Wikipedia

System oznaczeń statków powietrznych USA

Departament Obrony Stanów Zjednoczonych wprowadził jednolity system oznaczania statków powietrznych użytkowanych przez Siły Zbrojne Stanów Zjednoczonych 18 września 1962 roku. Obecnie obejmuje praktycznie wszystkie typy maszyn będących w służbie w którymkolwiek z rodzajów amerykańskich sił zbrojnych, a także niektóre samoloty eksperymentalne pozostające w rękach ich producentów lub NASA.

System oparto na stosowanym w latach 1948-1962 w USAF (w tym okresie każdy rodzaj Sił Zbrojnych korzystał z własnego systemu). Od chwili zatwierdzenia był kilkakrotnie modyfikowany i uaktualniany, w 1997 opublikowano jego poprawioną wersję[1].

System

edytuj

Wszystkie maszyny otrzymują oznaczenia według poniższego szablonu:

(Prefiks określający status)(Dodatkowa misja)(Podstawowa misja)(Typ pojazdu) - (Numer typu)(Litera określająca serię)

Typ pojazdu

edytuj
 
AV-8B Harrier II - litera "V" wskazuje na zdolność do pionowego startu i lądowania

Element oznaczający typ pojazdu nie jest używany we wszystkich typach maszyn (na przykład w większości samolotów bez zmiennej geometrii skrzydeł).

  • D: Segment Kontrolny UAV-u (który nie jest samolotem, ale naziemnym wyposażeniem sterującym)
  • G: Szybowiec (Glider)
  • H: Helikopter (Helicopter)
  • Q: UAV (Bezzałogowy Aparat Latający)
  • S: Samolot kosmiczny (Spaceplane)
  • V: VTOL/STOL (Pionowy Start i Lądowanie / Krótki Start i Lądowanie)
  • Z: Lżejsze od powietrza (Lighter-than-air)

Prefiks określający status

edytuj
 
YF-23 - prototyp samolotu myśliwskiego, który - jeśli wszedłby do produkcji seryjnej - otrzymałby oznaczenie F-23

Prefiksy te dołączane są maszynom, które nie wykonują standardowych zadań

  • G: Permanentnie uziemiony (Permanently grounded)
  • J: Specjalne próby, tymczasowo (Special test, temporary)
  • N: Specjalne próby, permanentnie (Special test, permanent)
  • X: Eksperymentalny (Experimental)
  • Y: Prototyp (Prototype)
  • Z: Planowanie (Planning)

"Tymczasowe specjalne próby" oznacza, że maszyna ma powrócić do normalnej służby po zakończeniu prób, podczas gdy "permanentnie" - że nie. Kod "Z" nie jest już używany, miał określać statki powietrzne w fazie projektowania. Dla przykładu: samolot F-13 mógł być początkowo oznaczony jako ZF-13 (podczas projektowania), następnie XF-13, o ile zaistniała potrzeba przeprowadzenia prób eksperymentalnych przed zbudowaniem prototypu, któremu nadano by oznaczenie YF-13, a nazwa F-13 zostałaby przyznana maszynom seryjnym (pierwszy wariant: F-13A). Gdyby jakiekolwiek maszyny F-13 zostały oddelegowane do prób, otrzymałyby oznaczenie JF-13 lub NF-13. Po wielu latach służby płatowce zostałyby uziemione (z powodów finansowych lub bezpieczeństwa), stając się w ten sposób GF-13.

Podstawowa misja

edytuj
 
Szturmowy A-10, samolot tworzony ściśle pod kątem ataków na cele naziemne

Spośród tych oznaczeń litera "R" nie została nigdy przypisana żadnemu samolotowi.

