Adelajda z Susy

Adelajda z Turynu
	; Adelajda z Turynu
	margrabina Turynu
Okres	od 1034; do 19 grudnia 1091
Poprzednik	Udalryk Manfredi II
	margrabina (hrabina) Iwrei
Okres	od 1034; do 19 grudnia 1091
Poprzednik	Udalryk Manfredi II
	Dane biograficzne
Ojciec	Udalryk Manfredi II
Matka	Berta z Mediolanu
Rodzeństwo	Imilla; Berta
Mąż	Herman IV Szwabski; od 1036 lub 1037; do lipiec 1038
Mąż	Henryk z Montferratu; od przed 19 stycznia 1042; do ok. 1045
Mąż	Otton Sabaudzki; od 1046; do 1 marca 1060
Dzieci	Piotr I; Amadeusz II; Berta; Adelajda; Otton
	Multimedia w Wikimedia Commons

Adelajda z Turynu, Adelajda z Susy (również Adelheid, Adelais, lub Adelina, ur. ok. 1014/1020, zm. 19 grudnia 1091)^[1] – od 1034 hrabina (margrabina) marchii Turynu i części Iwrei w północno-zachodnich Włoszech, ostatnia przedstawicielka dynastii, która rządziła ziemiami obejmującymi Piemont po Wybrzeże Liguryjskie, córka Udalryka wywodzącego swój ród od króla Arduina z Iwrei^[2]; często błędnie kojarzona jedynie z Susą^[3]. Czasami jest porównywana ze swoją kuzynką, żyjącą w tych samych czasach, Matyldą Toskańską^[4]^[5]^[6].

Biografia

Wczesne życie

Urodziła się prawdopodobnie w Turynie jako córka Udalryka Manfrediego II i Berty ok. 1014/1020. O wczesnych latach jej życia wiadomo niewiele^[7]. Miała dwie młodsze siostry, Immillę(inne języki) i Bertę(inne języki), a być może również nieznanego bliżej brata, który nie przeżył ojca^[8]. Po śmierci Udalryka (w grudniu 1033 lub 1034) Adelajda objęła w posiadanie znaczną część ojcowskich włości^[9] w margrabstwie Turynu (zwłaszcza w dolinie Susy(inne języki)), Auriate(inne języki) i Asti. Odziedziczyła także włości w hrabstawach Albenga, Alba, Bredulo(inne języki) i Ventimiglia^[10]. Prawdopodobnie Berta, matka Adelajdy, była krótko regentką w jej imieniu^{[potrzebny przypis]}.

Małżeństwa

Tytuł margrabiego przede wszystkim miał znaczenie wojskowe, dlatego też cesarz Konrad II w 1036 lub 1037 zaaranżował małżeństwo Adelajdy ze swoim pasierbem, Hermanen IV, który otrzymał inwestyturę na marchię turyńską^[11]. Pierwszy mąż Adelajdy zmarł na zarazę w czasie walk za Konrada II w Neapolu w lipcu 1038^{[potrzebny przypis]}.

Wdowa wyszła ponownie za mąż, aby zabezpieczyć swoje rozległe włości. Prawdopodobnie w 1041, a z pewnością przed 19 stycznia 1042, Adelajda poślubiła Henryka z Monferratu^[12], który zmarł już ok. 1045. Niezwłocznie został zaaranżowany kolejny ślub Adelajdy, tym razem z Odonem (Ottonem) Sabaudzkim^[7]. Z poślubionym w 1046 trzecim mężem miała trzech synów: Piotra I, Amadeusza II i Odona^[13] (Ottona), jak też dwie córki, z których Berta wyszła za mąż za cesarza Henryka IV, natomiast Adelajda za Rudolfa Szwabskiego.

Wdowieństwo i władza

Po śmierci męża 1 marca 1060 Adelajda rządziła marchią turyńską i hrabstwem Sabaudii wraz z synami, najpierw z Piotrem, a następnie z Amadeuszem^{[potrzebny przypis]}.

Czasami twierdzi się, że Adelajda opuściła Turyn jako stolicę i zamieszkała w Susie. Pobyt Adelajdy w margrabiowskim pałacu w Turynie jest udokumentowany znacznie częściej niż pobyty gdzie indziej^[14].

