Prusy Południowe
Prusy Południowe (niem. Provinz Südpreußen) – prowincja Królestwa Prus istniejąca w latach 1793–1807 na części ziem zagarniętych w wyniku rozbiorów I Rzeczypospolitej.
| prowincja | |
| 1793–1807 | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba | |
| Data powstania |
1793 |
| Data likwidacji |
1807 |
| Powierzchnia |
53 000 km² |
| Populacja • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Podział administracyjny z lat 1795–1806
| |
Prusy Południowe obejmowały tereny II i częściowo III rozbioru Polski. Stolicą prowincji był Poznań, a następnie Warszawa, lecz administrowano nią bezpośrednio z Berlina poprzez Generalne Dyrektorium (General-Ober-Finanz-Kriegs- und Domänendirektorium). Organizatorem prowincji został minister Otto Karl Friedrich von Voß. Prowincję podzielono na departamenty, a departamenty na powiaty (Kreis) i inspekcje podatkowe. Organem administracji w departamencie była kamera wojenno-ekonomiczna (Kriegs- und Domänen Kammerdepartament), natomiast organem władzy sądowniczej regencja. Organem władzy w powiecie był radca ziemski (landrat). Miasta zostały wydzielone z powiatów i podporządkowane inspekcjom podatkowym (Steuerrätliche Inspektion). W 1807 Prusy Południowe zostały włączone do Księstwa Warszawskiego.
Podział administracyjny w latach 1793–1795
edytuj
Wbrew pierwotnemu projektowi podzielenia Prus Południowych na dwie jednostki administracyjne z siedzibami w Poznaniu i Toruniu, ostatecznie patentem królewskim z 7 kwietnia 1793 roku na obszarze nowej prowincji utworzono 2 departamenty z siedzibami w Poznaniu i Łęczycy. Departament poznański objął obszar dawnych województw poznańskiego, kaliskiego i gnieźnieńskiego, natomiast departament łęczycki teren województw sieradzkiego z ziemią wieluńską, łęczyckiego, rawskiego, płockiego, brzeskokujawskiego i ziemi dobrzyńskiej. Wobec braku w Łęczycy odpowiednich pomieszczeń dla administracji, siedzibę departamentu 25 maja 1793 przeniesiono do Piotrkowa. Ponieważ departament piotrkowski zajmował znaczny obszar, podjęto starania o wydzielenie z niego departamentu, który objąłby tereny Kujaw i Mazowsza wcielone do Prus Południowych. Na siedzibę trzeciego departamentu wyznaczono w 1795 roku Płock, ale w związku z III rozbiorem stał się on siedzibą departamentu płockiego Prus Nowowschodnich, do których włączono ziemię dobrzyńską i obszar województwa płockiego, wyłączając je z Prus Południowych. Stolicą prowincji Prusy Południowe został Poznań.
- departament łęczycki, od 25 maja 1793 departament piotrkowski – 27 powiatów
- powiat częstochowski
- powiat lutomierski
- powiat ostrzeszowski
- powiat piotrkowski
- powiat radomszczański
- powiat sieradzki
- powiat szadkowski
- powiat warcki
- powiat wieluński
- powiat brzeziński
- powiat łęczycki
- powiat orłowski
- powiat zgierski
- powiat gostyniński
- powiat rawski
- powiat sochaczewski
- powiat brzeski
- powiat kowalski
- powiat radziejowski
- powiat dobrzyński
- powiat lipnowski
- powiat rypiński
- powiat bielski
- powiat płocki
- powiat sierpecki
- powiat szreński
- powiat wyszogrodzki
- departament poznański – 17 powiatów
- powiat babimojski
- powiat gnieźnieński
- powiat kaliski
- powiat koniński
- powiat kościański
- powiat krobski
- powiat krotoszyński
- powiat międzyrzecki
- powiat obornicki
- powiat odolanowski
- powiat powidzki
- powiat poznański
- powiat pyzdrski
- powiat śremski
- powiat średzki
- powiat wągrowiecki
- powiat wschowski
Podział administracyjny w latach 1795–1807
edytujIII rozbiór Polski spowodował reorganizację podziału terytorialnego ziem zajętych przez Prusy. Powiaty dobrzyńskie i mazowieckie na prawym brzegu Wisły przyłączono do Prus Nowowschodnich. Pozostały obszar Prus Południowych wraz z zagarniętymi w III rozbiorze obszarami lewobrzeżnego Mazowsza podzielono na 3 departamenty, przenosząc siedzibę władz prowincji z Poznania do Warszawy. Ponadto w 1796 roku zmieniono granice powiatów, które w znacznej części na obszarach Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego przetrwały do reformy rosyjskiej z 1867 roku.
