Wojna żydowska (66–73)
Pierwsza wojna żydowska (66–73 n.e.) rozpoczęła się od wybuchu żydowskiego powstania przeciwko panowaniu rzymskiemu w Judei. Powstańcze walki przemieniły się w regularną wojnę, która zakończyła się klęską Żydów i doprowadziła do zniszczenia całego kraju[1].
| Wojny żydowskie | |||
 Judea i Galilea w I wieku | |||
| Czas | |||
|---|---|---|---|
| Miejsce | |||
| Przyczyna |
chęć zrzucenia przez Żydów rzymskiego panowania | ||
| Wynik |
zwycięstwo Rzymian | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Dowódcy | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
Tło historyczne
edytujPo śmierci Heroda Wielkiego królestwo Judei zostało podzielone między jego synów, ale żaden z nich nie otrzymał tytułu królewskiego. Jeden z nich, Archelaos, utracił swoje władztwo w środkowej Judei i Samarii z powodu nazbyt despotycznego postępowania i Judea została przekształcona w terytorium rzymskie, na którym na skutek nieudolnych rządów urzędników rzymskich i konfliktów wewnętrznych szybko zaczęły narastać napięcia. Z Rzymianami współpracowali saduceusze, sprzeciwiało się im natomiast wiele grup wywodzących się z ortodoksyjnych lub mesjanistycznych odłamów judaizmu, jak radykalni faryzeusze i zeloci czy nacjonalistyczni sykariusze[2]. Podczas surowych rządów prefekta Poncjusza Piłata (ok. 25-36 n.e.) doszło kilkakrotnie do zamieszek i buntów w Jerozolimie i okolicach[3]. W kolejnych dziesięcioleciach na sytuację w prowincji i na stosunki rzymsko-żydowskie rzutowały też pośrednio konflikty żydowsko-greckie w Aleksandrii i wielu miastach nadmorskich Lewantu[4]. Po kilku latach spokoju, jakie zapewniło panowanie Agryppy I, destabilizacja ekonomiczna oraz klęska głodu pod koniec lat 40. doprowadziły do sytuacji, w której kraj pełen był zwalczających się grup, proroków mesjańskich, bandytów i rewolucjonistów, nad którymi rzymscy namiestnicy nie byli w stanie zapanować[5].
Przebieg wojny
edytujW 66 roku doszło w Cezarei do buntu ludności żydowskiej przeciwko panowaniu rzymskiemu w Judei. Wybuch powstania został sprowokowany przez Greków, którzy ofiarowali ptaki przed wejściem do lokalnej synagogi[6][7]. Powstanie szybko rozprzestrzeniło się na cały kraj.
Rzymianie wysłali przeciwko Żydom XII Legion rzymski (Legio XII Fulminata) stacjonujący w Syrii, został on jednak pokonany i zmuszony do odwrotu. W walkach Rzymianie stracili 6 tys. ludzi i złotego orła legionu.
W 67 roku do Galilei wkroczył XIII Legion rzymski wzmocniony przez kohorty z V i X Legionu. Dowódcą był konsul Tytus Flawiusz. W czerwcu 67 Rzymianie zdobyli i zrównali z ziemią twierdzę Jotopata (broniła się przez 47 dni). Zginęło w niej 40 tysięcy Żydów. V Legion trybuna Cerealisa otoczył siły powstańców w Samarii, na górze Garizim, gdzie zginęło ogółem 11 tys. Żydów. X Legion opanował Tyberiadę, Tarycheę i Joppe. Nie licząc zabitych, do niewoli wzięto 10 tysięcy Żydów. Szczególnie dramatycznym epizodem całej wojny była obrona żydowskiej twierdzy Gamali. Broniło się w niej 9 tysięcy zelotów i tłum ludności cywilnej. Przez cztery tygodnie trwała obrona twierdzy. W chwili upadku 5 tysięcy Żydów popełniło samobójstwo. Pozostałe 4 tysiące wymordowali Rzymianie. Z pogromu ocalały zaledwie dwie kobiety. Twierdzę na górze Tabor Rzymianie zdobyli fortelem, mordując całą załogę. Maleńka twierdza Giskhala broniła się krótko i upadła. Wszystkich obrońców wymordowano. W ten sposób upadła cała Galilea.
