Werbkowice

wieś w województwie lubelskim

Werbkowice (ukr. Вербковіце) – wieś w Polsce położona w południowo–wschodniej części województwa lubelskiego, w powiecie hrubieszowskim, w gminie Werbkowice[5][6]. Leży na zachód od Hrubieszowa, na obszarze Kotliny Hrubieszowskiej, głównie na lewym brzegu rzeki Huczwy. Przez miejscowość przebiega droga krajowa nr 74.

Werbkowice
wieś
Ilustracja
Pałac z I poł. XIX w. (2023)
Państwo

 Polska

Województwo

 lubelskie

Powiat

hrubieszowski

Gmina

Werbkowice

Wysokość

ok. 200-210 m n.p.m.

Liczba ludności (2021)

2586[2][3]

Strefa numeracyjna

84

Kod pocztowy

22-550[4]

Tablice rejestracyjne

LHR

SIMC

0905280[5]

Położenie na mapie gminy Werbkowice
Mapa konturowa gminy Werbkowice, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Werbkowice”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko prawej krawiędzi nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Werbkowice”
Położenie na mapie województwa lubelskiego
Mapa konturowa województwa lubelskiego, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Werbkowice”
Położenie na mapie powiatu hrubieszowskiego
Mapa konturowa powiatu hrubieszowskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Werbkowice”
Ziemia50°45′03″N 23°46′03″E/50,750833 23,767500[1]
Strona internetowa
Kościół pod wezwaniem św. Michała Archanioła (kościół parafialny).
Kościół pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny (dawna cerkiew prawosławna, obecnie kościół filialny).
Pomnik na placu Józefa Piłsudskiego.
Urząd Gminy i Urząd Stanu Cywilnego.
Stary dworzec kolejowy.
Stacja pomp i dróżniczówka Hrubieszowskiej Kolei Dojazdowej.
Niedokończony wiadukt.
Most kolejowy nad rzeką Huczwą i niedokończony wiadukt w tle.
Cmentarz prawosławny podczas prac porządkowych w 2016.

W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała do województwa zamojskiego.

Wieś jest sołectwem, siedzibą gminy Werbkowice[7]. Według Narodowego Spisu Powszechnego z roku 2011 wieś liczyła 2941 mieszkańców i była największą co do liczby ludności miejscowością gminy[8].

Wieś jest siedzibą rzymskokatolickiej parafii św. Michała Archanioła w Werbkowicach[9]. Działalność prowadzi tu również zielonoświątkowy Kościół Jezusa Chrystusa w Werbkowicach[10][11].

Nazwa „Werbkowice” związana jest z ówczesną florą miejscowości i wywodzi się od słowa wierzba. Jej odpowiednikiem języku ruskim jest słowo verba, verbka[12][13]. Aktualnie w takim brzmieniu słowo jest obecne w języku ukraińskim w formie верба, wierba. Ponadto na Śląsku dość znany był ród Wrbskych, co w brzmieniu dzisiejszym należałoby pisać jako Wierzbiccy lub Wierzbowscy.

Historia

edytuj

Badania archeologiczne wskazują, że pierwsze ślady osadnictwa sięgają tu nawet 5500 lat p.n.e. W wyniku badań w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski na terenie miejscowości odkryto 33 stanowiska (punkty osadnicze)[12]. Najstarszy zabytek, niewielki fragment glinianego naczynia, pochodzi z wczesnego neolitu. Znacznie większy materiał pochodzi z 3800-3100 r. p.n.e. Są to fragmenty charakterystycznych dla kultury wołyńsko-lubelskiej ceramicznych malowanych naczyń[13]. Znaleziono również brązową grecką monetę pochodzącą z około 330 r. p.n.e. z Syrakuz[13]. Sama miejscowość powstała w VII-VIII wieku[12].

Pierwsza wzmianka pisana o Werbkowicach pochodzi z 1394, kiedy to wieś została wspomniana jako jedna z miejscowości nowo powstałej parafii w Grabowcu. XV-wieczne Werbkowice były wsią średniej wielkości. Rejestr poborowy z roku 1472 notował w Werbkowicach 4 łany użytków rolnych, młyn o dwóch kołach, zapewne wodny oraz karczmę[12]. Pierwszymi właścicielami wsi była szlachta mazowiecka przybyła na te tereny wskutek rozdawania ziem[13]. Najwcześniejszym właścicielem, w 1401 roku, był Micz, a następnie w 1431 roku - Aleksander[13][14]. Od połowy XV wieku wieś należała do Jana, Jakuba Śmietanki herbu Korczak, Aleksandra oraz Aleksandry Niedospijskiej. Na początku XVI wieku dziedzicem był Paweł Komorowski, a po nim Piotr Ścibor[14]. W 1578 roku wieś należała do Agnieszki Mireckiej i Piotra Stabrowskiego. Wówczas Werbkowice liczyły 3 łany użytków, 5 zagrodników, 4 komorników oraz 1 rzemieślnika[12][14].

