Stanisław Mańkowski (senator)

polski ziemianin, polityk, senator w II RP

Stanisław Maria Grzegorz Mańkowski h. Zaremba (ur. 12 marca 1876 w Borówce (powiat jampolski) lub w Szołdrach, zm. 24 marca 1937 w Poznaniu) – polski szlachcic, ziemianin, właściciel kilku majątków, działacz społeczny, senator[1].

Stanisław Maria Grzegorz Mańkowski
ilustracja
Stanisław Mańkowski (przed 1936)
Data i miejsce urodzenia

12 marca 1876
Borówka w powiecie jampolskim albo Szołdry

Data i miejsce śmierci

24 marca 1937
Poznań

Senator IV kadencji (II RP)
Okres

od 1935
do 13 września 1938

Przynależność polityczna

BBWR

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi (II RP) Kawaler Orderu Zasługi Rolniczej (Francja)
Stanisław Mańkowski
Maria Grzegorz
Herb
Herb Zaremba
Senator
Rodzina

Mańkowscy herbu Zaremba

Ojciec

Wacław Mańkowski

Matka

Antonina Chłapowska

Żona

Wanda Plater-Zyberk

Dzieci

  • Maria
  • Wojciech
  • Kazimierz
  • Antoni
  • Wacław
  • Jadwiga
  • Barbara
  • Zygmunt
  • Paweł
  • Rodzeństwo

  • Maria
  • Kazimierz Ignacy
  • Tekla
  • Jadwiga
  • Życiorys

    edytuj

    Młodość

    edytuj

    Pierwsze kroki w edukacji stawiał najprawdopodobniej pod okiem zatrudnianego przez rodziców guwernera. W późniejszym czasie ukończył gimnazjum w Lesznie oraz Lycée St. Louis i Institut National Agronomique (Instytut Agronomiczny) w Paryżu, odbył studia uzupełniające na Uniwersytecie Ludwika i Maksymiliana w Monachium oraz Uniwersytecie Jagiellońskim[2][3][4].

    Praktykował w Wielkim Księstwie Poznańskim agronomię w majątku w Niechanowie u Żółtowskich. W późniejszym czasie przeniósł się na Podole, żeby administrować majątkami ojca, np. w Trościańcu, które miał odziedziczyć[5][1].

    Działalność gospodarcza

    edytuj

    W 1906 roku, przy dużym finansowym wsparciu ojca i z wykorzystaniem środków ze spadku po zmarłym w 1905 roku Wacławie Mańkowskim, kupił, od Ignacego Mielżyńskiego, majątek Kazimierz Biskupi (1777 ha ziemi ornej, 4300 ha lasów, 400 ha wód otwartych i 40 ha gospodarstw stawowych). W 1912 roku przeniósł się z Brodnicy do Kazimierza Biskupiego[2][6][7].

    Majątek był podzielony na cztery folwarki: Nieświastów, Jóźwin, Słaboludź i Kamienica, którymi kierowali czterej rządcy. Natomiast lasem zajmował się nadleśniczy z dwójką podległych mu leśniczych i borowymi w dziesięciu rewirach[2][8].

    Dzięki działaniom Mańkowskiego nowo nabyty majątek przeszedł przez szereg pozytywnych i nowoczesnych zmian (m.in. przeprowadzono meliorację w folwarkach Słaboludź i Nieświastów, zbudowano tartak[6], wprowadzono hodowlę rasowego bydła, koni wojskowych typu kawaleryjskiego i karpi oraz zaprowadzono najnowsze metody gospodarowania w uprawie zbóż i hodowli zwierząt). Mańkowski wybudował na terenie Kazimierza Biskupiego nieistniejący już dzisiaj pałac. Po śmierci Mańkowskiego majątek Kazimierz Biskupi odziedziczył jego syn – Antoni. W tym samym czasie dobra po Stanisławie Mańkowskim były oceniane na ponad milion ówczesnych złotych[2][6][5].

    Mańkowski starał się o godne warunki bytowe dla swoich pracowników (m.in. wybudował leśniczówki dla służby leśnej, przekazywał nieodpłatnie do uprawy po kilka arów ziemi, umożliwiał korzystanie z bezpłatnej pomocy lekarskiej oraz zapewniał emerytury dla części swoich zatrudnionych). Ponadto zdolnym dzieciom służby dworskiej, które ukończyły szkołę elementarną, opłacał dalszy ciąg nauki. Dzięki jego działaniom bezrobocie w okolicznych wsiach zostało znacząco zniwelowane[6][8].

