Torfowiec okazały
Torfowiec okazały (Sphagnum riparium Ångström) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae). Występuje w Europie, Chinach, Japonii, na wschodzie Rosji i na Syberii oraz w Ameryce Północnej[4].
| |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Klasa | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
torfowiec okazały | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Sphagnum riparium Ångström Öfvers. Förh. Kongl. Svenska Vetensk.-Akad. 21: 198 1864[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Rozmieszczenie geograficzne
edytujW Europie występuje najliczniej w jej północno-wschodniej części. Obecny w strefie arktycznej – na północnych krańcach kontynentalnych Norwegii i Rosji, a także na Svalbardzie. W strefie borealnej od Islandii na zachodzie i Norwegii (w obu lokalizacjach jest rozproszony) przez Szwecję, Finlandię po północno-wschodnią i środkową Rosję aż do Uralu; w strefie tej rośnie również powyżej granicy drzew w górach. W strefie klimatu umiarkowanego typowego spotykany od Wielkiej Brytanii na zachodzie, gdzie jest rzadki (nienotowany w Irlandii i Irlandii Północnej), rozproszony od Belgii i Holandii przez centralną Europę po południowy Półwysep Fennoskandzki, kraje bałtyckie, Białoruś, Ukrainę oraz zachodnią i środkową Rosję na wschodzie. Jest obecny w Karpatach, także w Tatrach. Rzadki i rozproszony w austriackich, szwajcarskich i francuskich Alpach, miejscami osiągając wysokość około 1000 m n.p.m. W strefie okołośródziemnomorskiej rzadki w zachodnich Alpach i w Górach Dynarskich na terenie Słowenii, w Rumunii oraz Bułgarii, nie ma obserwacji z Portugalii. Nie jest znany ze strefy klimatu śródziemnomorskiego[5].
W Polsce występuje na terenie całego kraju, przy czym częściej na północy[6][7]. W górach ma rozproszone stanowiska w Sudetach, gdzie rośnie na wysokości do 1405 m n.p.m., i Karpatach, przy czym w tych drugich znany jest tylko z Beskidu Śląskiego i Tatr[6].
Morfologia i anatomia
edytuj- Pokrój
- Torfowiec wysoki i najczęściej dość duży, tworzący przeważnie zielone darnie, bardzo rzadko żółtawe lub brązowawe[5][6].
- Główki
- Duże, dobrze rozwinięte, półkoliste lub koliste, z długimi gałązkami[6]. Pączek wierzchołkowy ostry i wyraźnie wykształcony[5].
- Pęczki
- Zazwyczaj z czterema gałązkami[5], rzadziej pięcioma[6]. Dwie (rzadziej trzy[6]) gałązki odstające są tęgie i szpiczaste, mogą przypominać szczurzy ogon. Dwie (rzadziej trzy[6]) gałązki zwisające są cieńsze, delikatniejsze, krótsze bądź dłuższe i przylegają do łodyżki[5][6].
- Łodyżki
- Grube, do 1,1 mm średnicy[6], bladozielone, sztywne, ale dość kruche, przy zginaniu bądź łamaniu wydają stosunkowo głośny dźwięk przypominający trzeszczenie[5]. Kora jest słabo rozwinięta, zbudowana z trzech bądź czterech mało zróżnicowanych, mniej lub bardziej rozdętych komórek[5][6]. Cylinder wewnętrzny jest zielony do żółtego[6]. Łodyżki gałązek mają dość wyraźnie wykształcone komórki retortowe i często zlokalizowane po 2(3) w linii[5].
- Listki łodyżkowe
- Dość duże, do 1,7 mm długości[6], językowato-trójkątne (owalno-językowate lub trójkątno-językowate[6]), zwisające, z szeroko zaokrąglonym bądź nieco ostrym wierzchołkiem, z głębokim, poszarpanym wycięciem[5][6], sięgającym czasami jednej trzeciej długości liścia[6]. Komórki wodne rzadko 1-2-dzielne, pozbawione listewek i porów[5], w okolicach pęknięcia zdecydowanie większe[6].
- Listki gałązkowe
- Duże, do 2,6 mm długości, lancetowate[6], jajowato-lancetowate, wzniesione, odstające luźno na siebie zachodzące bądź rozproszone, bez pięciorzędowości, z wierzchołkiem ostrym i mocno podwiniętym, zbudowanym z komórek prozenchymatycznych[5]. Komórki wodne na stronie grzbietowej są prawie płaskie i zazwyczaj nie mają porów lub jeden w rogu komórki, rzadko kilka małych małych, po stronie brzusznej są silnie rozdęte i mają kilka większych porów. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym od trójkątnych do trapezowych, nieco otwarte po stronie brzusznej, za to szeroko otwarte po stronie grzbietowej[5][6].
-
Listki gałązkowe -
Listki łodyżkowe -
Przekrój poprzeczny przez łodyżkę
Systematyka i zmienność
edytujGatunek zaliczany jest do podrodzaju Cuspidata Lindb.[5] Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie[8]. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone[8].
Jest dość łatwy do odróżnienia, aczkolwiek w suchych warunkach może przypominać torfowca Girgensohna. Oba te gatunki różnią wyraźnie listki łodyżkowe[5].
Ekologia i biologia
edytujWystępuje na torfowiskach przejściowych i niskich, często zalesionych, na bagnach leśnych, w olsach, a także na brzegach stawów, jezior i rowów, oraz w wykopach (np. torfiankach), gdzie może tworzyć formy wodne[6][7].
Ochrona
edytujGatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[9][10][11].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-06-01] (ang.).
- ↑ a b Sphagnum riparium Ångstr.. The World Flora Online. [dostęp 2024-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-08)]. (ang.).
- ↑ Sphagnum riparium. [w:] Moss Flora of China vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-06-01]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Laine i in. 2018 ↓, s. 304–308.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Stebel 2017 ↓, s. 149–151.
- ↑ a b Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 68–69.
- ↑ a b Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 48.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
Bibliografia
edytuj- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.