Wikipedia

Rościszewscy herbu Junosza

Rościszewscy herbu Junosza – rodzina rycerska, obecna na Mazowszu co najmniej od II poł. XIII wieku.

Herb Junosza wg Jana Długosza
Miedzioryt herbu Adama Felicjana Rościszewskiego
Wizerunek N.M.P. „Róży Duchowej” z kościoła pw. św. Józefa w Rościszewie

Historia rodu

edytuj

Według prof. Janusza Bieniaka Rościszewscy swój początek biorą od Ziemaka h. Junosza, kasztelana ciechanowskiego (1295), w latach 1304–1305 wojewody płockiego i mazowieckiego, który był protoplastą innych rodzin mazowieckich i sieradzko-łęczyckich pieczętujących się herbem Junosza, jak m.in.: Radziejowskich, Bielińskich, Kiernoskich, Załuskich, Borukowskich, Orłowskich, Karnkowskich czy Życkich. Według wielu herbarzy i przekazów Ziemak miał być w II poł. XIII w. mężem jednej z Piastówien mazowieckich, czym tłumaczono możnowładcze pochodzenie rodziny. Informacja ta nie jest jednak źródłowo potwierdzona.

Syn Ziemaka, Daćbóg, podkomorzy (1343–1363), starosta płocki i wojewoda płocki, właściciel dóbr Życk i Świniary w ziemi gostynińskiej, był też prawdopodobnie pierwszym właścicielem dóbr w Rościszewie z nadania książęcego. Jego potomkowie to m.in. syn Gotard z Życka, wieloletni sędzia ziemski płocki (1365–1408) i negocjator traktatów z Krzyżakami, wnuk – Adam z Życka, kasztelan gostyniński (1432–1446), i prawnuk – Ziemak, łowczy płocki (1437–1471), piszący się z Rościszewa[1][2][3][4].

Rościszewscy swoje nazwisko przyjęli od wsi Rościszewo leżącej 10 km na północ od Sierpca. Rościszewo stanowiło centrum dóbr rycerskich, obejmujących w II poł. XIV w. ok. 200 km² w 80% zalesionych terenów, leżących nad rzeką Skrwą, w granicach tamtejszej parafii (erygowanej w 1383 roku) oraz później przyłączonych kilku osiedli z parafii Skrwilno oraz wsi Borkowo Wielkie, Śniedzianowo i Kisielewo. Dobra w Rościszewie tworzyły jedną, ale nie główną, z wielu domen należących do potomków Daćboga h. Junosza, wojewody płockiego, i jeden z największych kompleksów ziemskich w ziemi płockiej[5].

W II poł. XVI w. doszło do wyodrębnienia sześciu linii rodziny, które pisały się odpowiednio z sześciu wsi należących do pierwotnego kompleksu dóbr. Wbrew informacjom z herbarza Paprockiego[6] nazwiska takie jak Borkowscy, Chrapuńscy, Zamoscy, pochodzące od konkretnych wsi, nie utrwaliły się i można z pewnością stwierdzić, iż wszyscy potomkowie Ziemaka (syna Adama z Życka) używali w końcu XVI w. nazwiska Rościszewski. Dobra rościszewskie pozostawały własnością rodziny do końca XVIII w., a następnie przeszły w ręce Jeżewskich h. Jastrzębiec. Niektóre wsie, jak Borkowo Wielkie czy Polik, należały do rodziny jeszcze w latach 20. XX w.[7]

Rościszewscy, uczestnicząc od połowy XVII w. w polskich wyprawach na Litwę i Ukrainę, i w wyniku małżeństw rotmistrza JKM, stolnika bracławskiego Jakuba Rościszewskiego i jego brata Stanisława, posła na Sejm z 1668 r., z Tysza Bykowskimi, doszli w XVIII w. do pozycji magnackiej. Stali się jedną z najbogatszych rodzin polskich na Kijowszczyźnie (klucze: makarowski, chodorkowski, lipowiecki, krasnopolski, januszpolski, kaniowski, lataniecki) i na Podolu (klucz uładowski).

Rościszewscy i ich protoplaści Junoszyce mazowieccy wydali do końca I Rzeczypospolitej siedmiu senatorów, kilkudziesięciu urzędników ziemskich, posłów na Sejmy, wielu wojskowych i duchownych oraz co jest swoistym fenomenem co najmniej 22 absolwentów szkół wyższych.

Rościszewscy pozostawali na Mazowszu rozrodzoną, dobrze skoligaconą i zamożną rodziną szlachecką, dzieląc w XIX i XX w. losy ziemiaństwa tego obszaru. Od XIX w. w wyniku kolejnych powstań narodowych i rewolucji przemysłowych wielu jej przedstawicieli przeniosło się do miast, zasilając szeregi tworzącej się inteligencji. Rościszewscy z Ukrainy w wyniku pożogi rewolucji 1917 r. opuścili definitywnie Kijowszczyznę i Podole. Podobny los spotkał ich kuzynów z Mazowsza, którzy po przyłączeniu w 1939 r. ziemi płockiej do Rzeszy, zostali wygnani przez Niemców ze swych historycznych siedzib. Ostateczny cios ich ponad 650 letniej, ziemiańskiej obecności zadali komuniści w 1944 roku aktem założycielskim Polski Ludowej, tzw. reformy rolnej, w wyniku którego majątki ziemskie zostały rozparcelowane. W trakcie II Wojny Światowej rodzina poniosła ogromne straty osobowe i materialne, a jej wielu przedstawicieli poległo w walce lub zostało zamordowanych przez okupantów. Wielu za swoją bohaterską postawę zostało udekorowanych orderami bojowymi oraz ratując Żydów zostało uznanych za Sprawiedliwych wśród Narodów Świata. Po wojnie ocaleni członkowie rodziny rozpoczęli życie w dużych polskich miastach, jak Warszawa, Kraków, Gdańsk, wybierając głównie tzw. wolne zawody lub karierę naukową w kraju, a często też i zagranicą.

