Wikipedia

Ruciane-Nida

miasto w województwie warmińsko-mazurskim

Ruciane-Nida (do 1938 r. Rudczanny, a w latach 1938–1945 Niedersee) – miasto w Polsce, w woj. warmińsko-mazurskim, w powiecie piskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Ruciane-Nida.

Ruciane-Nida
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Przystań w Rucianem-Nidzie
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Polska

Województwo

 warmińsko-mazurskie

Powiat

piski

Gmina

Ruciane-Nida

Prawa miejskie

1 stycznia 1966

Burmistrz

Piotr Feliński

Powierzchnia

17,08[1] km²

Wysokość

128 m n.p.m.

Populacja (01.01.2024)
• liczba ludności
• gęstość


4073[1]
238,5 os./km²

Strefa numeracyjna

87

Kod pocztowy

12-220

Tablice rejestracyjne

NPI

Położenie na mapie gminy Ruciane-Nida
Mapa konturowa gminy Ruciane-Nida, w centrum znajduje się punkt z opisem „Ruciane-Nida”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, u góry po prawej znajduje się punkt z opisem „Ruciane-Nida”
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego
Mapa konturowa województwa warmińsko-mazurskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Ruciane-Nida”
Położenie na mapie powiatu piskiego
Mapa konturowa powiatu piskiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Ruciane-Nida”
Ziemia53°39′01,07″N 21°32′59,80″E/53,650297 21,549944
TERC (TERYT)

2816044

SIMC

0977841

Urząd miejski
Aleja Wczasów 4
12-220 Ruciane-Nida
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Strona internetowa
BIP

Według danych GUS z 1 stycznia 2024 r. Ruciane-Nida liczyło 4073 mieszkańców[1].

Położenie

edytuj

Ruciane-Nida leży w południowej części Pojezierza Mazurskiego nad jeziorami: Nidzkim i Guzianką Wielką połączonymi zbudowanym w drugiej połowie XVIII wieku Kanałem Nidzkim[2]. Przez miasto przepływa rzeka Nidka, otaczają je lasy Puszczy Piskiej. Miejscowość leży na wysokości 130 m n.p.m. i zajmuje powierzchnię 17 km²[3].

Pod względem etnograficznym Ruciane-Nida leży na Mazurach, na obszarze historycznej Galindii[4].

Historia

edytuj

Początki

edytuj
 
Ruciane, przystań statków nad Jeziorem Guzianka Wielka, ok. 1915 r.

Początki istnienia osad Ruciane i Nida sięgają XVI/XVII wieku.

Nida to dawna osada rybacka założona przed 1595[5]. W lipcu 1639 w Nidzie gościł król Polski Władysław IV Waza[6][7]. W 1699 w miejscu osady rybackiej oraz młyna stojącego nad rzeką Nidką założono nową wieś[7]. Mieszkańcy osady trudnili się rybołówstwem oraz produkcją smoły i węgla drzewnego. W 1880 roku w Nidzie znajdował się urząd stanu cywilnego, który obejmował 335 osób.

W okolicach Rucianego już w XIV wieku działały hamernie, smolarnie, dziegdziarnie, wypalarnie węgla drzewnego. Miejscowość istniała już jako osada szkatułowa i gajówka w XVIII wieku, pierwsza pisemna wzmianka pochodzi z 1595[8]. W pierwszej połowie XIX wieku była leśniczówka i niewielka osada leśna.

W drugiej połowie XIX wieku nastąpił znaczny rozwój komunikacji. W 1854 roku w Rucianem parowcem „Masovia” gościł król Prus Fryderyk Wilhelm IV[7]. W latach 1866–1869 zbudowano odcinek szosy Ruciane – Pisz, a w latach 1883–1885 uruchomiono linię kolejową Olsztyn – Ełk ze stacją w Rucianem. W 1898 roku oddano do użytku połączenie kolejowe Ruciane – Mrągowo. W 1879 roku wieku uruchomiono szlak wodny (śluza Guzianka I) prowadzący z Giżycka do Mikołajek i Pisza, co zapoczątkowało turystyczny rozwój Rucianego[7]. Po I wojnie światowej Ruciane odwiedzało ok. 12 tys. osób rocznie, co czyniło je jednym z ważniejszych ośrodków turystycznych w dawnych Prusach Wschodnich.

