Zbigniew Cynkutis

Zbigniew Cynkutis (ur. 18 sierpnia 1938 w Suwałkach, zm. 9 stycznia 1987 w Sobótce) – polski reżyser i aktor teatralny.

Zbigniew Cynkutis

Data i miejsce urodzenia	18 sierpnia 1938 Suwałki
Data i miejsce śmierci	9 stycznia 1987 Sobótka
Zawód	aktor, reżyser, dyrektor teatru, pedagog
Lata aktywności	1958–1986

Grób Zbigniewa Cynkutisa na Cmentarzu Grabiszyńskim we Wrocławiu (pole 16, grób 490, rząd 9)

Życiorys

Absolwent Wydziału Aktorskiego PWSTiF w Łodzi (1960, dyplom 1962). W trakcie studiów wystąpił w filmach, m.in. zagrał Zawadę w Zamachu w reżyserii Jerzego Passendorfera, 1958, rola ta przysporzyła mu popularności, debiutował także w tym czasie na deskach teatru w roli Ignacego Nieśmiałowskiego w Klubie kawalerów Michała Bałuckiego w reżyserii Adama Danielewicza w Teatrze Powszechnym w Łodzi w 1960 roku.

21 czerwca 1960 roku ożenił się z Marią, a 19 stycznia 1963 roku urodziła im się córka Magdalena Maria.

W 1975 ukończył studia na Wydziale Reżyserii PWSFTviT w Łodzi – Studium Zaoczne. Bliski współpracownik Jerzego Grotowskiego w Teatrze Laboratorium we Wrocławiu. W 1984 roku nie podpisał aktu samorozwiązania Teatru Laboratorium. Objął kierownictwo Drugiego Studia Wrocławskiego, działającego od 1 stycznia 1985 w pomieszczeniach Teatru Laboratorium.

Zginął w wypadku samochodowym w drodze do Sobótki na II Forum Wrocławskiej Kultury.

Kariera teatralna

Zaraz po skończeniu studiów otrzymał angaż w Teatrze Ziemi Opolskiej (13 czerwca 1960), pracował tam przez jeden sezon 1960/1961. Już 22 kwietnia 1961 roku podpisał z Jerzym Grotowskim umowę o przejściu do Teatru 13 Rzędów, a 1 maja został oficjalnie zatrudniony w teatrze. Pierwszą rolą był Guślarz w Dziadach według Mickiewicza. W październiku 1961 roku wziął udział w realizacji faktomontażu Pamiętnik śląski jako Arka Bożek. Następnie został obsadzony w roli księcia Myszkina w Idiocie Fiodora Dostojewskiego, w adaptacji Waldemara Krygiera. W lutym 1962 roku zagrał tytułową rolę w premierowym przedstawieniu Kordiana Juliusza Słowackiego, w tym samym roku wystąpił w I wersji Akropolis Stanisława Wyspiańskiego. W listopadzie i grudniu 1962 roku zespół rozpoczął prace nad przedstawieniem Tragiczne dzieje doktora Fausta na motywach sztuki Christophera Marlowe’a, Cynkutis zagrał tytułowego Fausta. Grotowski wraz z Cynkutisem tworząc postać Fausta po raz pierwszy podjął próbę zbliżenia się do aktu całkowitego. Próba ta była jeszcze nieudana, jednakże i tak wykonanie Cynkutisa oceniano bardzo wysoko.

Rok 1964 był przełomowy w życiu zawodowym Cynkutisa, 1 września opuścił Opole i otrzymał angaż na dwa sezony w Teatrze Powszechnym w Łodzi. Wpływ na tę decyzję miały sytuacja rodzinna i wyczerpanie dotychczasową dynamiczną pracą w Teatrze Laboratorium. W Łodzi na początku zaangażował się w otwarcie wystawy obrazów Bogusława Balickiego, Jerzego Derkowskiego, Tomasza Jaśkiewicza, Jerzego Kudukisa, Henryka Strumiłło i Andrzeja Szonerta (luty 1964) w Galerii 20 przy ul. Piotrkowskiej.

W 1966 roku podjął pracę w Teatrze Laboratorium i pozostał w nim aż do końca istnienia zespołu. Po powrocie ponownie grał w Akropolis (najbardziej znany wariant V) oraz kreował partię Muleja w III wariancie Księcia Niezłomnego. W Apocalypsis cum figuris stworzył rolę Łazarza – wybranego przez pomyłkę, niespełnionego Umiłowanego.

Cynkutis nie brał udziału w pracach parateatralnych prowadzonych w Teatrze Laboratorium w latach 70. Prowadził autorskie staże aktorskie w Polsce i na świecie, a także reżyserował. W listopadzie 1972 roku w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Lublinie rozpoczął próby do Jałowej na podstawie tekstu Federica Garcíi Lorki. W pracy tej wzięli udział także: Rena Mirecka, Jadwiga Jarmul, Barbara Koziarska, Urszula Rydzewska i Zbigniew Górski. Podobne prace realizował w ramach Laboratorium Analizy Zdarzenia, które działało pod egidą Instytutu Aktora Teatru Laboratorium. W poszczególnych ośrodkach formowały się grupy tworzące kolejne „zdarzenia”: Arka w Teatrze im. Juliusza Osterwy w Lublinie (praca zamknięta na początku roku 1974), Arche II w Dramatisches Centrum Wien (26 czerwca – 29 września 1974) i Door w Pittsburgu (premiera 2 kwietnia 1977).

