Torfowiec Jensena
Torfowiec Jensena (Sphagnum jensenii H. Lindb.) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae). Występuje w Europie, Chinach, Japonii, Azji Środkowej, wschodzie Rosji i Ameryce Północnej[4].
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
torfowiec Jensena |
| Nazwa systematyczna | |
| Sphagnum jensenii H. Lindb. Acta Soc. Fauna Fl. Fenn. 18(3): 5, 13 1899[3] | |
Rozmieszczenie geograficzne
edytujW Europie jego zasięg obejmuje głównie północne i północno-wschodnie części kontynentu. Jest raczej rzadki na obszarach o silnych wpływach klimatu oceanicznego, liczniejszy tam, gdzie oddziaływanie Atlantyku jest mniejsze lub w strefach klimatu kontynentalnego. W strefie arktycznej jest obecny jedynie w północnej Norwegii i prawdopodobnie także w północnej Rosji. W strefie borealnej ma rozproszone siedliska – od Norwegii (tam występuje również powyżej granicy drzew) na zachodzie, przez Szwecję, Finlandię po północną i być może także środkową Rosję, aż do Uralu na wschodzie. W strefie klimatu umiarkowanego – na południu Norwegii, Szwecji, Finlandii i w krajach bałtyckich – jest rzadki. Rośnie również w Polsce (choć jest tu jednym z najrzadszych gatunków torfowców[5]) i na Białorusi. Nie ma doniesień z Wielkiej Brytanii. W strefie klimatu okołośródziemnomorskiego znane są stanowiska z Rumunii, za to jest zupełnie nieobecny w strefie śródziemnomorskiej[6]. W Ameryce Północnej rośnie na północy kontynentu – w Kanadzie i na Alasce[7].
W Polsce jego rozmieszczenie nie jest dostatecznie poznane. Podawano stanowiska z Pojezierza Mazurskiego, Pojezierza Wschodniosuwalskiego, Gór Izerskich i Karkonoszy (najwyżej położone na wysokości 1405 m n.p.m.)[5].
Morfologia i anatomia
edytuj- Pokrój
- Torfowiec średnich bądź dużych rozmiarów[6], przeważnie wiotki[5], w warunkach suchych smukły, tworzący darnie koloru brązowego, bladobrązowego, zielonobrązowego do żółtawo-czerwonawobrązowego[6][5], niekiedy zielonego[5].
- Główki
- Stosunkowo duże[5], choć w warunkach suchych małe[6], spłaszczone do półkolistych[5], a jesienią główki osobników męskich są wypukłe[6]. Pączek wierzchołkowy mniej lub bardziej wyraźny, najczęściej nie wyróżnia się na gwiaździstej główce[6].
- Pęczki
- Trzy- lub czterogałązkowe. Dwie gałązki odstające są długie (8–20 mm długości[5]), równomiernie grube[6], często sztywne[5] i stopniowo się zwężające[6]. Gałązki zwisające są przeważnie krótsze od gałązek odstających lub tej samej długości, również zwężają się ku końcowi[5].
- Łodyżki
- Przeważnie cienkie, do 0,7 mm średnicy[5], blade, miejscami czerwone[6], ze słabo odróżniającą się lub w ogóle niewyróżniającą się od cylindra wewnętrznego, 2- lub 3-warstwową korą o dosyć wąskich komórkach[6][5]; cylinder wewnętrzny żółtawy[5]. Łodyżki gałązek z umieszczonymi w korze komórkami retortowymi, ułożonymi po trzy w linii, z nieco wypukłymi aperturami[6].
- Listki łodyżkowe
- Do 1,3 mm długości[5], językowato-trójkątne (owalno-trójkątne[5]), odstające lub nieco zwisające[6], wklęsłe[5], obrócone niemalże w jedną stronę[6], z tępym, zaokrąglonym wierzchołkiem[6][5]. Obrzeżenie listka dobrze widoczne, rozszerzające się u jego nasady[5]. Komórki hialinowe (wodne) są rzadko podzielone, zazwyczaj z listewkami w okolicy wierzchołka[6].
- Listki gałązkowe
- Duże, najczęściej powyżej 2 mm długości[5], jajowato-lancetowate (lancetowate[5]), z podwiniętym wierzchołkiem; nie zachodzą na siebie, są prawie pionowo odstające lub szeroko odstające[6]. Komórki hialinowe są dłuższe u nasady listka niż w jego środkowej części[6], prawie płaskie zarówno po stronie grzbietowej, jak i brzusznej liścia[5]. W części wierzchołkowej na stronie grzbietowej występują liczne komisuralne pseudopory; w części środkowej liczne małe pory w nieregularnych jednym bądź dwóch rzędach[6]. Po stronie brzusznej jedynie kilka pseudoporów[6]. Chlorocysty w przekroju poprzecznym są jajowate lub jajowato-trójkątne (trójkątno-owalne[5]), zamknięte po stronie brzusznej liścia[6], lecz szeroko otwarte po stronie grzbietowej[5].
- Gatunki podobne
- Może być mylony z torfowcem Dusena, torfowcem tępolistnym i Sphagnum annulatum[5][6]. S. jensenii ma liczne małe pory w komórkach hialinowych listków gałązkowych zarówno po stronie wklęsłej, jak i wypukłej, podczas gdy u S. majus takie pory występują jedynie po stronie wypukłej, po stronie wklęsłej są nieliczne lub nie ma ich w ogóle. Oba te gatunki różnią się także kształtem komórek chlorofilowych listków gałązkowych w przekroju poprzecznym. U torfowca Jensena od strony brzusznej są one płytko zamknięte bądź jedynie nieco tylko otwarte, u torfowca Dusena są wyraźnie eksponowane po obu stronach liścia. Od torfowca tępolistnego odróżnia go układ porów w komórkach wodnych listków gałązkowych, a także listewkowanie komórek wodnych listków łodyżkowych. U S. jensenii małe pory obecne są licznie po obu stronach liścia, u S. majus małe pory występują jedynie w komórkach wodnych krawędziowych (dolnych i bocznych) części liści. Komórki wodne listków łodyżkowych torfowca Jensena mają liczne, wyraźne listewki po stronie grzbietowej, podczas gdy u torfowca Dusena zazwyczaj nie ma ich wcale lub pojawiają się sporadycznie[5]. Od S. annulatum różni się zazwyczaj rozmiarem – jest większy, stopniem wykształcenia kory na łodyżce i układem porów na listkach gałązkowych[6].
Systematyka i zmienność
edytujGatunek zaliczany jest do podrodzaju Cuspidata Lindb.[6] Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie[8]. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone[8].
Ekologia i biologia
edytujPreferuje siedliska minerotroficzne[6]. Zwykle spotykany jest w rozległych kompleksach mokradeł niskich zasilanych wodami średnio żyznymi i ubogimi[7]. Często występuje razem z torfowcem kończystym, Sphagnum pulchrum, torfowcem pogiętym, Sphagnum divinum, torfowcem Dusena, torfowcem brodawkowatym i torfowcem Lindberga[6].
Ochrona
edytujGatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[9][10][11].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-06-01] (ang.).
- ↑ Sphagnum jensenii H. Lindb.. The World Flora Online. [dostęp 2024-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-08)]. (ang.).
- ↑ Sphagnum jensenii. [w:] Moss Flora of China vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-06-03]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Stebel 2017 ↓, s. 138–140.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y Laine i in. 2018 ↓, s. 249–253.
- ↑ a b Sphagnum jensenii H. Lindberg, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2024-10-03].
- ↑ a b Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 48.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
Bibliografia
edytuj- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.