- departament kaliski – 11 (12) powiatów
- powiat częstochowski
- powiat kaliski
- powiat koniński
- powiat lutomierski (do 1796)
- powiat odolanowski
- powiat ostrzeszowski
- powiat piotrkowski
- powiat radomszczański
- powiat sieradzki
- powiat szadkowski
- powiat warcki
- powiat wieluński
- departament poznański – 17 powiatów
- powiat babimojski
- powiat brzeski
- powiat gnieźnieński
- powiat kościański
- powiat kowalski
- powiat krobski
- powiat krotoszyński
- powiat międzyrzecki
- powiat obornicki
- powiat powidzki
- powiat poznański
- powiat pyzdrski
- powiat radziejowski
- powiat śremski
- powiat średzki
- powiat wągrowiecki
- powiat wschowski
- departament warszawski – 10 powiatów,
- powiat błoński
- powiat brzeziński
- powiat czerski
- powiat gostyniński
- powiat łęczycki
- powiat orłowski
- powiat rawski
- powiat sochaczewski
- powiat warszawski
- powiat zgierski
Podział na inspekcje podatkowe 1793–1795
edytujInspekcjom podatkowym podporządkowano miasta. Wszystkie miasta zostały wydzielone z powiatów i nie podlegały władzy landartów. Na czele inspekcji stał radca podatkowy.
- departament poznański – 6 inspekcji
- wschowska (23 miasta)
- międzyrzecka (23 miasta)
- rawicka (21 miast)
- poznańska (19 miast)
- gnieźnieńska (22 miasta)
- kaliska (21 miast)
- departament piotrkowski – 6 inspekcji
- łęczycka (23 miasta)
- łowicka (19 miast)
- sieradzka (19 miast)
- piotrkowska (24 miasta)
- gostynińska (18 miast)
- rypińska (19 miast)
Podział na inspekcje podatkowe 1795–1807
edytuj- departament kaliski – 3 inspekcje
- kaliska
- sieradzka
- piotrkowska
- departament poznański – 6 inspekcji
- wschowska
- międzyrzecka
- pyzdrska
- poznańska
- gnieźnieńska
- włocławska
- departament warszawski – 3 inspekcje
- warszawska
- łęczycka
- łowicka
- Warszawa (bez przydziału do inspekcji)
Zobacz też
edytuj- II rozbiór Polski
- III rozbiór Polski
- prowincje pruskie
- Prusy Nowowschodnie
- Księstwo Warszawskie
- Wielkie Księstwo Poznańskie
- podział administracyjny Królestwa Polskiego
- podział administracyjny Księstwa Warszawskiego
- podział terytorialny Rzeczypospolitej Obojga Narodów
- moneta Prus południowych 1 szeląg
- moneta Prus Południowych ½ grosza
- moneta Prus Południowych 1 grosz
- moneta Prus Południowych 3 grosze
Przypisy
edytujBibliografia
edytuj- Sebastian Haffner: Prusy bez legendy: Zarys dziejów. Warszawa: Oficyna Historii XIX i XX wieku, 1996. ISBN 83-905989-3-0.
- Jan Wąsicki, Ziemie polskie pod zaborem pruskim. Prusy Południowe 1793–1806. Studium historycznoprawne, Zakład imienia Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław 1957.
- Jerzy Kozłowski, Administracja Wielkopolski pod pruskim zaborem 1793–1918, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości w Poznaniu, Wydawnictwo Terra, Poznań 2000.