Po II wojnie światowej

edytuj

Po II wojnie światowej uruchomiono pierwszy przenośny tartak w Wejsunach, następnie przystąpiono do odbudowy tartaku w Nidzie i w Rucianem. W 1949 roku rozpoczęła się budowa Zakładu Płyt Pilśniowych i Wiórowych. Po pięcioletniej budowie uruchomiono pierwszy wydział produkcyjny – wytwórnię płyt pilśniowych, w roku następnym – płyt twardych, a w kolejnych drugi wydział płyt wiórowych oraz w 1963 roku ostatni produkujący płyty laminowane. W szczytowym okresie w zakładzie zatrudnionych było ponad 1500 osób. Dzięki zakładom następował wzrost liczby ludności i rozwój infrastruktury, budownictwa mieszkalnego, handlu, usług i transportu[7].

Powstanie zakładu spowodowało szybki rozwój Rucianego i Nidy oraz przyczyniło się do urbanizacji obu miejscowości. Jesienią 1954 zniesiono gminę Ukta w powiecie mrągowskim, do której należały Ruciane i Nida, a utworzono gromadę Ruciane składającą się z Rucianego i Nidy[9]. 1 stycznia 1955 gromadę Ruciane przeniesiono do powiatu piskiego[10]. 1 stycznia 1958 gromada Ruciane otrzymała prawa osiedla (a więc równocześnie Ruciane i Nida ustanowiły wspólny organizm aczkolwiek o nazwie Ruciane)[11]. W 1961 roku powierzchnia osiedla wynosiła 20,47 km² i liczyło 2921 mieszkańców[12].

1 stycznia 1966 roku osiedlu Ruciane nadano prawa miejskie, a nowe miasto otrzymało nazwę Ruciane-Nida[13][7]. W skład obszaru miejskiego oprócz dwóch głównych części: Rucianego i Nidy weszły Guzianka, Dybówek I, Dybówek II oraz Pólko, Wola Ratajowa i Zdróżno[potrzebny przypis]. 1 stycznia 1966 roku liczba mieszkańców wynosiła 3050 osób.

W 1973 roku, w związku z nowym podziałem administracyjnym kraju, utworzono gminę Ruciane-Nida. 1 stycznia 1972 do miasta Ruciane-Nida włączono wieś Kowalik a także jeziora Guzianka Duża, Guzianka Mała i Koś-Koik, część jeziora Nidzkiego oraz 814 ha terenów leśnych należących do Nadleśnictwa Ruciane[14].

W latach 1975–1998 Ruciane-Nida leżało w województwie suwalskim.

Demografia

edytuj

Miasto w 2012 roku liczyło 4766 mieszkańców[15].

 
Jezioro Nidzkie, widok na Nidę od strony Kowalika
  • Piramida wieku mieszkańców Rucianego-Nidy w 2014 roku[16].

 

Transport i komunikacja

edytuj
 
Przystanek kolejowy w Rucianem

Ruciane-Nida położone jest przy linii kolejowej nr 219 Olsztyn – Szczytno – Ełk. Na terenie miasta znajdują się dwa przystanki kolejowe: Ruciane-Nida i Ruciane-Nida Zachód. Przez miasto przebiegają drogi prowadzące do Szczytna (droga krajowa nr 58), Pisza (droga krajowa nr 58) i Piecek (droga wojewódzka nr 610). W okresie letnim w mieście funkcjonują przystanie statków pasażerskich, skąd wypływają rejsowe statki do Leśniczówki Pranie, Mikołajek i Giżycka.