Rozwój samolotów wielozadaniowych spowodował zamieszanie w rozróżnianiu maszyn myśliwskich i szturmowych. Według niniejszego systemu samolot szturmowy jest zdolny tylko do wykonywania ataków na cele powierzchniowe (jak A-6 Intruder czy A-10 Thunderbolt II), podczas gdy nominalnemu myśliwcowi wystarczą jedynie bardzo ograniczone zdolności zwalczania celów powietrznych (np. General Dynamics F-111). Wystąpiła jednak tendencja do rozszerzania stosowania oznaczeń literą F, które otrzymał np. samolot F-117 Nighthawk bez możliwości zwalczania celów powietrznych[2].

Dodatkowa misja

edytuj
 
EA-6B, wersja szturmowego A-6 ze specjalnymi urządzeniami do prowadzenia walki elektronicznej

Samoloty zmodyfikowane po wyprodukowaniu lub zbudowane z przeznaczeniem starego płatowca do zupełnie nowego rodzaju zadań otrzymują oznaczenie wskazujące na dodatkowo wykonywane misje:

Numer typu

edytuj
 
YF-17(inne języki), prototypowy myśliwiec, konkurent F-16 w programie Lightweight Fighter; gdy przegrał z nim walkę, został przebudowany na potrzeby US Navy i otrzymał kolejny numer, "18"

Według tego systemu maszyny w ramach danego typu lub podstawowego przeznaczenia miały otrzymywać kolejne numery, niezależnie od numeru nadanego danemu modelowi przez producenta, ale ostatnimi czasy zasada ta była ignorowana, stąd na przykład KC-767A[3] czy też F-35, który przejął numer po X-35.

Literowe oznaczenie serii

edytuj

Różne wersje tego samego płatowca są oznaczane pojedynczą literą umieszczaną za numerem typu, począwszy od "A" kolejno według alfabetu (z pominięciem "I" oraz "O" ze względu na ich podobieństwo do cyfr "1" i "0"). Nie istnieją wytyczne określające, jak wielkie zmiany muszą zajść w maszynie, by otrzymała nową literę. F-16, na przykład, produkowany jest jako wersja "C" od wielu lat mimo licznych modernizacji zwiększających jego możliwości.

Odstępstwa od systemu

edytuj

Oznaczenia niezgodne z systemem

edytuj
Oznaczenie zbieżne z C-7 Caribou, przemianowany w sierpniu 2004 na EO-5C[4]
Pierwotnie US Navy planowała użytkowanie dwóch wariantów Horneta, myśliwca F-18 i lekkiego szturmowca A-18; w związku z tym w fazie rozwoju samolotu wykorzystywano "F/A-18" jako skróconego, prostszego oznaczenia określającego obie wersje. Kiedy marynarka postawiła na jeden, wielozadaniowy samolot, pozostawiono mu w oznaczeniu litery "F/A".
  • Lockheed Martin F-35
Po zamianie litery "X" na "F" zdecydowano się pozostawić dotychczasowy numer "-35" zamiast wybrać pierwszy wolny dla samolotów myśliwskich.
Zgodne z systemem byłoby oznaczenie "BF-111" (jak EF-111 Raven) i niższy numer.
Liczba "117" należy do serii zarezerwowanej dla radzieckich samolotów, w których posiadanie wszedł rząd USA[5], na przykład YF-113 to MiG-23[6]. Stosując nowy system oznaczeń F-117 powinien nazywać się F-19[7]. Ponadto, jest to samolot wyłącznie szturmowy, co teoretycznie powinno uzasadniać oznaczenie A[2].
Oznaczenie "SR-71" jest kontynuacją serii bombowców zakończonej na XB-70 Valkyrie. Podczas późniejszych prób zasugerowano wykorzystanie B-70 jako maszyny rozpoznawczej oznaczonej jako "RS-70". Kiedy okazało się, że osiągi samolotu Lockheed A-12 są zdecydowanie lepsze, w US Air Force postanowiono, iż należy rozwijać nie RS-70, ale właśnie A-12, już jako wersję RS z numerem 71. Ówczesny szef sztabu USAF Curtis LeMay wolał jednak kombinację literową SR (od Strategic Reconnaissance, zwiad strategiczny) i chciał w związku z tym, aby RS-71 nazywał się SR-71. Dopilnował więc, aby w wystąpieniu prezydenta Johnsona z dnia 29 grudnia 1964, w którym istnienie nowego samolotu miało być ogłoszone, widniała właśnie taka, preferowana przez niego, nazwa. Jako że dziennikarzom rozdano zapis przemówienia ze starym oznaczeniem "RS-71", powstała legenda, iż prezydent przypadkowo, przez własną pomyłkę w odczytaniu nazwy, zmienił oznaczenie samolotu[8].
Istniała zarówno wersja typu Tactical Reconnaissance (TR-1A) i dwumiejscowa Trainning Reconnaissance (TR-1B), przemianowane na U-2S i TU-2S.
Ominięto kilkaset numerów, aby zachować "767" - numer modelu stosowany przez producenta, ostatecznie zmieniony na KC-46.