W marcu 68 roku Jan z Gishali na czele Żydów z Galillei wkroczył do Jerozolimy i przejął władzę w Judei. Był on zwolennikiem fanatycznych zelotów. W walkach w mieście zginęło 10 tys. Żydów[7]. Jerozolima została rozerwana wewnętrzną wojną domową, którą toczyły pomiędzy sobą cztery frakcje: zeloci jerozolimscy pod wodzą Eleazara Ben-Szymona (2400 ludzi), zeloci galilejscy pod wodzą Jana z Gishali (6000 ludzi), sykariusze pod wodzą Szymona Bar Giora (10 000 ludzi) i Idumejczycy pod wodzą Jakuba Bar-Sosa i Szymona Bar-Katla (5000 ludzi).
W 70 roku do Judei wkroczył XII Legion rzymski pod wodzą konsula Tytusa Flawiusza. Oblężona Jerozolima padła 11 września 70 roku. Miasto zostało zburzone, a Świątynia Jerozolimska spalona. Według Tacyta w Jerozolimie było oblężonych 600 tys. Żydów (Dzieje 5,13).
W okresie od 11 września 70 roku do 1 kwietnia 73 roku upadły żydowskie twierdze Herodion (poddała się bez walki) i Machaerus (poddała się po kilkudniowym oblężeniu). W Machaerus Rzymianie wymordowali 1700 mężczyzn, a wszystkie kobiety i dzieci sprzedali w niewolę. Uciekających ocalałych z pogromu zelotów otoczyli i zabili nad Jordanem.
Na wiosnę 73 roku Rzymianie prowadzili oblężenie i zdobyli twierdzę Masada. Dowodzący obroną Eleazar ben Jair nakłonił towarzyszy broni, by najpierw zabili swoje żony i dzieci, a następnie samych siebie. Następnego dnia Rzymianie znaleźli 960 trupów z wyjątkiem dwóch kobiet i pięciorga dzieci, ukrytych w pieczarach, gdzie biegł wodociąg dostarczający wodę pitną[8].
Chrześcijanie wobec wojny
edytujJudeochrześcijanie, kierując się zawartymi w Ewangeliach wskazaniami Jezusa (por. Mk 13,14), w chwili wybuchu powstania przeciwko Rzymianom w 66 r. opuścili Jerozolimę. Według Euzebiusza z Cezarei schronili się w Pelli, na wschód od Jordanu[9].
Jak pisze Benedykt XVI w 2. tomie Jezusa z Nazaretu, w ostatnich latach przed 70 r. wokół świątyni jerozolimskiej unosiło się tajemnicze przeczucie zbliżającego się jej końca[niewiarygodne źródło?].
Józef Flawiusz opisuje jedno z wydarzeń zapowiadających koniec kultu w świątyni. Miało ono miejsce w 66 r. „Kiedy w czasie święta, które zowie się Pięćdziesiątnicą, kapłani weszli nocą, jak to jest ich zwyczajem, do wewnętrznego dziedzińca świątynnego, aby pełnić służbę Bożą, najpierw zauważyli, jak sami oświadczyli, ruch i huk, a potem dało się słyszeć wołanie różnymi głosami: Wyjdźmy stąd!”[10].
W lecie 66 r. na głównego stratega wojny został wybrany Annasz syn Annasza, który wcześniej skazał na śmierć Jakuba Sprawiedliwego. Wybór ten judeochrześcijanie mogli bez wątpienia uznać za sygnał do ucieczki[11].
Następstwa wojny żydowskiej
edytujJózef Flawiusz w Wojnie żydowskiej podaje, że podczas trwania konfliktu poległo 1 100 000 ludzi[12]. Do rzymskiej niewoli dostać się miało natomiast 97 tys. Żydów, z czego 17 tys. zmarło z głodu[12]. O ile liczba jeńców wydaje się być prawdopodobna, o tyle liczba zabitych została zdaniem współczesnych historyków znacznie przez Flawiusza wyolbrzymiona. Paweł Orozjusz, powołując się na Tacyta i Swetoniusza, podał liczbę 600 tys. ofiar wojny żydowskiej[13].
Alexander Mittelstaedt, historyk współczesny, szacuje liczbę ofiar powstania na 80 tys. osób[14]. Z kolei Matthew White w swojej książce The Great Big Book of Horrible Things z 2011 podaje, że wojna żydowska z I wieku oraz powstanie Bar-Kochby z II wieku łącznie pochłonęły około 350 tys. ofiar[15].