Edukacja

edytuj

Atrakcje turystyczne i zabytki

edytuj
 
Kościół Matki Bożej Miłosierdzia Ostrobramskiej
 
Wyłuszczarnia nasion im. Zdzisława Borońskiego
 
Śluza Guzianka, widok w stronę jeziora Guzianka Wielka
 
Borejszówka
  • Kościół pw. Matki Bożej Ostrobramskiej przy ul. Dworcowej 32 – obiekt pochodzi z początku XX wieku. Do 1947 roku był siedzibą ewangelickiego okręgu duszpasterskiego, wydzielonego z parafii Ukta w 1907 roku. Dnia 11 lipca 1947 r. decyzją wojewody olsztyńskiego został przekazany katolikom[17][18].
  • Wyłuszczarnia nasion im. Zdzisława Borońskiego przy ul. Dworcowej – obiekt zbudowano w latach 1890–1892. Była to największa wyłuszczarnia w Prusach Wschodnich. W czasie drugiej wojny światowej suszono w niej tytoń dla wojska, a także przechowywano wino dla Hermanna Göringa, którego kwatera znajdowała się w nieodległym Szerokim Borze[19].
  • Śluza Guzianka, zespół śluz komorowych Guzianka I (wybudowana w 1879 roku, przebudowana w 1899 roku[20]) i Guzianka II (wybudowana w 2020 roku[20])
  • Kompleks fortyfikacji z przełomu XIX / XX w. wchodzących w skład Węzła obronnego Ruciane.
  • „Willa Andersa” przy ul. Dworcowej – wybudowana na początku XX wieku willa należała do rodziny wschodniopruskiego przedsiębiorcy Richarda Andersa. Wokół obiektu znajdują się pozostałości parku, w którym kiedyś hodowano rzadkie gatunki drzew i krzewów (obecnie można jeszcze zobaczyć: jodły nikko, jodły kalifornijskie czy cisy). Dzięki staraniom Stowarzyszenia na Rzecz Ochrony Krajobrazu Kulturowego Mazur „Sadyba” willa została wpisana do Rejestru Zabytków Województwa Warmińsko-Mazurskiego[21].
  • „Willa Strobla” przy ul. Żeglarskiej – willa zbudowana prawdopodobnie w drugiej połowie XIX wieku (obecnie – po przebudowie w czasach PRL – w znacznym stopniu zatraciła pierwotny wygląd). Przez mieszkańców Rucianego – Nidy nazywana też „ambasadą”. Według informacji zamieszczonych w przedwojennym przewodniku autorstwa Mieczysława Orłowicza należała do malarza o nazwisku Strobel[22]. Ten zaś miał ją odkupić od innego malarza – Wiessmanna[23]. Ani Orłowicz, ani inni autorzy nie podają żadnych dodatkowych informacji o właścicielach obiektu i tym samym znane są jedynie ich nazwiska. Tajemnicza postać Strobla zainspirowała olsztyńskiego prozaika Włodzimierza Kowalewskiego, który stworzył jego fikcyjny życiorys i jako Martina Stiebla uczynił bohaterem swojej mikropowieści pt. „Powrót do Breitenheide”.
  • „Borejszówka” przy ul. Słowiańskiej 19 – drewniany dom wybudowany w latach 20. XX wieku, o charakterystycznym dachu w kształcie odwróconej łodzi, nazwany od Jerzego Borejszy, który pomieszkiwał w nim na początku lat 50. XX wieku[24]. Założyciel „Czytelnika” przyjmował tutaj wielu gości, w tym: Józefa Cyrankiewicza, Karola Małłka, Pabla Neruda – chilijskiego poetę, późniejszego laureata literackiej Nagrody Nobla, a także Julię „Lunę” Brystiger – dyrektor Departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego[25].
  • „Mazurek” przy ul. Aleja Wczasów 15 – drewniany dom wybudowany w latach 20. XX wieku na terenie ówczesnego Kurhausu Rudczanny (obecnie ośrodek wczasowy „Perła Jezior”). W założeniu miał stanowić dodatkową atrakcję dla przybywających turystów. Łączy w sobie wiele elementów charakterystycznych dla budownictwa mazurskiego: podcienie szczytowe i boczne, pazdur itp[24].
  • Wieża wodna przy ul. Dworcowej – została zbudowana ok. 1884 roku i służyła do zasilania parowozów. Jest najstarszym przykładem architektury kolejowej w mieście[26].
  • Parowozownia pomocnicza przy ul. Aleja Wczasów – dwustanowiskowa parowozownia została wzniesiona ok. 1898 roku. W czasach PRL wnętrze budynku zostało zaadaptowane na biura i stołówkę ośrodka wczasów wagonowych[26].
  • Cmentarz komunalny przy ul. Cichej – został założony w 1909 roku, kiedy w Rucianem zamieszkał na stałe pastor[27]. Na terenie cmentarza znajduje się kwatera wojenna z czasów pierwszej wojny światowej i grobowiec Richarda Andersa oraz jego rodziny[28].