W 1070 Adelajda zdobyła i spaliła miasto Asti, które zbuntowało się przeciwko niej^[15].

Stosunki z cesarstwem

W 1069 roku Henryk IV próbował oddalić córkę Adelajdy^[16], co ochłodziło relacje margrabiny z rodziną cesarską. Zięć otrzymał jednak wsparcie Adelajdy po interwencji Berty, gdy przybył do Włoch, aby ukorzyć się przed papieżem Grzegorzem VII i Matyldą z Toskanii w Kanossie. W zamian za pozwolenie na podróżowanie przez jej ziemie Henryk nadał Adelajdzie Bugey^[17]. Adelajda i jej syn Amadeusz towarzyszyli Henrykowi IV i Bercie w Kanossie, gdzie teściowa cesarza występował w roli pośredniczki m.in. wraz z Matyldą i margrabią Mediolanu Albertem Azzonem II^[18]. Biskup Benzo Alby wysłał kilka listów do Adelajdy między 1080 i 1082, zachęcając ją do wspierania Henryka IV w wojnach włoskich, które były częścią Sporu o inwestyturę^[19]. Adelajda zaproponowała mediację między Henrykiem a Matyldą Toskańską, a może nawet dołączyła do niego w trakcie kampanii w południowych Włoszech w 1084^[20].

Stosunki z Kościołem

Adelajda uczyniła liczne darowizny dla klasztorów w marchii turyńskiej. W 1064 roku założyła klasztor Santa Maria w Pinerolo^[21].

Korespondowała z wieloma hierarchami Kościoła, w tym papieżami Aleksandrem II i Grzegorzem VII oraz Piotrem Damianim. Listy te świadczą o tym, że Adelajda czasami wspierała reformy gregoriańskie, niekiedy jednak była im przeciwna. Piotr Damiani (w piśmie z 1064) i Grzegorz VII (w piśmie z 1073), polegali na Adelajdzie w wyegzekwowaniu celibatu duchownych oraz ochronie klasztorów Fruttuaria i San Michele Della Chiusa. Aleksander II (w liście z ok. 1066/7) obwiniał jednak Adelajdę za jej postępowanie wobec Gwidona z Velate, który z pomocą symonii został arcybiskupem Mediolanu^{[potrzebny przypis]}.

Śmierć

Adelajda zmarła w grudniu 1091^[22]. Według późniejszej legendy została pochowana w kościele parafialnym Canischio (Canisculum), w małej wiosce na Cuorgne w dolinie Orco(inne języki), gdzie rzekomo mieszkała incognito dwadzieścia dwa lata przed śmiercią^[23]. Historyk średniowiecza Charles William Previté-Orton nazwał tę historię absurdalną^[24]. W katedrze w Susie, ustawiony w ściennej niszy, znajduje się posąg klęczącej Adelajdy, nad którym został umieszczony napis Questa è Adelaide, cui l'istessa Roma Cole, e primo d' Ausonia onor la nome^[25].

Rodzina i dzieci

Według późnego austriackiego źródła Adelajda i Herman IV, książę Szwabii, mieli dzieci^[26]. Herman uczestniczył w kampanii wojennej przez większość swojego krótkiego małżeństwa z Adelajdą i umarł bez spadkobierców^[27]. Adelajda nie miała dzieci także z drugim mężem Henrykiem.

Adelajda i Otton Sabaudzki mieli pięcioro dzieci:

Piotr I Sabaudzki, ożenił się z Agnieszką, córką Wilhelma VII, księcia Akwitanii^[28]
Amadeusza II Sabaudzki
Odon (Otton)^[29]^[30]
Berta Sabaudzka, wyszła za mąż za Henryka IV, cesarza Świętego cesarstwa Rzymskiego, w czerwcu 1066
Adelajda Sabaudzka wyszła za mąż za Rudolfa Szwabskiego

Dziedzictwo

Adelajda jest przedstawiona w instalacji Judy Chicago Kolacja, reprezentuje jedno z 999 imion na Piętrze Dziedzictwa^[31]^[32].