Książęta i przedstawicieli znakomitych rodów judzkich odesłano do Rzymu. Starszych wysłano do kopalń egipskich, a najsilniejszą młodzież rozdano po rzymskich prowincjach, aby występowała w cyrkach walcząc z dzikimi zwierzętami[potrzebny przypis]. Podczas jednego spektaklu cyrkowego potrafiono zgładzić nawet 2 tys. ludzi. Dzieci i kobiety sprzedano[potrzebny przypis].
Cesarz Wespazjan ogłosił Judeę swoją własnością prywatną i nakazał urzędnikom rzymskim rozprzedać ją małymi działkami, a dotychczasowy podatek na świątynię płacony przez Żydów cesarz nakazał odtąd pobierać na rzecz świątyni Jowisza Kapitolińskiego (Fiscus Judaicus)[16]. Podatek ten został uznany przez tannaitę Jochanana ben Zakkai za karę Bożą za żydowski grzech[potrzebny przypis]. Żydom nie odmówiono dostępu na teren wzgórza zniszczonej świątyni, jak to miało miejsce po późniejszym powstaniu Bar Kochby[17].
Chronologia
edytuj66 n.e.-67 n.e.
- Powstanie w Jerozolimie
- Potyczka pod Chabulonem (powstańcy rozbili w zasadzce tylną straż rzymską, zabijając 2000 żołnierzy).
- Zdobycie Joppy (Rzymianie pod wodzą Cestiusza wymordowali 8000 mieszkańców).
- Potyczka w Górach Asamon (Rzymianie rozbili oddział żydowski, straty: 2000 zabitych powstańców, 200 rzymskich legionistów).
- Bitwa pod Jerozolimą
- Bitwa w wąwozie Beth Horon
- Bitwa pod Askalonem
- Oblężenie Jotopaty
- Masakra Samarytan na górze Gerizim (3600 Rzymian pod wodzą legata Sekstusa Cerialisa dokonało masakry 11 600 Samarytan w świątyni na górze Gerizim).
- Zdobycie Jafy (miasto galilejskie – nie mylić z Jaffą) – 3000 Rzymian po zdobyciu miasta dokonało masakry mieszkańców – w wyniku rzezi zginęło 15 000 ludzi, 2130 osób (głównie kobiet i dzieci) dostało się do niewoli.
- Zdobycie Joppy
- Zdobycie Tarychei
- Oblężenie Gamali
- Zdobycie Gischali (Rzymianie pod wodzą Tytusa zdobywają miasto, straty żydowskie: 6000 zabitych i 3000 jeńców – kobiet i dzieci).
- Bitwa pod Betennabris
- Zdobycie Gerazy (Rzymianie zdobywają miasto, zabijając tysiąc obrońców).
70 n.e.
71 n.e.
73 n.e.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Józef Flawiusz, Wojna żydowska, II.8.11, II.13.7, II.14.4, II.14.5.
- ↑ Grant 1991 ↓, s. 269-270.
- ↑ Grant 1991 ↓, s. 271-272.
- ↑ Grant 1991 ↓, s. 272-273.
- ↑ Grant 1991 ↓, s. 274-275.
- ↑ Józef Flawiusz, Wojna II.14.5.
- ↑ a b [„Jews, God and History” by Max I. Dimont]
- ↑ Józef Flawiusz, Wojna VII.9.1.
- ↑ Euzebiusz, Historia Kościelna, 3.5.3.
- ↑ Józef Flawiusz, Wojna, VI.5.3.
- ↑ Benedykt XVI, Jezus z Nazaretu, cz. 2. Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011. s. 40
- ↑ a b Józef Flawiusz, Wojna VI.9.3
- ↑ Orozjusz 7.9.5. W rzeczywistości Tacyt (Dzieje 5,13) pisał o 600 tysiącach oblężonych w Jerozolimie, pomijając liczbę poległych (brak danych o niezachowanej części). Zaś Swetoniusz pominął jedno i drugie.
- ↑ Benedykt XVI, Jezus z Nazaretu, cz. 2. Wydawnictwo Jedność, Kielce 2011. s. 42
- ↑ Atrocity statistics from the Roman Era [online], necrometrics.com [dostęp 2020-12-05].
- ↑ Kasjusz Dion, Historia Rzymska 65,7,2.
- ↑ Jerzy Ciecieląg, Powstanie Bar Kochby 132 – 135 po Chr., Inforteditions, Zabrze 2008, s. 24, 25.
Bibliografia
edytuj- Michael Grant: Dzieje dawnego Izraela. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991. ISBN 83-06-02154-1.