Pomniki przyrody i ścieżki dydaktyczne

edytuj
  • Sosna „Lira” przy ul. Aleja Wczasów – ponad 200-letnia sosna pospolita (Pinus sylvestris L.) w kształcie liry. Jej wysokość wynosi 33 metry, a obwód 305 centymetrów.
  • Dąb „Dobko” przy ul. Dworcowej (naprzeciwko wyłuszczarni nasion) – ponad 300-letni dąb szypułkowy (Quercus robur L.) o wysokości 29 metrów i obwodzie 550 centymetrów. Kilkadziesiąt metrów dalej rósł drugi dąb szypułkowy w zbliżonym wieku. W 2005 roku został ścięty z powodu uschnięcia. Jego pień pozostawiono na miejscu.
  • Ścieżka dydaktyczna „Wokół jeziora Chudek” – ścieżka o długości 1,6 km. Zaczyna się przy Wyłuszczarni nasion im. Zdzisława Borońskiego w Rucianem – Nidzie i wiedzie wokół zarastającego jeziorka Chudek[29].
  • Ścieżka dydaktyczna „Ruciański las – szlakiem starych dębów” – ścieżka składa się z dwóch pętli o długości 1 i 2,5 kilometra. Wiedzie przez półwysep otoczony jeziorami: Guzianka Wielka, Guzianka Mała i Gaik[29].

Galeria

edytuj
  •  
    Wjazd do Rucianego-Nidy od strony Mrągowa
  •  
    Jezioro Nidzkie, ośrodek PTTK „U Andrzeja”
  •  
    Ulica Dworcowa w Rucianem
  •  
    Domy przy al. Wczasów
  •  
    Kanał Nidzki
  •  
    Most kolejowy nad Kanałem Nidzkim, widok w stronę Jeziora Nidzkiego
  •  
    Wnętrze zabytkowej części wyłuszczarni nasion
  •  
    Schron bojowy przy Kanale Nidzkim
  •  
    Ruiny Zakładu Płyt Pilśniowych i Wiórowych
  •  
    Urząd Miasta i Gminy