Pominięte numery

edytuj

Liczbę "13" pominięto w wielu seriach ze względu na przesądy i wynikającą z nich triskaidekafobię - lęk przed trzynastką. Niektóre numery ostatecznie pominięto, gdyż miały zostać przypisane projektowanej, ale nigdy nie skonstruowanej maszynie.

W systemie brakuje następujących numerów.

Misja lub seria Brakujący numer Następny wolny
A 8, 11 13 lub 14
B 3
C 16, 30, 34, 36, 39, 42–44 48
D 3
E 7 12
F 19, 24–34 24 lub 36*
G 16
H 42, 49, 69 73
K n/a (serię K anulowano)
L 2
O 6
P 1, 6 9
Q 12, 13 18
R 2
S (ZOP) 1 4
S (Samolot kosmiczny) Prawdopodobnie 2
T 4, 5, 50 52
U 12, 14, 15 29
V 14, 17, 19, 21 24
X 23, 39, 52 54
Z 4

*: Wybór między 24 lub 36 zależy od przyszłych oznaczeń zastosowanych przez Departament Obrony.

Tabela oznaczeń

edytuj
Spis oznaczeń Departamentu Obrony dla statków powietrznych
# X A F C U E B T V H Q O P S R Z L G
1 X-1* A-1* F-1* C-1* U-1* E-1* B-1 T-1
T-1		 OV-1* (UH-1)*
(AH-1)		 Q-1 O-1 ^ ^ (TR-1) Z-1 (YAL-1) TG-1
2 X-2* A-2* F-2* C-2* U-2* E-2 B-2 T-2* CV-2* H-2* (RQ-2) O-2 P-2* S-2 – Z-2 – TG-2
3 X-3* A-3* F-3* C-3* U-3* E-3 – T-3 XV-3* H-3* (RQ-3) (YO-3) P-3* S-3 – – – TG-3
4 X-4* A-4* F-4* C-4* U-4* E-4 – ^ XV-4* (OH-4)* (RQ-4) (ZO-4) P-4* – – – – TG-4
5 X-5* A-5* F-5 C-5 U-5* (YE-5) – ^ XV-5* H-5* (RQ-5) (EO-5) P-5* – – – – TG-5
6 X-6 A-6* F-6* C-6 U-6* E-6 – T-6*
T-6		 XV-6* H-6* (RQ-6) ^ – – – – – TG-6
7 X-7 A-7 (YF-7)* C-7
(RC-7)		 U-7* E-7 – ^ (CV-7)* ^ (RQ-7) – P-7 – – – – TG-7
8 X-8 ^ F-8* C-8 U-8* E-8 – ^ (XV-8)
(AV-8)		 ^ Q-8 – P-8 – – – – RG-8
9 X-9 (YA-9) F-9* C-9 U-9* E-9 – ^ (XV-9) ^ (MQ-9) – – – – – – TG-9
10 X-10 A-10 F-10* (KC-10) U-10* E-10 – ^ (OV-10) ^ (CQ-10) – – – – – – TG-10
11 X-11 ^ F-11* C-11 U-11* E-11 – ^ (XV-11) ^ (RQ-11) – – – – – – TG-11
12 X-12 A-12
A-12*		 (YF-12) C-12* ^ – – ^ (XFV-12)
(OV-12)		 ^ – – – – – – – TG-12
13 X-13* ^ ^ ^ ^ – – ^ ^ H-13* – – – – – – – ^
14 X-14 ^ F-14 (YC-14) ^ – – ^ (XV-14) ^ – – – – – – – TG-14
15 X-15* ^ F-15 (YC-15) ^ – – ^ (XV-15) ^ – – – – –
16 X-16 ^ F-16 C-16 U-16* – – ^ (AV-16) ^ – – – – –
17 X-17 ^ (YF-17) C-17 U-17* – – ^ ^ ^ – – – – –
18 X-18 A-18
(F/A-18)		 F-18
(TF-18)
(F/A-18)		 C-18* U-18 – – ^ (UV-18) ^ – – – – –