    Oprócz ziemi posiadał również kamienicę w Poznaniu, przy dzisiejszej ulicy Kościuszki, i w Warszawie na rogu ulicy Nowogrodzkiej i Kruczej, a także place budowlane w Wierzbnie[1]. Jako jedyny spadkobierca ojca i opiekun matki zajmował się również gospodarowaniem majątkami w Brodnicy i Grabianowie[8].

    Działalność polityczna

    edytuj

    Od 1916 roku był członkiem Rady Gminy w Kazimierzu Biskupim[9]. W czasie dwudziestolecia międzywojennego był członkiem Rady Gminnej i Powiatowej, Wydziału Powiatowego w Koninie oraz Izby Rolniczej w Łodzi. Był politycznie związany z Bezpartyjnym Blokiem Współpracy z Rządem[10]. W 1918 roku powierzono mu kierownictwo Zarządu Cywilnego Powiatu Konińsko-Słupeckiego, jednak zrezygnował z tego stanowiska już po trzech dniach[6]. Mimo rezygnacji w dalszym ciągu utrzymywał relacje z władzami powiatu słupeckiego. Działał w słupeckiej Komisji Opieki Społecznej, występując wielokrotnie z wnioskami dotyczącymi pomocy dla bezrobotnych, i Komisji Drogowej[1][11].

    W 1935 roku został senatorem IV kadencji (1935–1938) z województwa łódzkiego. Pracował w komisjach: administracji (1935–1936), rolnej (1937) i skarbowej (1937)[10][12][13][14]. W lutym 1937 roku dołączył do Obozu Zjednoczenia Narodowego[15].

    Działalność społeczna

    edytuj

    Stanisław Mańkowski czynnie angażował się w działalność społeczną. Przyczynił się do powstania 15 szkół powszechnych[1], w tym m.in. placówka edukacyjna w Kozarzewie. W 1909 roku był współzałożycielem i pierwszym prezesem Ochotniczej Straży Pożarnej w Kazimierzu Biskupim[9], a w 1910 roku także współinicjatorem powstania spółki, która dwa lata później uruchomiła cukrownię w Gosławicach (w latach 1925-1928 wchodził w skład Zarządu Towarzystwa Cukrowni i Rafinerii „Gosławice” S.A.)[16]. Zakładał kókła rolnicze[1]. Był ofiarodawcą składek dla przytułku starców i schroniska dla sierot Towarzystwa Dobroczynności w Koninie[1]. Wspomagał bezpłatną kuchnię dla najbiedniejszych w Koninie. Był jednym z głównych ofiarodawców Oddziału Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet w Kleczewie, zajmującego się pomocą dla najbiedniejszych[1]. W czasie I wojny światowej zapewniał opiekę setce dzieci pochodzących z Łodzi i Pabianic, zapewniał również wsparcie działaczom Polskiej Partii Socjalistycznej i Polskiej Organizacji Wojskowej[9]. Po 1918 roku organizował także wsparcie dla byłych jeńców wojennych z obozu jenieckiego pod Strzałkowem[17]. Na początku lat dwudziestych oddał gminie Kazimierz Biskupi ziemię z przeznaczeniem na budowę stacji kolejowej[1]. Oprócz tego skutecznie działał na rzecz budowy dróg bitych, łączących Kazimierz z innymi miejscowościami: Słupcą, Kleczewem i Goliną[1].