Członkowie rodziny

edytuj

Okres przedrozbiorowy

edytuj
  • Stanisław Rościszewski, syn Ziemaka z Rościszewa, dworzanin ks. Janusza II Mazowieckiego, podstoli płocki (1477–1496),
  • Adam Rościszewski, kasztelan raciąski (1576),
  • Wojciech Rościszewski, ks. jezuita i profesor teologii (1601),
  • Zygmunt Rościszewski, ks. biskup nominat przemyski (1611),
  • Jakub Rościszewski, rotmistrz JKM, poseł na sejm, stolnik bracławski i uczestnik odsieczy wiedeńskiej z 1683 roku,
  • Krzysztof Rościszewski, podstoli i sędzia kapturowy trocki (1721),
  • Bartłomiej Rościszewski, kasztelan rypiński (1731),
  • Jakub Rościszewski (1708–1762), chorąży gwardii JKM, wicewojewoda płocki, łowczy dobrzyński,
  • Franciszek Jakub Rościszewski, kapitan wojsk pancernych, ks. jezuita, rektor i profesor Akademii Wileńskiej (1745),
  • Franciszek Ignacy Rościszewski, kasztelan sierpski (1777),
  • Jan Rościszewski (1698–1772), ks. jezuita, rektor kolegiów jezuickich w Płocku i w Warszawie,
  • Kajetan Rościszewski (1725–1795), łowczy kijowski, później ks. kanonik kijowski, kawaler Orderu Św. Stanisława i członek KEN,
  • Kazimierz Rościszewski (1745–1824), chorąży owrucki, pułkownik Wojsk Wlk. Ks. Litewskiego, marszałek szlachty kijowskiej,
  • Fabian Rościszewski (zm. 1789) – podstoli dobrzyński (1752–1786), poseł na sejm konwokacyjny 1764 roku z ziemi dobrzyńskiej,
  • Jan Rościszewski, kapitan Gwardii Pieszej Koronnej i poseł na Sejm Czteroletni,
  • Piotr Paweł Rościszewski, podstoli przasnyski, starosta janowski, poseł na Sejm w 1773 r.

XIX w.

edytuj

XX i XXI wiek

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Janusz Grabowski, Kancelarie i dokumenty książąt mazowieckich 1341–1381, DIG, Warszawa 1999.
  2. ↑ Kazimierz Pacuski, Możnowładztwo i rycerstwo ziemi gostynińskiej w XIV i XV wieku, Wyd. Neriton, Instytut Historii PAN, Warszawa 2009.
  3. ↑ Anna Supruniuk, Otoczenie księcia Ziemowita IV (1374–1426), DIG, Warszawa 1998.
  4. ↑ Anna Supruniuk, Mazowsze Ziemowitów, DIG, Warszawa 2010.
  5. ↑ Aleksander Gieysztor (red.), Dzieje Mazowsza, PWN, Warszawa 1994.
  6. ↑ Bartosz Paprocki, Herby Rycerstwa Polskiego, Kraków 1858, s. 324.
  7. ↑ Marian Chudzyński (red.), Dzieje Sierpca i ziemi sierpeckiej, TNP, Sierpc 2003.

Bibliografia

edytuj
  • Franciszek Czaykowski, Regestrów Diecezjow, DIG, Warszawa 2006.
  • Paweł B. Gąsiorowski, Nekropolie ziemi sierpeckiej, Sierpc 2005.
  • August Iwański (senior), August Iwański (junior), Pamiętniki 1832–1876. Wspomnienia 1881–1939, PIW, Warszawa 1968.
  • Szymon Konarski, Rościszewscy (maszynopis), Paryż 1960.
  • Paweł Kunkel, Architektura Gotycka na Mazowszu, DIG, Warszawa, 2006, s. 315
  • Jerzy Łempicki, Rościszewscy, Editions Spotkania, Warszawa 2000.
  • Kacper Niesiecki, Herbarz Polski, T. VIII, Lipsk 1841, s. 140.
  • Tadeusz Nowak, Własność ziemska ziemi łęczyckiej w czasach Władysława Jagiełły, wyd. UŁ, Łódź 2003.
  • Nowy Kodeks Dyplomatyczny Mazowsza, części I, II, III
  • Polski Słownik Biograficzny, Tom XXXII/2, zeszyt 133, hasła Rościszewski, Wrocław, Warszawa, Kraków, 1990.
  • Alicja Szymczakowa, Szlachta Sieradzka w XV wieku, wyd. UŁ, Łódź 1998.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Rościszewscy_herbu_Junosza&oldid=73665034”