19 X-19 ^ ^ C-19 U-19* – – ^ ^ H-19* – – – – –
20 X-20* ^ F-20 C-20 U-20 – – ^ (UV-20) ^ – – – – –
21 X-21* ^ F-21 C-21 U-21 – – ^ ^ H-21* – – – – –
22 X-22 (F/A-22) F-22 C-22 U-22 – – ^ V-22 ^ – – – – –
23 X-23 ^ (YF-23) C-23 U-23 – – ^ (UV-23) H-23* – – – – –
24 X-24 ^ ^ C-24 U-24 – – ^ – ^ – – – – –
25 X-25 ^ ^ (VC-25) (HU-25)
U-25		 – – ^ – ^ – – – – –
26 X-26 A-26* ^ C-26 U-26 – B-26* ^ – ^ – – – – –
27 X-27 ^ ^ C-27 U-27 – – ^ – ^ – – – – –
28 X-28 ^ ^ C-28 U-28 – – (DT-28*) – ^ – – – – –
29 X-29 A-29 ^ C-29 ^ – – (ET-29*) – ^ – – – – –
30 X-30 ^ ^ ^ ^ – – – – ^ – – – – –
31 X-31 ^ ^ C-31 ^ – – – – ^ – – – – –
32 X-32 ^ ^ C-32 ^ – – – – ^ - – – – –
33 X-33 ^ ^ C-33 ^ – – T-33* – – – – – – –
34 X-34 ^ ^ ^ ^ – – T-34* – H-34* – – – – –
35 X-35 ^ F-35 C-35 ^ – – – – ^ – – – – –
36 X-36 ^ – (YFC-36) ^ – – – – – – – – – –
37 X-37 A-37* – C-37 ^ – – T-37*
AT-37*		 – H-37* – – – – –
38 X-38 – – C-38 U-38 – – T-38* – – – – – – –
39 X-39 – – ^ – – – T-39* – ^ – – – – –
40 X-40 – – C-40 – – – T-40 – – – – – – –
41 X-41 – – C-41 – – – T-41 – (YH-41)* – – – – –
42 X-42 – – – – – – T-42 – ^ – – – – –
43 X-43 – – – – – – T-43 – (HH-43)* – – – – –
44 X-44 – – – – – – T-44 – ^ – – – – –
45 X-45 – – C-45*
(KC-45)		 – – – T-45 – ^ – – – – –
46 X-46 – – (KC-46) – – – T-46 – H-46* – – – – –
47 X-47 – – C-47* – – B-47* T-47 – H-47* – – – – –
48 X-48 – – – – – – ^ – (XH-48)* – – – – –
49 X-49 – – – – – ^ ^ – ^ – – – – –
50 X-50 – – – – – – ^ – (QH-50) – – – – –
51 X-51 – – – – – – T-51 – (XH-51) – – – – –
52 ^ – – – – – B-52* – – H-52 – – – – –
53 X-53 – – – – – – – – H-53 – – – – –
54 – – – C-54* – – – – – (CH-54) – – – – –
55 – – – – – – – – – (TH-55) – – – – –
56 – – – – – – – – – (AH-56) – – – – –
57 – – – – – – B-57* – – (TH-57) – – – – –
58 – – – – – – B-58* – – (OH-58) – – – – –
59 – – – – – – – – – (XH-59) – – – – –
60 – – – – – – – – – H-60 – – – – –
61 – – – – – – – – – (YUH-61) – – – – –
62 – – – – – – – – – (XCH-62) – – – – –
63 – – – – – – – – – (YAH-63) – – – – –
64 – – – – – – – – – (AH-64) – – – – –
65 – – – – – – – – – (HH-65) – – – – –
66 – – – – – – B-66* – – (RAH-66) – – – – –
67 – – – – – – – – – (TH-67) – – – – –