    Wraz z żoną angażował się w działalność katolickiego Stowarzyszenie Młodzieży Polskiej i Akcji Katolickiej[18]. Był prezesem miejscowego Związku Ziemian oraz czynnym członkiem Centralnego Towarzystwa Rolniczego i Zrzeszenia Właścicieli Lasów. Wspierał Powiatowy Komitet Funduszu Pracy i Fundusz Obrony Narodowej[19][1]. W 1935 roku został przewodniczącym Komitetu Porozumiewawczego Organizacji Społecznych Powiatu Konińskiego[6][8][20][21][11]. W tym samym roku wszedł w skład Prezydium Komitetu Zlotowego Jubileuszowego Zlotu Harcerstwa Polskiego w Koninie[1]. Pełnił funkcję prezesa Związku Leśników i Związku Hodowców Koni. Był także inicjatorem powstania w Kazimierzu Biskupim oddziału Związku Strzeleckiego[22], dla którego był również prezesem i darczyńcą[1]. Wspierał także działalność Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego. Na potrzeby organizacji paramilitarnych wybudował w Kazimierzu strzelnicę[1]. Był także jednym z ofiarodawców sztandaru Związku Podoficerów Rezerwy w Koninie[1]. Jako członek diecezjalnego Zarządu Katolickiego Stowarzyszenia Mężów inicjował rekolekcje dla mężczyzn[1]. W latach 30. XX wieku był prezesem Fundacji Mańkowskich[9].

    Przez długie lata starał się o powrót kamedułów do zniszczonego klasztoru położonego na terenie Bieniszewa, który musieli opuścić, pod przymusem ze strony zaborcy, w XIX wieku. W 1932 roku odremontował pierwszą wieżę kościelną, nakrywając ją hełmem z blachy miedzianej, na którym osadzono w pozłacanej kuli krzyż, odnaleziony w klasztornych katakumbach. W 1936 roku przekazał kamedułom kościół wraz z dwoma pozostałymi jeszcze w całości budynkami klasztornymi oraz przylegającą do nich ziemią (w większości pokrytą lasem) o powierzchni 6,5 ha[23][14].

    Ordery i odznaczenia

    edytuj

    Życie prywatne

    edytuj
     
    Nieistniejący już dzisiaj pałac Mańkowskich w Kazimierzu Biskupim
     
    Pomnik Stanisława Mańkowskiego i Wandy Plater-Zyberk na cmentarzu parafialnym w Kazimierzu Biskupim

    Urodził się w rodzinie Wacława Henryka Mańkowskiego (ur. 1850, zm. 1909) i Antoniny z Chłapowskich (ur. 1852 lub 1864, zm. 1936)[3]. Miał brata Kazimierza Ignacego oraz trzy siostry: Marię, Teklę i Jadwigę[27][8].

    Ożenił się 5 lipca 1904 roku w Wilnie[1] z Wandą Plater-Zyberk (1884–1966), z którą miał dziewięcioro dzieci[16]:

    • Marię (1905–1962) - późniejszą Mycielską;
    • Wojciecha (1907–1996);
    • Kazimierza (1908–1988) - działacza konspiracji antyniemieckiej;
    • Antoniego (1909–1991) - ostatniego właściciela majątku Kazimierz Biskupi[1];
    • Wacława (1914–?) - działacza konspiracji antyniemieckiej;
    • Jadwigę (1916–1944) - łączniczkę w Powstaniu Warszawskim;
    • Barbarę (1918–2011) - późniejszą Jordan;
    • Zygmunta (1920–2009) - działacza konspiracji antyniemieckiej;
    • Pawła (1922–1998) - powstańca warszawskiego[5][28][29][30]

    Zmarł nagle podczas wizyty u lekarza w Poznaniu[15]. 29 marca 1937 roku został pochowany na cmentarzu parafialnym w Kazimierzu Biskupim[30]. W jego pogrzebie uczestniczyli m.in. ks. Franciszek Szczygłowski (prałat)[1], ks. biskup Karol Radoński[1], Marian Koczorowski (starosta koniński), senator Aleksander Heiman-Jarecki (przedstawiciel Senatu), Ludomił Pułaski (przedstawiciel Związku Leśników) oraz przedstawiciele wielu organizacji lokalnych[15][31].

    Upamiętnienie

    edytuj

    Jego pamięć uczczono specjalnym posiedzeniem Senatu w dniu 28 maja 1937 roku, na którym przybliżono jego życiorys[1].

    W 2019 roku szkoła podstawowa w Kozarzewie przyjęła Stanisława Mańkowskiego za swojego patrona. W tym samym roku placówka odsłoniła tablicę pamiątkową poświęconą swojemu patronowi[20][21].

