1 Księga Machabejska

Pierwsza Księga Machabejska – księga historyczna, zaliczana przez część chrześcijan (katolicy, prawosławni, koptowie) do deuterokanonicznych ksiąg Starego Testamentu. Natomiast nieuznawana za kanoniczną przez żydów oraz anglikanów i protestantów. Protestanci uznają księgę za apokryf. Współczesny judaizm uznaje walory historyczne księgi, jednak nie nadaje jej statusu dzieła stricte religijnego^[1].

Przekaz, język i autorstwo

Uważa się, że Pierwsza Księga Machabejska została napisana po hebrajsku przez żydowskiego autora w niepodległym Państwie Machabeuszy w drugiej połowie II wieku p.n.e.. Język hebrajski jako tekst oryginału mają poświadczać liczne idiomy. Nie zachował się jednak hebrajski tekst księgi. Pełny tekst księgi zachował się w języku greckim, a przekazuje go Septuaginta. Wśród rękopisów Septuaginty tekst dzieła zachował się w trzech kodeksach uncjalnych: Kodeksie Synajskim, Kodeksie Aleksandryjskim, Kodeksie Weneckim oraz około trzydziestu minuskułach^[2]. O istnieniu oryginalnego tekstu hebrajskiego daje świadectwo Orygenes^[3]. W Prologus Galeatus Hieronim ze Strydonu Pierwszą Księgę Machabejską uważa za hebrajską, zaś Drugą za oryginał grecki, o czym ma świadczyć jej styl^[1].

Niektórzy badacze datują powstanie księgi na lata bezpośrednio następujące po opisywanych wydarzeniach. Jeśli przyjmie się późną datację, znajomość wydarzeń historycznych może wynikać z dostępu do wiarygodnych opisów, wykorzystania źródeł z pierwszej ręki. Biblia jerozolimska datuje Pierwszą Księgę Machabejską na lata po roku 134 p.n.e., ale przed zdobyciem Jerozolimy przez Pompejusza w 63 p.n.e.^[2]^[1] Nie wiadomo, kto jest autorem mającego 16 rozdziałów dzieła. Zapewne był to pobożny Żyd z Ziemi Świętej, który być może był świadkiem opisywanych wydarzeń. Autor wykazuje się znajomością geografii Palestyny. Zdarzenia nie są opisywane jako cudowne interwencje Boga, ale raczej jako posłużenie się przez Boga geniuszem militarnym Machabeuszy dla osiągnięcia Bożych celów^[1]^[2].

Forma literacka

Narracja prowadzona jest głównie prozą. W tekście znajduje się jednak siedem fragmentów poetyckich, naśladujących poezję biblijną: cztery lamentacje i trzy hymny^[1].

Treść

Gustave Doré
Ilustacje do 1 Księgi Machabejskiej w La Grande Bible de Tours z 1843

*Matatiasz zabija apostatę w Modin*.
1 Mch 2,23-27

*Matatiasz nawołuje rodaków*.
1 Mch 2,42-70

*Juda Machabeusz ściga Tymoteusza i jego wojsko*
1 Mch 5,28-44

*Juda przed armią Nikanora*
1 Mch 7,26-32

*Jonatan niszczy świątynię Dagona*
1 Mch 10,60-85

Księga opisuje dzieje Judei pod panowaniem hellenistycznego Imperium Seleucydów, półtora wieku po podboju Lewantu przez Aleksandra Macedońskiego. Władca Antioch IV Epifanes starał się odwieść Żydów od zachowywania podstawowych przepisów Prawa Mojżeszowego. Żydzi odpowiedzieli powstaniem przeciwko dominacji Seleucydów. Historia opowiedziana w księdze obejmuje okres od 175 do 134 roku p.n.e. Autor księgi starał się uwypuklić rolę rodziny Matatiasza Hasmoneusza, w szczególności jego synów: Judy, Jonatana i Szymona oraz syna tego ostatniego, tzn. Jana Hirkana I. I Księga Machabejska przytacza listę diaspor żydowskich, które w tym czasie istniały w basenie Morza Śródziemnego^[1]^[4].

W pierwszym rozdziale powiedziane zostaje, że Aleksander Wielki zaanektował terytorium Judei, a w swoim czasie zastąpił go Antioch IV Epifanes. Po sukcesach militarnych w Egipcie Antioch zdobył Jerozolimę i zrabował naczynia święte ze Świątyni Jerozolimskiej, uprowadzając przy tym wielu Żydów. Na Judę nałożone zostały podatki, a w Jerozolimie wzniesiona forteca Akra^[5].