68 – – – – – – – – – (MH-68) – – – – –
69 – – – – – – (RB-69)* – – ^ – – – – –
70 – – – – – – XB-70* – – ARH-70 – – – – –
71 – – – – – – – – – (VH-71) – – – – (SR-71*)
72 – – – – – – – – – (UH-72)
100 – – F-100* – – –
101 – – F-101* – – –
102 – – F-102* – – –
103 – – ^ – – –
104 – – F-104* – – –
105 – – F-105* – – –
106 – – F-106* – – –
107 – – ^ – – –
108 – – ^ – – –
109 – – ^ – – –
110 – – ^ – – –
111 – – F-111# – – (FB-111)#
112 – – ^ –
113 – – ^ (XC-113)*
114 – – ^ C-114*
115 – – ^ –
116 – – ^ –
117 – – F-117# C-117*
118 – – – C-118*
119 – – – C-119*
120 – – – ^
121 – – – C-121*
122 – – – ^
123 – – – C-123*
124 – – – C-124*
125 – – – ^
126 – – – ^
127 – – – ^
128 – – – ^
129 – – – ^
130 – – – C-130*
131 – – – C-131*
132 – – – ^
133 – – – C-133
134 – – – ^
135 – – – C-135*
136 – – – ^
137 – – – C-137*
138 – – – ^
139 – – – ^
140 – – – C-140*
141 – – – C-141#
142 – – – (XC-142)#
143 – – – C-143#
144 – – – (HC-144)#
145 – – – C-145#
146 – – – C-146#
767 – – – (KC-767)
– niewykorzystane; ^ pominięte lub zarezerwowane; * używana z takim lub innym oznaczeniem przed 1962; # nadane po 1962, ale zgodne z poprzednim systemem;
( ) to nazwy złożone z więcej niż jednej litery, gdy nie istnieje inna nazwa, oznaczająca inny status lub rodzaj misji.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Designating and Naming Defense Military Aerospace Vehicles, U.S. DoD, 14 marca 2005.
  2. ↑ a b Thomas Zarzecki: Arms diffusion: the spread of military innovations in the international system. New York: Routledge, 2002, s. 186. ISBN 0-415-93514-8. (ang.).
  3. ↑ a b DoD 4120.15-L, "Model Designation of Military Aerospace Vehicles," 05/12/2004. Department of Defense. [dostęp 2007-01-15].
  4. ↑ De Havilland RC-7B, designation-systems.net.
  5. ↑ Patricia Trenner, A Short (Very Short) History of the F-19 Air & Space Magazine, January 01, 2008
  6. ↑ FAS entry on the MiG-23
  7. ↑ Andreas Parsch: Non-Standard DOD Aircraft Designations. designation-systems.net. [dostęp 2006-04-27]. (ang.).
  8. ↑ Non-Standard DOD Aircraft Designations
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=System_oznaczeń_statków_powietrznych_USA&oldid=74859808”