Informacja jakoby w I poł. XVII wieku właścicielami wsi byli Zamoyscy odnosi się do Wirkowic[12]. W 1664 roku Werbkowice należały do Andrzeja Wiśniowskiego herbu Prus I[12]. W 1690 w Werbkowicach została erygowana, przez Aleksandra Łaszcza i jego żonę – Katarzynę z Firlejów – cerkiew unicka i szkoła początkowa[12]. W latach 1753–1767 roku dobra, wniesione w posagu przez Mariannę z Firlejów, należały do Karola Sapiehy[14]. W drugiej połowie XVIII wieku dziedzicami części wsi byli Michał Grabowiecki oraz Antoni Gołuchowski, po którym wieś przejęli: Kempisty, Hryniewiecki, Małachowski, Sierakowski i Wojciechowski[14]. W latach 1773–1788 wieś była w posiadaniu Teodora Szydłowskiego. W 1793 roku sprzedał on Werbkowice za 120 tys. złotych polskich Adamowi Kazimierzowi Szydłowskiemu herbu Lubicz[12].

Po Adamie majątek mocno zaniedbany odziedziczył w 1842 roku syn Antoni. W połowie XIX wieku Werbkowice zasłynęły z hodowli owiec. Owczarnia ówczesnego właściciela wsi była jedną z pierwszych i największych w Królestwie Polskim[12]. W roku 1848 liczyła 1945, a w 1860 – 2267 owiec[12]. Od 1872 w Werbkowiach wydobywano torf, którego pokłady sięgały miejscami ponad 3 m[15]. W drugiej połowie XIX wieku powstały: szkoła, gorzelnia, dwa młyny, cegielnia oraz olejarnia. W 1864 Antoni Szydłowski wzniósł nową unicką cerkiew we wsi. W 1875, po likwidacji unickiej diecezji chełmskiej, stała się ona siedzibą parafii prawosławnej[16].

W 1916 przez Werbkowice przeprowadzono kolej wąsko- i normalnotorową, a 12 lat później wybudowano dworzec kolejowy i stację pomp. Obecnie przebiega tamtędy, prowadzący do granicy z Ukrainą, tor Linii Hutniczej Szerokotorowej (LHS). 7 listopada 1919, odłączając się od parafii w Grabowcu, powstała osobna parafia rzymskokatolicka w Werbkowicach. Po I wojnie światowej miały tu miejsce liczne parcelacje majątków ziemskich. W 1919 unicką cerkiew przejął Kościół rzymskokatolicki[16]. W 1926 roku 15,58 ha kupił Skarb Państwa z przeznaczeniem na rozbudowę torów kolejowych[12].

Na początku XX wieku Werbowice należały do Elżbiety Richthofen-Szydłowskiej, a następnie do Edwarda Chrzanowskiego herbu Poraj[14]. Ostatnimi właścicielkami były Teresa Chrzanowska, żona Wincentego Rulikowskiego i jej córka Wincentyna[12][14]. W 1939 w Werbkowicach żyło 1845 osób. W czasie okupacji w 1943 roku majątek na krótko przejęło Generalne Gubernatorstwo, a w roku 1946 dobra o powierzchni 1085,34 ha przejęto na rzecz Skarbu Państwa[12]. 6 kwietnia 1946 roku oddziały Ukraińskiej Powstańczej Armii, przy współpracy ze Zrzeszeniem Wolność i Niezawisłość, napadły na miejscowość, rozbrajając placówki ludowego Wojska Polskiego[17]. Po II wojnie światowej w byłym majątku i pałacu Antoniego Szydłowskiego został utworzony jeden z Zakładów Doświadczalnych należących do Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa[18], powstałego w 1950 i mającego swoją siedzibę w Puławach.

Ze względu na żyzne gleby, sprzyjające uprawie buraka cukrowego, w 1963 w Werbkowicach uruchomiono najnowocześniejszą wówczas i jedną z największych w kraju cukrownię (dzisiaj jeden z oddziałów Krajowej Spółki Cukrowej S.A.). Fabryka stała się kolejnym, bardzo silnym impulsem do rozwoju miejscowości – dawała zatrudnienie, czym przyciągała ludzi, dla których budowano nowe osiedla.

17–22 kwietnia 1978 odbyła się we wsi VII Międzynarodowa Sesja Studentów Archeologii, co było związane z prowadzonymi pracami archeologicznymi w tym rejonie kraju[19]. W latach 1987–1989 wybudowano w Werbkowicach młyn gospodarczy. W 2006 roku młyn sprzedano w ręce prywatne, a jego właścicielami zostali Władysław Brzozowski oraz Wojciech Goławski[12].

Demografia

edytuj

W 1827 Werbkowice liczyły 60 domostw i 346 mieszkańców. Obecnie Werbkowice są dużą miejscowością. W 2001 roku liczyły one 350 domów i 3100 mieszkańców, a pod koniec 2006 roku 3053 mieszkańców[12].Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) wieś liczyła 2941 mieszkańców[8]. W 2016 wieś liczyła 2867 mieszkańców[12] i była największą miejscowością gminy Werbkowice.