By zwiększyć swoje wpływy w Palestynie, Antioch zakazał publicznego zachowywania przepisów prawa żydowskiego. Nastąpiła desakralizacja świątyni poprzez ustawienie w niej „ohydy spustoszenia”^[6]. Wiązało się to z wprowadzeniem rytów pogańskich lub składaniem nieczystych ofiar na ołtarzu w miejscu świętym. Obrzezywanie i posiadanie ksiąg świętych zostało zakazane pod karą śmierci. Władca zakazał również obchodzenia szabatu i składania żydowskich ofiar w świątyni. Zobowiązał przywódców ludu do złożenia ofiar pogańskim bóstwom. Chociaż obowiązek ofiar dotyczył tylko wysoko postawionych, dla przykładu zabijano także zwykłych obywateli, by wprowadzić atmosferę terroru. Polityka Seleucydów miała doprowadzić do hellenizacji Judy. W Jerozolimie wzniesiono gimnazjon, na terenie którego obrzezanie stawałoby się widoczne, gdyż gromadzący się w nim uprawiali sporty w negliżu. Autor księgi zaznaczył, iż było wielu Żydów, którzy przyjmowali kulturę grecką. Niektórzy usuwali nawet znak obrzezania, by uchodzić za prawdziwych Greków^[1]^[7].

Matatiasz wezwał Żydów do wierności tradycji Izraela i do opowiedzenia się przeciwko hellenizatorom. Wraz ze swymi trzema synami rozpoczął działania zbrojne. Po tym jak poplecznicy Antiocha zabili tysiąc Żydów, którzy ze względu na nadejście pory szabatu zaniechali walki, podjęto decyzję o wspólnym niezachowywaniu nakazu odpoczynku szabatniego w sytuacji ekstremalnej. W 165 odbito teren świątyni i ponownie ją poświęcono. Z tej okazji Juda Machabeusz ustanowił święto Chanuka. By pozbyć się Greków z Palestyny, Juda szukał sprzymierzeńców w Republice rzymskiej. Następca Judy Jonatan, który został najwyższym kapłanem, również zabiegał o przymierze z Rzymianami, odnawiając sojusz z królem Sparty Areusem I. Szymon Machabejczyk był już nie tylko arcykapłanem, ale również i księciem Izraela. Matatiasz i jego następcy uważani są za przedstawicieli dynastii hasmonejskiej, której prawowierność podawana jest w wątpliwość, gdyż nie byli potomkami króla Dawida. Szymon został zamordowany przez agentów Ptolemeusza, syna Abubosa, oficjalnego gubernatora mianowanego przez Seleucydów. Następcą Szymona był jego syn Jan Hirkan^[1].

Nazwa

Nazwa Machabeusz w języku hebrajskim oznacza tyle co „młot”. Właściwie przydomkiem tym Pismo Święte określa pierwszego przywódcę powstania, tzn. Judę, którego ataki były mocne jak uderzenie młota. Następnie przydomek przeszedł również na pozostałych braci^[1].

Chronologia wydarzeń przedstawionych w dziele

Matatiasz i wybuch powstania machabejskiego

*Matatiasz w Modin*, Henri-Camille Danger

Wydarzenie/fakt^[8]	1 Mch
Aleksander Wielki i jego następcy	1,1-9
helleniści w Jerozolimie	1,10-15
wyprawa Antiocha IV na Egipt	1,16-19
pierwszy rabunek w Świątyni Jerozolimskiej	1,20-24
zburzenie Jerozolimy	1,29-32
Akra	1,33-40
dekret Antiocha IV Epifanesa	1,41-64
Matatiasz i jego synowie	2,1-26
wybuch powstania	2,27-32
pierwsze walki	2,32-38
działalność Matatiasza	2,39-48
śmierć Matatiasza	2,49-70

Działalność Judy Machabeusza

*Śmierć Judy Machabeusza*, José Teófilo de Jesus

Wydarzenie/fakt^[9]	1 Mch
zwycięstwo nad Apoloniuszem	3,10-12
zwycięstwo nad Seronem	3,13-24
przygotowania Antiocha IV do wyprawy na wschód	3,27-37
przygotowania do bitwy z Nikanorem i Gorgiaszem	3,42-60
klęska Gorgiasza	4,1-25
klęska Lizjasza	4,26-35
oczyszczenie świątyni	4,36-61
walki z sąsiednimi narodami	5,1-8
walki w Galilei i Gileadzie	5,9-54
nieposłuszeństwo Józefa i Azariasza	5,55-62
wyprawa przeciw Idumejczykom i Filistynom	5,63-68
śmierć króla Antiocha IV Epifanesa	6,1-13
Antioch V Eupator a Juda Machabeusz	6,14-27
bitwa pod Bet-Zacharia	6,28-47
oblężenie świątyni w Jerozolimie	6,48-63
Demetriusz I Soter	7,1-4
Alkimos i Bakchides w Judei	7,5-24
Nikanor w Judei	7,25-50
wieści o Rzymianach	8,1-16
przymierze Judy z Rzymianami	8,17-32
śmierć Judy Machabeusza	9,1-22