    Zobacz też

    edytuj

    Przypisy

    edytuj
    1. a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Jarosław Durka, Z działalności Stanisława Mańkowskiego (1876-1937) - Właściciel majątku w Kazimierzu Biskupim, Polonia Maior Orientalis 2018, T. V, s. 221-231, ISSN 2392-0106
    2. a b c d Robert Olejnik, Ziemianin i milioner z kresów, których... Wołodyjowski strzegł [online], LM.pl - pierwszy portal w regionie [dostęp 2022-06-05] (pol.).
    3. a b Durka 2018 ↓, s. 221.
    4. Durka 2018 ↓, s. 222.
    5. a b c Antoni Mańkowski, Wspomnienia mego życia, wyd. wyd 1, Warszawa: Wydawnictwo ODEON, 1997, ISBN 83-900028-8-4
    6. a b c d e f Robert Olejnik, Zbudował pałac z dziesiątkami pokoi, własną kaplicą i biblioteką [online], LM.pl – pierwszy portal w regionie [dostęp 2022-06-05] (pol.).
    7. Europa w Rodzinie – Spis majątków ziemskich – woj. łódzkie [online], ziemianie.pamiec.pl [dostęp 2022-06-05].
    8. a b c d e Robert Olejnik, Zarządzał majątkiem po śmierci brata na polowaniu i zawale ojca [online], LM.pl - pierwszy portal w regionie [dostęp 2022-06-05] (pol.).
    9. a b c d Durka 2018 ↓, s. 224.
    10. a b c Biblioteka sejmowa – Parlamentarzyści RP: Stanisław Mańkowski. [dostęp 2012-05-25].
    11. a b Praca zbiorowa pod redakcją Zbigniewa Chodyły, Dzieje Kazimierza Biskupiego, wyd. 2, Konin: Wydawnictwo „Aspeks”, 2001, ISBN 83-88349-03-1
    12. Scriptor (opr.): Sejm i Senat 1935–1938 IV kadencja. Warszawa: nakładem Księgarni F. Hoesicka, 1936, s. 391.
    13. Jerzy Jaworski, Blizny, wyd. 1, Marki, wydano nakładem autora, 2018, ISBN 978-83-934718-8-1
    14. a b Durka 2018 ↓, s. 228.
    15. a b c Durka 2018 ↓, s. 229.
    16. a b Durka 2018 ↓, s. 223.
    17. Durka 2018 ↓, s. 225.
    18. Durka 2018 ↓, s. 226.
    19. Jarosław Durka, Mieczysław Seweryn (1895–1940) i Stanisław (1896–1939) Kwileccy – uczestnicy Powstania Wielkopolskiego i właściciele ziemscy, Polonia Maior Orientalis, 2022, T. IX, ISSN 2392-0106
    20. a b Senator, społecznik, organizator życia. Szkoła w Kozarzewie nosi imię Stanisława Mańkowskiego. [dostęp 2022-06-05].
    21. a b LM.pl, Kozarzew. Szkoła oficjalnie otrzymała imię lokalnego bohatera [online], LM.pl – pierwszy portal w regionie [dostęp 2022-06-05] (pol.).
    22. Durka 2018 ↓, s. 227.
    23. Robert Olejnik, Który po ponad stu latach zakonników do Bieniszewa sprowadził [online], LM.pl - pierwszy portal w regionie [dostęp 2022-06-05] (pol.).
    24. M.P. z 1937 r. nr 77, poz. 111 „za zasługi na polu pracy społecznej”.
    25. M.P. z 1932 r. nr 259, poz. 295 „za zasługi na polu pracy społecznej i samorządowej”.
    26. M.P. z 1927 r. nr 296, poz. 818 „za zasługi na polu pracy narodowej, społecznej i samorządowej”.
    27. Stanisław Mańkowski z Brodnicy h. Zaremba [online], Sejm-Wielki.pl [dostęp 2022-06-05].
    28. Powstańcze Biogramy - Paweł Mańkowski [online], www.1944.pl [dostęp 2022-06-05] (pol.).
    29. Robert Olejnik, Szedł przez kanały dwanaście godzin, jego siostra nie przeżyła🎧 [online], LM.pl - pierwszy portal w regionie [dostęp 2022-06-05] (pol.).
    30. a b Stanisław Mańkowski w Wielkiej genealogii Minakowskiego. [dostęp 2012-05-25].
    31. Durka 2018 ↓, s. 230.

    Bibliografia

    edytuj