Zamek w Prudniku

obecnie nieistniejący zamek, który znajdował się na Placu Zamkowym w Prudniku

Zamek w Prudniku (hist. Warownia Woka, niem. Wogendrüssel) – zamek, który znajdował się w Prudniku (Plac Zamkowy). Zniszczony w 1428 roku podczas wojen husyckich oraz podczas pożaru w 1806 roku.

Zamek w Prudniku
Wogendrüssel
Ilustracja
Makieta zamku (przedstawiająca stan z przełomu XV i XVI wieku)
Państwo

 Polska

Województwo

 opolskie

Miejscowość

Prudnik

Typ budynku

zamek

Styl architektoniczny

gotyk

Rozpoczęcie budowy

1255

Ukończenie budowy

XIII wiek

Zniszczono

27 sierpnia 1806

Pierwszy właściciel

Wok z Rożemberka

Kolejni właściciele

Henryk z Rożemberka
Albrecht z Fulštejnu
Mikołaj II opawski
Bolesław Pierworodny
Bolesław II niemodliński
Henryk I niemodliński
Henryk VIII Wróbel
Bernard niemodliński
Bolko V Husyta

Położenie na mapie Prudnika
Mapa konturowa Prudnika, u góry znajduje się punkt z opisem „Zamek w Prudniku”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Zamek w Prudniku”
Położenie na mapie województwa opolskiego
Mapa konturowa województwa opolskiego, na dole nieco na lewo znajduje się punkt z opisem „Zamek w Prudniku”
Położenie na mapie powiatu prudnickiego
Mapa konturowa powiatu prudnickiego, na dole po lewej znajduje się punkt z opisem „Zamek w Prudniku”
Położenie na mapie gminy Prudnik
Mapa konturowa gminy Prudnik, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Zamek w Prudniku”
Ziemia50°19′22,706″N 17°34′42,196″E/50,322974 17,578388
Rysunek Zamku Woka (Wogendrüssel) w XVIII w. autorstwa Friedricha Bernharda Wernera
Rysunek zamku w Prudniku autorstwa Schreibera
Projekt stajni garnizonowych na terenie zamku w Prudniku z lat 30. XIX wieku
Plac Zamkowy w Prudniku
Wieża Woka

Historia

edytuj

Średniowiecze

edytuj

Zamek gotycki w zakolu rzeki Prudnik został wzniesiony w XIII-wieku z inicjatywy czeskiego szlachcica Woka z Rożemberka, który jest uważany za założyciela Prudnika[1]. W latach 50. XIII wieku prowadził on działalność osadniczą w okolicach Opawy[2].

Inna wersja powstania zamku[3], obalona przez Augustina Weltzla w XIX w. mówi, że został założony ok. 1000 roku przez templariuszy, co jest ewidentną nieprawdą, gdyż zakon powstał dopiero w 1118 roku.

Zamek znajdował się na wyniesieniu ograniczonym dolinami Prudnika i Złotego Potoku, na lewym brzegu rzeki Prudnik. Zajmował najwyższą część tego wyniesienia, a u jego podnóża od południa rozłożyło się miasto. Warownia była otoczona fosą i niezależnymi od obwarowań miejskich murami obronnymi[4]. Mury zamku zostały zbudowane z kamieni szarogłazu, pozyskiwanego w kamieniołomach w niedalekich Górach Opawskich[5]. Od strony miasta był on łatwo dostępny, jego obronność zasadzała się na stromiźnie zboczy doliny rzecznej. Z tego powodu w południowej stronie skupiana była większość szykan obronnych, wieżę zamkową oraz rozbudowany zespół bramny. Lessowe, strome zbocze doliny rzecznej stanowiło problem budowlano-architektoniczny. Zostało wzmocnione w strefie górnej krawędzi murami oporowymi z łupków[4].

W 1337 król Czech Jan Luksemburski przekazał zamek wraz z ziemią prudnicką księciu niemodlińskiemu Bolesławowi Pierworodnemu.

Zamek uległ zniszczeniu wiosną 1428 roku na skutek działań wojsk husyckich[6] (zob. Zdobycie Prudnika). Książę głogówecko-prudnicki Bolko V Wołoszek obsadził prudnicki zamek swoim wojskiem, traktując go jako bazę operacyjną w planowanym najeździe na księstwo nyskie[7].

Za panowania w Prudniku księcia Bolka V zamek składał się z górnego i dolnego członu, które były oddzielone murami. Całość otaczał wał i podwójna fosa, z której zasilano wodociąg miejski. Między fosami był sad i ogród warzywny. Z dolnej części miasta do zamku prowadził most zwodzony. W materiałach archiwalnych wspominane były liczne szopy, stajnie, zabudowania mieszkalne służby i folwark, które z nim sąsiadowały[6]. Bolko miał wiosną 1430 obsadzić prudnicki zamek swoim wojskiem, traktując je jako bazę operacyjną w planowanym najeździe na księstwo nyskie[7].

Nowożytność

edytuj

Rada miejska wykupiła zamek od cesarza w 1597[6].

Po zajęciu Śląska przez Prusy 1741 król Fryderyk II Wielki przekazał jeden z budynków zniszczonego zamku prudnickim ewangelikom z przeznaczeniem na dom modlitwy, a pozostałą część wykorzystywano jako koszary ze stajniami i ujeżdżalnią. Po zakończeniu I wojny śląskiej król pomógł w odbudowie zamku[8].