Zobacz też

Lista kobiet-władców(inne języki)

Przypisy

↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 250 note7.
↑ Mączak 2009 ↓, s. 287.
↑ Pennington 2003 ↓.
↑ Fumagalli 1992 ↓, s. 243-257.
↑ Goez 2007 ↓, s. 161–193.
↑ Sergi 2016 ↓, s. 57-74.
↑ ^a ^b Dunbar 1904 ↓.
↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 154,187.
↑ Sergi 1995 ↓, s. 81.
↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 154f,188,208,217,231f.
↑ Hellmann 1900 ↓, s. 13.
↑ Merlone 1983 ↓, s. 580.
↑ Mączak 2009 ↓, s. 287, 298.
↑ Sergi 1992 ↓, s. 61–76.
↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 228f.
↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 232f.
↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 237f.
↑ Hellmann 1900 ↓, s. 24f.
↑ Tłumaczenie na j. angielski tych listów znajduje się: Epistolae: Medieval Women's Latin Letters
↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 248f.
↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 162.
↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 250.
↑ Calligaris 1889 ↓, s. 132f.
↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 250-251.
↑ PlacidoP. Bacco PlacidoP., Cenni storici su Avigliana e Susa, t. 1, Susa: Gatti, 1881, s. 75 .
↑ Hlawitschka 2006 ↓, s. 1–20.
↑ Schwennicke 1978 ↓, s. table 84.
↑ Previté-Orton 1912 ↓, s. 231.
↑ Otton jest czasami utożsamiany z Ottonem III biskupem Asti (1080-1088), ale ta identyfikacja nie jest pewna.
↑ Vergano 1951 ↓.
↑ Chicago 2007 ↓, s. 121.
↑ Adelaide of Susa. [w:] Elizabeth A. Sackler Center for Feminist Art: The Dinner Party: Heritage Floor: Adelaide of Susa [on-line]. Brooklyn Museum, 2007. [dostęp 2011-12-15].

Bibliografia

H. Bresslau: Jahrbücher des Deutschen Reichs unter Konrad II., 2 vols.. 1884.
Judy Chicago: The Dinner Party: From Creation to Preservation. Londyn: Merrell, 2007. ISBN 1-85894-370-1.
G. Calligaris (red.): Un’antica cronaca piemontese inedita. Turyn: 1889.
F. Cognasso: Dizionario Biografico degli Italiani]. T. 1. 1960.
V. Fumagalli: La contessa Adelaide e la società del secolo XI. Wyd. Segusium 32. 1992.
Agnes Baillie Cunninghame Dunbar: A Dictionary of Saintly Women. Bell, 1904.
E. Goez: Ein neuer Typ der europäischen Fürstin im 11. und frühen 12.Jahrhundert?. W: B. Schneidmüller (red.), S. Weinfurter (red.): Salisches Kaisertum und neues Europa. Die Zeit Heinrichs IV. und Heinrichs V.. Darmstadt: 2007.
S. Hellmann: Die Grafen von Savoyen und das Reich: bis zum Ende der staufischen Periode. Innsbruck: 1900.
E. Hlawitschka. Zur Abstammung Richwaras, der Gemahlin Herzog Bertholds I. von Zähringen. „Zeitschrift für die Geschichte des Oberrheins”. 154, 2006.
Antoni Mączak: Savoia. W: Antoni Mączak (red.): Dynastie Europy. Wyd. III zmienione. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2009. ISBN 978-83-04-04853-9.
R. Merlone. Prosopografia aleramica (secolo X e prima metà dell'XI). „Bollettino storico-bibliografico subalpino”. LXXXI, 1983.
C.W. Previté-Orton: The Early History of the House of Savoy (1000-1233). Cambridge: 1912.
Reina Pennington: Amazons to Fighter Pilots: An Autobiographical Dictionary of Military Women. Westport, CT: Greenwood Press, 2003, s. 3. ISBN 0-313-32707-6.
D. Schwennicke: Europäische Stammtafeln(inne języki). T. I.1. Marburg: 1978.
I poli del potere pubblico e dell'orientamento signorile degli Arduinici: Torino e Susa. W: G. Sergi: La contessa Adelaide e la società del secolo XI. Wyd. Segusium 32. 1992.
G. Sergi: I confini del potere. Marche e signorie fra due regni medievali. 1995.
Matilde di Canossa e Adelaide di Torino: contatti, confronti, valutazioni tipologiche. W: G. Sergi: Matilde di Canossa e il suo tempo. Atti del XXI congresso internazionale di studio Sull’alto Medioevo. Spoleto: 2016.)
L. Vergano: Storia di Asti. T. I. Asti: 1951.

