System autopojetyczny
System autopojetyczny, system autopoietyczny (od gr. auto-, samo, i poiesis, wytwarzanie) – system samowytwarzający się, powstający i odtwarzający się tylko z użyciem własnych elementów. Reprodukuje (na przykład rozmnaża) się on poprzez rekonstrukcję samego siebie w reakcji na bodźce zmieniającego się środowiska.
Zatem autopojeza (autopoieza, autopoeza) to zdolność do samotworzenia i samoodtwarzania się (samoodnowy), która umożliwia przetrwanie systemu oraz jego dalsze istnienie i rozwój. Pojęcie to zastosowali na początku lat 70. XX wieku dwaj chilijscy biolodzy, Humberto Maturana i Francisco Varela, do opisania istot żywych jako systemów[1][2][3]; rozpropagował je na gruncie nauk społecznych (szczególnie socjologii) Niklas Luhmann.
Organizmy żywe
edytujPojęcie to wprowadzono w ramach poszukiwań odpowiedzi na pytania o istotę życia jako zjawiska, w tym dotyczące biogenezy i ewolucji – zasad samoorganizacji biologicznych systemów złożonych[1][2] (organizmów, biocenoz, ekosystemów).
Prawo
edytujKoncepcja prawa jako systemu autopojetycznego pojawia się w pracach Luhmanna i jest kontynuowana przez jego uczniów (szczególnie Günthera Teubnera)[4]. Wraz z rozwojem społecznym prawo stopniowo autonomizuje się od innych systemów społecznych (gospodarki czy polityki) i stopniowo osiąga status prawa autopojetycznego (systemy prawne współczesnych państw wysoko rozwiniętych). W tej ewolucji wyróżnić można trzy etapy[5]:
- etap prawa dyfuzyjnego, w którym prawo odróżnia się od moralności, polityki, religii
- etap prawa częściowo autopojetycznego, w którym następuje stopniowe usamodzielnianie się prawa, na przykład przez wytworzenie się osobnych reguł tworzenia lub stosowania prawa
- etap prawa w pełni autopojetycznego.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b H.R. Maturana, F. J. Varela: Autopoiesis and Cognition: The Realization of the Living. Springer Science & Business Media, 2012, seria: Tom 42 z Boston Studies in the Philosophy and History of Science. ISBN 94-009-8947-4, ISBN 978-94-009-8947-4.
- ↑ a b F.G. Varela, H.R. Maturana, R. Uribe. Autopoiesis: the organization of living systems, its characterization and a model. „Curr Mod Biol”, s. 187-96, 1974 May. PMID: 4407425. (ang.).
- ↑ Publications > Foundational papers on Autopoieis. [w:] Strona internetowa Biology of Cognition Lab, Facultad de Ciencias, Universidad de Chile [on-line]. biologyofcognition.wordpress.com. [dostęp 2016-01-17]. (ang.).
- ↑ Günther Teubner: Recht als autopoietiscches System. Frankfurt am Main: 1989.
- ↑ Lech Morawski: Główne problemy współczesnej filozofii prawa. Warszawa: 2003.
Bibliografia
edytuj- Milian Zeleny: Autopoiesis: A Paradigm Lost?. W: Autopoiesis, Dissipative Structures and Spontaneous Social Orders. Milian Zeleny (red.). Boulder: Westview Press, 1980.
Linki zewnętrzne
edytuj- Humberto R. Maturana, The organization of the living: A theory of the living organization, „International Journal of Man-Machine Studies”, 7 (3), 1975, s. 313–332, DOI: 10.1016/S0020-7373(75)80015-0 [dostęp 2024-07-03] (ang.).
- Juan Carlos Letelier, Gonzalo Marín, Jorge Mpodozis, Computing with Autopoietic Systems, London: Springer London, 2002, s. 67–80, DOI: 10.1007/978-1-4471-0123-9_6, ISBN 978-1-4471-1101-6 (ang.). rozdział w: Soft Computing and Industry
- Pier Luigi Luisi, Autopoiesis: a review and a reappraisal, „Naturwissenschaften”, 90 (2), 2003, s. 49–59, DOI: 10.1007/s00114-002-0389-9 [dostęp 2024-07-03] (ang.).