Ludzie związani z Rucianem-Nidą‎

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: ‎‎Ludzie związani z Rucianem-Nidą‎.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
  2. ↑ M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Olsztyn 1991, s. 65.
  3. ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2013 r., Warszawa: GUS, 26 lipca 2013, ISSN 1505-5507.
  4. ↑ Cień historii. Ziemia zapomnianych Galindów – Ruciane-Nida. mazury24.eu, 2020-01-23. [dostęp 2022-09-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-09-19)]. Cytat: Urocza miejscowość na Mazurach, dziś kojarzona z turystyką i odpoczynkiem. Jednak przed wiekami te tereny tętniły życiem dawnych Prusów i potężnego plemienia Galindów. (pol.).
  5. ↑ Sylwia Kulczyk, Edyta Tomczyk, Tomasz Krzywicki, Jacek Tokarski, Mazury. Praktyczny przewodnik. Bielsko-Biała, Pascal, 2008, s. 95.
  6. ↑ Komunikaty Mazursko-Warmińskie 2, 2006, s. 231
  7. ↑ a b c d e f Krzysztof Siemieński, Wielkie Jeziora Mazurskie – Od Pisza i Karwicy przez Mikołajki, Ryn, Giżycko do Węgorzewa, Rafał Sarna (red.), wyd. II zaktualizowane, Warszawa: Nautica, 2021, s. 76, ISBN 978-83-66846-03-6 [dostęp 2021-04-15] (pol.).
  8. ↑ Piotr Skurzyński „Warmia, Mazury, Suwalszczyzna” Wyd. Sport i Turystyka – Muza S.A. Warszawa 2004 ISBN 83-7200-631-8 s. 323
  9. ↑ Uchwała Nr 18 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 4 października 1954 r. w sprawie podziału na nowe gromady powiatu mrągowskiego; w ramach Zarządzenia Nr 13 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 30 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie z dnia 20 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 50)
  10. ↑ Dz.U. z 1954 r. nr 49, poz. 252 (§9b)
  11. ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 57, poz. 279
  12. ↑ Miasta polskie w Tysiącleciu, przewodn. kom. red. Stanisław Pazyra, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków, 1965-1967
  13. ↑ Dz.U. z 1965 r. nr 54, poz. 334
  14. ↑ Dz.U. z 1971 r. nr 15, poz. 152
  15. ↑ GUS. stat.gov.pl. [dostęp 2013-01-27].
  16. ↑ Ruciane-Nida w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-12], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  17. ↑ K. Bielawny, Dzieje parafii Nawiady, Ukta, Piecki i Ruciane w latach 1397–2000, Olsztyn 2009, s. 90–91.
  18. ↑ G. Jasiński, Zmiany w sieci parafialnej Kościoła ewangelickiego na Mazurach w XIX wieku, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, nr 3, 2001, s. 397.
  19. ↑ S. Fura, Wyłuszczarnia Nasion im. Zdzisława Borońskiego w Rucianem-Nidzie, „Znad Pisy”, nr 16, 2007, s. 176–178.
  20. ↑ a b Krzysztof Siemieński, Wielkie Jeziora Mazurskie – Od Pisza i Karwicy przez Mikołajki, Ryn, Giżycko do Węgorzewa, Rafał Sarna (red.), wyd. II zaktualizowane, Warszawa: Nautica, 2021, s. 73, ISBN 978-83-66846-03-6 [dostęp 2021-04-15] (pol.).
  21. ↑ Wnioski o wpis do rejestru zabytków, https://sadybamazury.wordpress.com/2009/02/12/wnioski-o-ochrone/, 17.04.2016.
  22. ↑ M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, Olsztyn 1991, s. 125.
  23. ↑ W. Kujawski, Krutynia. Szlak wodny, Olsztyn 2007, s. 426.
  24. ↑ a b P. Olszak, Najstarsza chata mazurska, „Znad Pisy”, nr 11, 2002, s. 83.
  25. ↑ W. Kass, Borejsza i „Borejszówka”, „Jaćwież”, nr 23, 2003, s. 42.
  26. ↑ a b S. Jasiński, A. Żywiczyński, Węzeł kolejowy w Piszu (cz. II), „Znad Pisy”, nr 11, 2002, s. 113–114.
  27. ↑ K. Bielawny, Nekropolie w granicach parafii ewangelickich Nawiady, Piecki i Stara Ukta przed 1945 r., „Znad Pisy”, nr 15, 2006, s. 205.
  28. ↑ Krzysztof Siemieński, Wielkie Jeziora Mazurskie – Od Pisza i Karwicy przez Mikołajki, Ryn, Giżycko do Węgorzewa, Rafał Sarna (red.), wyd. II zaktualizowane, Warszawa: Nautica, 2021, s. 78, ISBN 978-83-66846-03-6 [dostęp 2021-04-15] (pol.).
  29. ↑ a b E. Łopatko-Pomianek, A.M. Ptak, Zapraszamy na ścieżki edukacyjne! [online], 24 kwietnia 2016.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ruciane-Nida&oldid=75466181”