  • Populacja mieszkańców Werbkowic w latach 1998–2021[20].

 

  • Piramida wieku mieszkańców Werbkowic w 2002 roku[20].

 

Zabytki

edytuj

Zabytki nieruchome zapisane w NID[21]:

  • Cerkiew prawosławna, obecnie kościół rzymskokatolicki parafia pw. NMP i św. Michała (drewniany, 1870) dzwonnica drewniana, cmentarz kościelny – A/302 z 24.10.1984
  • Pałac (1 poł. XIX) – 205/56 z 9.05.1957 oraz zespół pałacowy: oficyna, rządcówka, stajnia, ogrodzenie z bramą wjazdową, park – A/174 z 14.07.1977
  • Układ komunikacyjny kolejki wąskotorowej Werbkowice-Hrubieszów (1915) – A/502 z 27.11.1992

Gminny program ochrony zabytków wymienia dodatkowo zabytki[22]:

  • Szkoła (ul. Kopernika 28), murowana, 1890 r.
  • Szkoła murowana, lata 1926–1928
  • Dworzec kolejowy, murowany, 1928 r.
  • Magazyn węgla przy dworcu, 1. połowa XX w.
  • Stacja pomp przy dworcu, 1928 r.
  • Wieża ciśnień, 1945 r.
  • Figura MB Niepokalanego Poczęcia, kamienna, 1770 r.
  • Figura św. Jana Nepomucena, kamienna, XIX w.
  • Figura św. Jana Nepomucena, kamienna, 1908 r.
  • Cmentarz grzebalny, czynny – XIX w.
  • Cmentarz prawosławny, nieczynny – XIX w.
  • Stanowiska archeologiczne

W Werbkowicach funkcjonuje Międzyzakładowy Ludowy Klub Sportowy Kryształ Werbkowice – amatorski klub piłkarski, założony w 1973 roku. Obecnie (sezon 2023/2024) drużyna seniorów gra w IV lidze, grupie lubelskiej[23]. Piłkarze Kryształu Werbkowice rozgrywają mecze na stadionie Gminnego Ośrodka Sportu i Rekreacji w Werbkowicach o pojemności 2500 miejsc.

Przypisy

edytuj
  1. Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 144958
  2. Wieś Werbkowice w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2023-02-09], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2023-02-09].
  4. Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 1457 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  5. a b GUS. Wyszukiwarka TERYT
  6. Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
  7. Strona gminy, sołectwa [dostęp 2024-01-03]
  8. a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
  9. Opis parafii na stronie diecezji
  10. Paweł Ciecieląg i inni, Wyznania religijne w Polsce w latach 2019–2021, Warszawa: Zakład Wydawnictw Statystycznych, 2022, s. 174, ISBN 978-83-67087-17-9.
  11. Leszek Jańczuk, Wspólnoty Pentekostalne w Polsce i ich klasyfikacja, „Łódzkie Studia Teologiczne”, 25, Łódź: Wyższe Seminarium Duchowne w Łodzi, 2016, s. 40, ISSN 1231-1634.
  12. a b c d e f g h i j k l m n o p q Werbkowice. werbkowice.pl, 2016-12-01. [dostęp 2022-03-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
  13. a b c d e Zofia Dyda: Przewodnik po Gminie Werbkowice. Zamość: 2001. ISBN 83-910236-0-5.
  14. a b c d e f g Symbole Gminy Werbkowice. werbkowice.pl, 2011-07-15. [dostęp 2023-05-03]. (pol.).
  15. Werbkowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 217.
  16. a b Zabytki powiatu hrubieszowskiego. Hrubieszów: Muzeum im. ks. Stanisława Staszica w Hrubieszowie, 2011, s. 147. ISBN 978-83-931607-0-9.
  17. Krzysztof Jóźwiak AK i UPA razem na czerwonych – Rzecz o Historii, 15 września 2017.
  18. Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (IUNG) w Puławach.
  19. Antoni Walentyn, VII Międzynarodowa Sesja Studentów Archeologii, w: Mówią Wieki, nr 9/1978, s. 18, ISSN 0580-0943.
  20. a b Werbkowice w liczbach. Werbkowice - Dane demograficzne [online], Polska w liczbach [dostęp 2022-03-19], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  21. Rejestr zabytków nieruchomych – województwo lubelskie, Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 grudnia 2023, s. 36 [dostęp 2024-02-10] [zarchiwizowane 2024-01-26] (pol.).
  22. Zestawienie Gminnej Ewidencja Zabytków. ugwerbkowice.bip.lubelskie.pl, 2022-03-18. [dostęp 2024-02-09]. (pol.).
  23. Skarb - Kryształ Werbkowice [online], www.90minut.pl [dostęp 2024-02-03].