Linki zewnętrzne

Women's Biography: Adelaide of Turin and Susa (Krótka biografia Adelajdy, tłumaczenie na j. angielski listów do Adelajdy i dokumenty prawne wydane przez Adelajdę)
Medieval Lands Project: Northern Italy, 900–1100.
Adelheid von Turin, Herzogin von Schwaben, Markgräfin von Turin, Gräfin von Savoyen

[CITEREFPrevité-Orton1912250_note7-1] Previté-Orton 1912 ↓, s. 250 note7.

[CITEREFMączak2009287-2] Mączak 2009 ↓, s. 287.

[CITEREFPennington2003-3] Pennington 2003 ↓.

[CITEREFFumagalli1992243-257-4] Fumagalli 1992 ↓, s. 243-257.

[CITEREFGoez2007161–193-5] Goez 2007 ↓, s. 161–193.

[CITEREFSergi201657-74-6] Sergi 2016 ↓, s. 57-74.

[CITEREFDunbar1904-7] Dunbar 1904 ↓.

[CITEREFPrevité-Orton1912154,187-8] Previté-Orton 1912 ↓, s. 154,187.

[CITEREFSergi199581-9] Sergi 1995 ↓, s. 81.

[CITEREFPrevité-Orton1912154f,188,208,217,231f-10] Previté-Orton 1912 ↓, s. 154f,188,208,217,231f.

[CITEREFHellmann190013-11] Hellmann 1900 ↓, s. 13.

[CITEREFMerlone1983580-12] Merlone 1983 ↓, s. 580.

[CITEREFMączak2009287,_298-13] Mączak 2009 ↓, s. 287, 298.

[CITEREFSergi199261–76-14] Sergi 1992 ↓, s. 61–76.

[CITEREFPrevité-Orton1912228f-15] Previté-Orton 1912 ↓, s. 228f.

[CITEREFPrevité-Orton1912232f-16] Previté-Orton 1912 ↓, s. 232f.

[CITEREFPrevité-Orton1912237f-17] Previté-Orton 1912 ↓, s. 237f.

[CITEREFHellmann190024f-18] Hellmann 1900 ↓, s. 24f.

[epistolae-19] Tłumaczenie na j. angielski tych listów znajduje się: Epistolae: Medieval Women's Latin Letters

[CITEREFPrevité-Orton1912248f-20] Previté-Orton 1912 ↓, s. 248f.

[CITEREFPrevité-Orton1912162-21] Previté-Orton 1912 ↓, s. 162.

[CITEREFPrevité-Orton1912250-22] Previté-Orton 1912 ↓, s. 250.

[CITEREFCalligaris1889132f-23] Calligaris 1889 ↓, s. 132f.

[CITEREFPrevité-Orton1912250-251-24] Previté-Orton 1912 ↓, s. 250-251.

[25] PlacidoP. Bacco PlacidoP., Cenni storici su Avigliana e Susa, t. 1, Susa: Gatti, 1881, s. 75 .

[CITEREFHlawitschka20061–20-26] Hlawitschka 2006 ↓, s. 1–20.

[CITEREFSchwennicke1978table_84-27] Schwennicke 1978 ↓, s. table 84.

[CITEREFPrevité-Orton1912231-28] Previté-Orton 1912 ↓, s. 231.

[Otton-29] Otton jest czasami utożsamiany z Ottonem III biskupem Asti (1080-1088), ale ta identyfikacja nie jest pewna.

[CITEREFVergano1951-30] Vergano 1951 ↓.

[CITEREFChicago2007121-31] Chicago 2007 ↓, s. 121.

[Adelaide-32] Adelaide of Susa. [w:] Elizabeth A. Sackler Center for Feminist Art: The Dinner Party: Heritage Floor: Adelaide of Susa [on-line]. Brooklyn Museum, 2007. [dostęp 2011-12-15].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]