Wikipedia

Przestrzeń (filozofia)

Przestrzeń – jedna z podstawowych kategorii epistemologiczno-ontologicznych, najczęściej pojmowana jako ogół wszelkich relacji zachodzących pomiędzy obiektami bądź zbiór owych obiektów. W dziejach filozofii pojawiało się wiele teorii i znaczeń pojęcia przestrzeni - m.in. jako próżnia (Demokryt), jako system stosunków pomiędzy rzeczami (Telesio), teoria przestrzeni absolutnej (Newton), przestrzeni relacyjnej (Leibniz), pojęcie przestrzeni logicznej i możliwych stanów rzeczy (Wittgenstein).

Wybrane koncepcje

edytuj

Platon posługiwał się pojęciem chora. Było ono prekursorem zarówno pojęcia przestrzeni, jak i materii[1].

Arystoteles w Kategoriach wymienia przestrzeń (miejsce) jako jedną z dziewięciu kategorii przypadłościowych[2]. W IV księdze Fizyki rozważa pojęcia przestrzeni i czasu, zastanawiając się, czy i w jaki sposób istnieją. Według Arystotelesa możliwość ruchu ciał (zmiany ich położenia) sprawia, że istnienie przestrzeni wydaje się oczywiste[3]. Zauważa on, że przestrzeń jest czymś innym, niż znajdujące się w niej obiekty, oraz że każdy postrzegalny obiekt znajduje się w jakimś miejscu[4]. Ostatecznie dochodzi do wniosku, że przestrzeń (miejsce) jest granicą pomiędzy ciałem a jego otoczeniem, swego rodzaju „naczyniem” zawierającym ciała[5].

Z kolei w V księdze Metafizyki Arystoteles pisze, iż przestrzeń (podobnie, jak czas) jest „ilością”, tzn. jest ona tym, co podzielne na dwie lub więcej części. Jest ona również „wielkością”, czyli jest wymierna – podzielna na części ciągłe, tj. długość, szerokość i głębokość. Dodatkowo długość ograniczona jest przez linię, szerokość przez powierzchnię, zaś głębokość ograniczona jest ciałem[6].

W średniowieczu arystotelejskie pojęcie miejsca rozwinięto do pojęcia rozciągłości. Następnie Thomas Digges i Giordano Bruno odrzucili pojęcie sfery gwiazd stałych i wierzyli, że Wszechświat jest nieskończony. To dało początek nowożytnemu pojęciu przestrzeni[7].

Descartes dokonał fundamentalnego podziału substancji na:

  1. Boga
  2. Res cogitans - umysł, duch, dusza, rozum, "rzecz, która wątpi, pojmuje, twierdzi, przeczy, chce, nie chce, a także wyobraża sobie i czuje"
  3. Res extensa - zewnętrzny świat ciał

Atrybuty określające res extensa (pierwotne właściwości ciał), to : rozciągłość (łac. extensa), ruch, kształt, wielkość, liczba, miejsce (przestrzenność), czas (temporalność) [Medytacje o pierwszej filozofii]. Jeżeli zatem rozumieć rozciągłość jako szeroko pojętą przestrzeń, to jest ona podstawową cechą materii (cielesności) w koncepcji Kartezjusza.

W rozumieniu Kanta pojęcia przestrzeni i czasu należą do estetyki transcendentalnej, są one formami zmysłowości, wyobrażeniami a priori. Główne argumenty Kanta przemawiające za takim ujęciem:

  • przestrzeń nie jest wyobrażeniem zaczerpniętym z doświadczenia zewnętrznego, to przestrzeń właśnie jest warunkiem możliwości pojawienia się owego doświadczenia (gdzie pierwotnie nie ma przestrzeni, tam nie może być żadnego "zewnątrz");
  • przestrzeń jest wyobrażeniem koniecznym - nie możemy usunąć jej z myśli, nie można wyobrazić sobie braku przestrzeni.

Wniosek: aby doświadczać czegokolwiek empirycznie, musimy posiadać uprzednio formy naoczności, jakimi są przestrzeń i czas, umożliwiające to doświadczenie. Jakimikolwiek rzeczy same w sobie są, w doświadczeniu zawsze są nam dane jako uformowane czasoprzestrzennie.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Heller i Pabjan 2014 ↓, s. 24–25.
  2. ↑ Arystoteles 2009c ↓, 1b w Corpus Aristotelicum Bekkera, s. 34.
  3. ↑ Arystoteles 2009b ↓, s. 83 (208a).
  4. ↑ Arystoteles 2009b ↓, s. 84 (208b).
  5. ↑ Arystoteles 2009b ↓, s. 90 (212a).
  6. ↑ Arystoteles 2009a ↓, s. 106–107 (1020a).
  7. ↑ Heller i Pabjan 2014 ↓, s. 26.

Bibliografia

edytuj
  • Arystoteles: Metafizyka. Kazimierz Leśniak (przekł., wstęp i komentarze). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. ISBN 978-83-01-15949-8.
  • Arystoteles: Fizyka; O niebie; O powstawaniu i niszczeniu; Meteorologika; O świecie; Metafizyka. Kazimierz Leśniak, Antoni Paciorek, Leopold Regner, Paweł Siwek (przekł., wstępy i komentarze). Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, seria: Dzieła wszystkie, T. 2. ISBN 978-83-01-15949-8.
  • Arystoteles: Kategorie; Hermeneutyka; Analityki pierwsze; Analityki wtóre; Topiki; O dowodach sofistycznych. Kazimierz Leśniak (przekł., wstęp i komentarze). Wyd. 2. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009, seria: Dzieła wszystkie, T. 1. ISBN 978-83-01-15949-8.
  • Michał Heller, Tadeusz Pabjan: Elementy filozofii przyrody. Kraków: Copernicus Center Press, 2014. ISBN 978-83-7886-065-5.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przestrzeń_(filozofia)&oldid=70359617”