Zbigniew Cynkutis w 1975 roku ukończył Studium Zaoczne na Wydziale Reżyserii łódzkiej PWSFTViT. W kolejnym roku współpracował z Kazimierzem Braunem, dyrektorem Teatru Współczesnego we Wrocławiu, prowadził tam ćwiczenia plastyczne, fizyczne i działania improwizacyjne.

Na przełomie listopada i grudnia zrealizował projekt „Czuwanie”. Także w tym roku objął funkcję zastępcy dyrektora Instytutu Aktora Teatru Laboratorium, którą pełnił do 1980. Był odpowiedzialny za realizację projektu należącego do kultury czynnej „Drzewo Ludzi”. W 1982 roku wygłosił cykl wykładów na Uniwersytecie Kansas w Lawrence, a także w Hamilton College w stanie Nowy Jork. W tym samym roku objął stanowisko profesora wizytującego w Hamilton College w Clinton (Kansas), gdzie wyreżyserował także spektakl Wasteland (Ziemia jałowa) inspirowany poematem Thomasa S. Eliota.

31 sierpnia 1984 roku oficjalnie przestał działać Instytut Aktora – Teatr Laboratorium, Cynkutis nie podpisał aktu samorozwiązania. Od władz Wrocławia przyjął propozycję i objął kierownictwo Drugiego Studia Wrocławskiego, które działało od 1 stycznia 1985 roku w salach Teatru Laboratorium.

Filmografia

• 1958: Zamach – Zbyszek „Zawada”
• 1960: Zezowate szczęście – oficer, którego Piszczyk pyta się o drogę do Zegrza
• 1965: Podziemny front – Antek Balcer (odc. 1 i 2)

Spektakle

• Klub kawalerów (4 lutego 1960, Teatr Powszechny, Łódź)
• Słomkowy kapelusz (4 grudnia 1960, Teatr Ziemi Opolskiej, Opole)
• Przyjaciele (23 lutego 1961, Teatr Ziemi Opolskiej, Opole)
• Zielone rękawice (30 kwietnia 1961, Teatr Ziemi Opolskiej, Opole)
• Dziady (18 czerwca 1961, Teatr 13 Rzędów, Opole)
• Pamiętnik śląski (19 października 1961, Teatr 13 Rzędów, Opole)
• Idiota (21 października 1961, Teatr 13 Rzędów, Opole)
• Kordian (13 lutego 1962, Teatr 13 Rzędów, Opole)
• Akropolis (I wariant) (10 października 1962, Teatr Laboratorium 13 Rzędów, Opole)
• Akropolis (II wariant) (2 listopada 1962, Teatr Laboratorium 13 Rzędów, Opole)
• Tragicznie dzieje doktora Fausta (23 kwietnia 1963, Teatr Laboratorium 13 Rzędów, Opole)
• Szkoła żon (31 października 1964, Teatr Powszechny, Łódź)
• Dziady (3 kwietnia 1965, Teatr Powszechny, Łódź)
• Nasze miasto (8 stycznia 1966, Teatr Powszechny, Łódź)
• Dozorca (28 kwietnia 1966, Teatr Powszechny, Łódź)
• Akropolis (V wariant) (17 maja 1967, Instytut Badań Metody Aktorskiej –Teatr Laboratorium, Wrocław)
• Książę Niezłomny (19 marca 1968, Instytut Badań Metody Aktorskiej – Teatr Laboratorium, Wrocław)
• Apocalypsis cum figuris (19 lipca 1968, Instytut Badań Metody Aktorskiej – Teatr Laboratorium, Wrocław)

Reżyseria

• Jałowa. Zdarzenie teatralne (13 lutego 1973, Teatr im. Juliusza Osterwy, Lublin)
• Anna Livia (17 czerwca 1976, współpraca reżyserska, reż. Kazimierz Braun, Teatr Współczesny im. Edmunda Wiercińskiego, Wrocław)
• Matka Courage i jej dzieci (20 października 1976, współpraca reżyserska, reż. Kazimierz Braun, Teatr Współczesny im. Edmunda Wiercińskiego, Wrocław)
• Peer Gynt (30 grudnia 1976, reżyseria, scenariusz, Teatr Współczesny im. Edmunda Wiercińskiego, Wrocław)
• Animals (30 grudnia 1981, Werkhaus Theater, Moosach)
• Turandot (3 października 1986, opieka artystyczna, reż. Gendt van Dick, Drugie Studio Wrocławskie, Wrocław)

Zobacz też

• Instytut im. Jerzego Grotowskiego
• Uniwersytetu Poszukiwań Teatru Narodów

Bibliografia

• Aktor. Animator twórczych procesów, wybór i opracowanie tekstów Jolanta Cynkutis, ilustracje Zbigniew Cynkutis, Bill Ireland, redakcja Izabela Skórzyńska, Państwowa Wyższa Szkoła Filmowa, Telewizyjna i Teatralna, Łódź 2012.
• Jarosław Cymerman: Z Mekki do Medyny. Rena Mirecka i Zbigniew Cynkutis w Teatrze im. Juliusza Osterwy, „Performer” 2016 nr 11–12.
• Zbigniew Osiński: O Zbyszku Cynkutisie. Wprowadzenie do jego listów, „Notatnik Teatralny” 2000 nr 20–21, s. 219–222.

Linki zewnętrzne

• Zbigniew Cynkutis w bazie IMDb (ang.)
• Zbigniew Cynkutis w bazie Filmweb
• Zbigniew Cynkutis w bazie filmpolski.pl
• Zbigniew Cynkutis, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .
• Zbigniew Cynkutis na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”