Działalność Jonatana

Wydarzenie/fakt^[10]	1 Mch
Jonatan wodzem	9,23-31
ucieczka Jonatana i zemsta na Nabatejczykach	9,32-42
bitwa u brzegów Jordanu	9,43-49
fortyfikacje Bakchidesa	9,50-53
śmierć Alkimosa	9,54-57
ostatni napad Bakchidesa	9,58-73
Demetriusz I i Aleksander Balas zabiegają o sojusz z Jonatanem	10,1-21
list Demetriusza i jego śmierć	10,22-50
małżeństwo Aleksandra i Kleopatry	10,51-66
walka Jonatana z Apoloniuszem	10,67-89
koniec panowania Aleksandra Balasa	11,1-18
pojednanie się Jonatana z Demetriuszem II	11,19-37
poparcie dla Demetriusza ze strony Jonatana	11,38-53
Antioch VI i walki Jonatana w jego sprawie	11,54-74
przymierze z Rzymem i Spartą	12,1-23
dalsze walki Jonatana i Szymona	12,24-34
odbudowa miast Judei	12,35-38
podstęp Tryfona	12,39-53

Działalność Szymona

Wydarzenie/fakt^[11]	1 Mch
Szymon wodzem	13,1-11
Szymon wypiera Tryfona z Judei	13,12-22
śmierć Jonatana	13,23-24
grobowiec Machabeuszów	13,25-30
ogłoszenie niezależności Judei	13,31-42
zdobycie Gezer i Akry	13,43-52
Demetriusz II w niewoli	14,1-15
kolejne przymierze z Rzymem i Spartą	14,16-24
dokument ku czci Szymona	14,25-49
Antioch VII Sidetes królem	15,1-14
powrót poselstwa z Rzymu	15,15-24
Antioch VII przeciwko Szymonowi	15,25-36
wyprawa Kendebajosa przeciwko Judei	15,37-16,10
śmierć Szymona	16,11-24

Zobacz też

Księgi Machabejskie

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Florentine Bechtel: The Books of Machabees. W: The Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company, 1905. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Wstęp do Ksiąg Machabejskich. W: Biblia Jerozolimska. Poznań: Pallottinum, 2002, s. 587–589. ISBN 83-7014-519-1.
↑ Cytowany przez Euzebiusza z Cezarei w Historii Kościoła, VI, 25.
↑ Paul Johnson: A History of the Jews. London: Phoenix, 2013, s. 170–171. ISBN 978-1-78022-669-9. (ang.).
↑ Por. 1 Mch 1,29-40.
↑ Por. 1 Mch 1,54.
↑ Por. 1 Mch 1,11-15.
↑ Por. 1 Mch 1,1-2,70.
↑ Por. 1 Mch 3,10-9,22.
↑ Por. 1 Mch 9,23-12,53.
↑ Por. 1 Mch 13,1-16,24.

Linki zewnętrzne

Tekst 1 Księgi Machabejskiej w przekładzie Biblii Tysiąclecia

[newadvent-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Florentine Bechtel: The Books of Machabees. W: The Catholic Encyclopedia. New York: Robert Appleton Company, 1905. (ang.).

[jerozolimka-2] Wstęp do Ksiąg Machabejskich. W: Biblia Jerozolimska. Poznań: Pallottinum, 2002, s. 587–589. ISBN 83-7014-519-1.

[3] Cytowany przez Euzebiusza z Cezarei w Historii Kościoła, VI, 25.

[4] Paul Johnson: A History of the Jews. London: Phoenix, 2013, s. 170–171. ISBN 978-1-78022-669-9. (ang.).

[5] Por. 1 Mch 1,29-40.

[6] Por. 1 Mch 1,54.

[7] Por. 1 Mch 1,11-15.

[8] Por. 1 Mch 1,1-2,70.

[9] Por. 1 Mch 3,10-9,22.

[10] Por. 1 Mch 9,23-12,53.

[11] Por. 1 Mch 13,1-16,24.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]