Podczas pożaru zaprószonego przez czeladnika tkackiego 27 sierpnia 1806 roku spłonął cały zamek oprócz Wieży Woka[9], która jest jedyną pozostałością po zamku. Na jego miejscu w 1837 wzniesiono kompleks stajni garnizonowych[10][11]. Fosa zamkowa została zasypana gruzem z rozbieranych murów, a teren splantowano pod ogród warzywny ojców bonifratrów[12].

W 2010 zleceniem Muzeum Ziemi Prudnickiej na terenie dawnego zamku przeprowadzone zostały prace archeologiczne. Znaleziono wówczas fragmenty ceramiki i piecowych kafli datowanych na wczesne średniowiecze i okres lateński[13].

W 2018 Muzeum Ziemi Prudnickiej we współpracy z czeskim partnerem ze Zlatych Hor stworzyło makietę prudnickiego zamku z przełomu XV i XVI wieku[14]. Projekt makiety wykonała Małgorzata Chorowska[15][16].

Architektura

edytuj

Wieża Woka

edytuj
Osobny artykuł: Wieża Woka.

Wieża ostatecznej obrony pozwalająca zamieszkiwać w niej przez niedługi czas i przetrwać oblężenie zamku, lecz niedostosowana do rezydowania w niej na stałe. Było to utrudniane przez grube i zimne mury, brak okien, wysokie położenie wejścia i brak wygodnego pomieszczenia. U podstawy ma kształt cylindra o średnicy około 12,5 m. Jej mury osiągają grubość od 4 do 5 m na poziomie fundamentowania, natomiast jej góra jest ośmioboczna. Wewnątrz cylindra mieścił się loch o średnicy 2 m i wysokości 13 m. Otwór do niego znajdował się na górze w sklepieniu nad lochem. Powyżej znajdowały się dwa pomieszczenia oddzielone stropami belkowymi[17].

Mury obronne

edytuj

Wewnętrzny mur obwodowy powstał wraz z wieżą i domem mieszkalnym Rożemberków. Zewnętrzny mur nie był zbyt wysoki w celu dostosowania go do broni palnej. Powstał prawdopodobnie podczas wojen husyckich, za panowania księcia Bolka V Wołoszka. Został wzniesiony z kamienia łamanego i otynkowany. Jego zwieńczenie stanowiło blankowanie. Teren pomiędzy murami obrastała zieleń. Na podstawie wyników badań georadarowych z 2009 udało się ustalić, że w najgłębszym miejscu fosy mur miał ok. 4 m wysokości[18].

Dom dwuskrzydłowy

edytuj

Dwuskrzydłowy dom wzniesiony na planie litery L stanowił mieszkalną część zamku. W XIII wieku powstało skrzydło północne, a za panowania Bolka V Wołoszka prostopadłe do niego i bardziej okazałe skrzydło zachodnie. Kondygnacja budynku była zaopatrzona z dwóch stron w 11 okien i nadbudowana salą bez stropu, lecz z otwartą więźbą dachową[19].

Zespół bramny i fosa

edytuj

Zespół bramny zamku był okazały. Składał się z piętrowego budynku z przejazdem bramnym poprzedzonego przedbramiem, wysokiej baszty czworobocznej przylegającej od północy do tego budynku i niskiej baszty flankującej południowy narożnik zamku[20].

Przypisy

edytuj
  1. Augustin Bogislaus Weltzel: Historia miasta Prudnika na Górnym Śląsku. Opole: Wydawnictwo MS, 2005. ISBN 83-8894-560-2.
  2. Prudnik – zamek [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2020-05-05] (pol.).
  3. Prądnik, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 27.
  4. a b Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 5.
  5. Andrzej Dereń, Tygodnik Prudnicki – Fakty i mity o Wieży Woka [online], www.tygodnikprudnicki.pl, 21 października 2009 [dostęp 2020-08-30].
  6. a b c Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 7.
  7. a b Władysław Dziewulski, Pierwsze wieki Prudnika, „Kwartalnik Opolski”, 3 (19), 1959.
  8. Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 8.
  9. KOMENDA POWITOWA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ W PRUDNIKU – Historia [online], prudnikstraz.pl.tl [dostęp 2019-07-06].
  10. Wieża zamkowa, wieża Woka, Prudnik – Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2019-07-06] (pol.).
  11. Prudnik – Wieża Woka [online], Górny Śląsk – ciekawe obiekty – warto zobaczyć [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-28] (pol.).
  12. Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 1.
  13. Andrzej Dereń, Tygodnik Prudnicki – Jak wyglądał zamek w Prudniku [online], www.tygodnikprudnicki.pl, 20 października 2010 [dostęp 2020-05-05].
  14. Maciej Dobrzański, Stworzą makietę prudnickiego zamku [online], Prudnik24, 16 kwietnia 2018 [dostęp 2019-07-06] (pol.).
  15. Andrzej Dereń, Powstaje makieta prudnickiego zamku: Wiemy, kiedy zostanie zaprezentowana [online], 29 marca 2018 [dostęp 2019-07-06] (pol.).
  16. Andrzej Dereń, Zobacz jak wyglądał zamek w Prudniku [online], 1 lipca 2018 [dostęp 2019-07-06] (pol.).
  17. Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 9.
  18. Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 10.
  19. Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 12.
  20. Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 13.

Bibliografia

edytuj