. zskocjan.pl. [dostęp 2021-05-22].
- ↑ Sołectwa i Osiedla. umig.olkusz.pl. [dostęp 2021-05-22].
- ↑ Irena Grzesiuk-Olszewska: Warszawska rzeźba pomnikowa. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 2003, s. 175. ISBN 83-88973-59-2.
- ↑ Jacek Sypień , Antoni Kocjan Olkuszanin, który wygrał wojnę, Miejski Ośrodek Kultury w Olkuszu .
- ↑ Patron: Antoni KOCJAN. motoszybowce.pl, 3 maja 2011. [dostęp 2017-12-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-12-02)].
- ↑ Antoni Kocjan. Człowiek, który zatrzymał rakiety V. filmpolski.pl. [dostęp 2021-05-22].
- ↑ Wystawa Antoni Kocjan i jego konstrukcje [online], www.altair.com.pl [dostęp 2023-03-26] (ang.).
- ↑ Muzeum Lotnictwa Polskiego w Krakowie [online], polska-zbrojna.pl [dostęp 2023-03-26] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Halszka Szołdrska, Lotnictwo Podziemia, czyli dzieje Wydziału Lotniczego KG AK, Warszawa 1986 WKiŁ.
- Roman Buczek, Muszkieterowie, Toronto 1985.
- Jacek Drost: Antoni Kocjan – tajemniczy więzień KL Auschwitz nr 4267. Dziennik Zachodni, 26 stycznia 2013. [dostęp 2013-01-26].
- Bogusław Szwedo , Na bieżni i w okopach. Sportowcy odznaczeni Orderem Wojennym Virtuti Militari 1914–1921, 1939–1945, Rzeszów: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Oddział, 2011, ISBN 978-83-7629-274-8, OCLC 802794624 .
- PAP: Historyk odkrył nazwisko więźnia Auschwitz. To bohater AK. wyborcza.pl, 11 stycznia 2013. [dostęp 2013-01-11].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Znaczki pocztowe KPN – drugi obieg. podziemna.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].
- Twardy w lataniu. O Antonim Kocjanie – twórcy pierwszego dobrze latającego motoszybowca. motoszybowce.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-05-12)].
- Członkowie organizacji Muszkieterów
- Członkowie Związku Walki Zbrojnej
- Ludzie związani z Olkuszem
- Odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari (władze RP na uchodźstwie)
- Odznaczeni Srebrnym Krzyżem Zasługi (II Rzeczpospolita)
- Ofiary egzekucji w ruinach getta warszawskiego 1943–1944
- Polscy inżynierowie
- Polscy konstruktorzy lotniczy
- Polscy lotnicy
- Uczestnicy wojny polsko-bolszewickiej (strona polska)
- Urodzeni w 1902
- Więźniowie aresztu śledczego Gestapo w alei Szucha w Warszawie
- Więźniowie KL Auschwitz
- Więźniowie Pawiaka (okupacja niemiecka)
- Zmarli w 1944
- Żołnierze Armii Krajowej
- Żołnierze polskiego wywiadu i kontrwywiadu
- Upamiętnieni symbolicznym grobem na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie