Uboczka

Uboczka
	; Larrea tridentata ponad Doliną Śmierci
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	parolistowce
Rodzina	parolistowate
Rodzaj	uboczka
	Nazwa systematyczna
	Larrea Cavanilles; Anales Hist. Nat. 2: 119. Jun 1800
	Typ nomenklatoryczny
	L. nitida Cavanilles
Synonimy
	Covillea Vail;
	Covillea Vail;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Uboczka^[4] (Larrea Cav.) – rodzaj roślin z rodziny parolistowatych (Zygophyllaceae). Obejmuje 5^[5]–6^[6] gatunków. Jeden z nich – L. tridentata – rośnie na pustyniach w południowo-zachodniej części Stanów Zjednoczonych i w północnym Meksyku. Pozostałe gatunki rosną na pustynnych terenach w Ameryce Południowej (od Peru na północy po Chile i Argentynę na południu)^[6]^[5]. Rośliny te są w obszarach swego występowania dominantami na rozległych obszarach zajmowanych przez suche zarośla^[7]. Jedyny gatunek północnoamerykański trafił na ten kontynent między 0,5 a ponad 8 milionami lat temu (jest na tyle podobny do południowoamerykańskiego gatunku L. divaricata, że rozważano uznanie go za jego podgatunek)^[8]. Niektóre krzewy L. tridentata rozrastając się wegetatywnie tworzą koliste zarośla. Przy uwzględnieniu średniego tempa przyrostów i rozmiarów takich kręgów wiek najstarszych okazów szacowany jest na 11,7 tysięcy lat^[6].

Okaz *Larrea tridentata* zwany „King Clone“ na pustyni Mojave

Żywica z pędów L. tridentata ma silnie antyseptyczne właściwości, jednak jej intensywne stosowanie prowadzi do uszkodzeń wątroby. Pąki tego gatunku są jadalne i bywają spożywane jako substytut kaparów^[9]^[6].

Nazwa naukowa rodzaju upamiętnia katolickiego biskupa Valladolid Juana Antonio Pérez Hernándeza de Larrea (1730–1803)^[5].

Morfologia

Pokrój: Silnie rozgałęzione, aromatyczne krzewy^[9], o pędach pokładających się do prosto wzniesionych; osiągające od 1 do 4 m wysokości, rzadko do 7 m^[5]. Pędy w węzłach są zgrubiałe, za młodu owłosione i nieco czworokanciaste, z wiekiem łysiejące i obłe^[5].
Liście: Zimozielone, naprzeciwległe. Przylistki od wewnątrz ogruczolone. Blaszka liściowa składa się z dwóch listków, rzadziej liście są nieparzysto pierzasto złożone (wówczas listków jest do 17). Listki są siedzące i nierzadko zrośnięte nasadami, tak że wyglądają jak pojedyncze liście rozdzielone wcięciem na dwie klapki^[9]^[5]. Blaszka lancetowata do jajowatej^[5].
Kwiaty: Pojawiają się po opadach deszczu, rozwijając się pojedynczo w kątach liści^[9]. Działki kielicha w liczbie 5, od spodu owłosione. Płatki korony żółte, u nasady zwężone w paznokieć. Dysk miodnikowy niewielki, 5-dzielny. Pręcików 10. Zalążnia kulista, zwykle 5-komorowa, z 5 do 9 zalążkami w każdej z komór. Szyjka słupka pojedyncza^[9].
Owoce: Owłosione, kulistawe torebki rozpadające się na 5 części zawierających pojedyncze nasiono^[9]^[5].

Larrea nitida
Larrea cuneifolia
Larrea tridentata

Systematyka

Rodzaj klasyfikowany jest w obrębie rodziny parolistowatych (Zygophyllaceae) do podrodziny Larreoideae (do blisko spokrewnionych należą rodzaje: gwajakowiec Guaiacum, Bulnesia i Porlieria^[9].

Wykaz gatunków^[10]

Larrea cuneifolia Cav.
Larrea divaricata Cav.
Larrea glutinosa Engelm.
Larrea mexicana Moric.
Larrea nitida Cav.
Larrea tridentata (Sessé & Moc. ex DC.) Coville

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-18] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Larrea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-18].
↑ Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 328. (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Larrea Cavanilles. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-18].
↑ ^a ^b ^c ^d David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 357, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ Stanley D. Smith, Russell K. Monson, Jay Ennis Anderson: Physiological Ecology of North American Desert Plants. Springer Science & Business Media, 1997, s. 93. ISBN 978-3-540-53113-5.
↑ Larrea tridentata. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-18].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IX. Flowering Plants. Eudicots. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 495. ISBN 978-3-540-32214-6.
↑ Larrea. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-11-18].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-18] (ang.).

[ing-3] Larrea. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-18].

[4] Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 328. (pol.).

[america-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Larrea Cavanilles. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-18].

[mabb-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 357, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[7] Stanley D. Smith, Russell K. Monson, Jay Ennis Anderson: Physiological Ecology of North American Desert Plants. Springer Science & Business Media, 1997, s. 93. ISBN 978-3-540-53113-5.

[lt_america-8] Larrea tridentata. [w:] Flora of North America [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-18].

[kubitzki-9] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. IX. Flowering Plants. Eudicots. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2007, s. 495. ISBN 978-3-540-32214-6.

[tpl-10] Larrea. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-11-18].

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[1]

[2]

[3]

[9]

[10]