Pomnik Powstańców Śląskich
Pomnik Powstańców Śląskich w Katowicach (śl. Dynkmal Ślůnskich Powstańcůw) – pomnik w Katowicach upamiętniający trzy wystąpienia zbrojne ludności śląskiej przeciwko władzom niemieckim, mające na celu wywalczenie przyłączenia Górnego Śląska do Polski.
 nr rej. A/1348/24 z 19 lutego 2024[1][2]
| |
 Pomnik od strony wschodniej (2024) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Miejsce | |
| Typ obiektu |
znicz, grupa rzeźb |
| Projektant |
rzeźbiarz Gustaw Zemła |
| Fundator | |
| Materiał | |
| Data budowy |
1967[3] |
| Data odsłonięcia |
1 września 1967(dts) |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |
Położenie na mapie Katowic  | |
 50°15′49″N 19°01′26″E/50,263611 19,023889
| |
Lokalizacja
edytujZnajduje się w pobliżu katowickiego ronda gen. Jerzego Ziętka[4] przy alei Wojciecha Korfantego, w parku Powstańców Śląskich.
Historia
edytujKamień węgielny pod budowę pomnika wmurowano 3 maja 1966, w czasie obchodów jubileuszu Tysiąclecia Państwa Polskiego[5]. Pomnik odsłonięto 1 września 1967. Autorami projektu byli rzeźbiarz prof. Gustaw Zemła i architekt Wojciech Zabłocki[4]. Pomnik został odlany w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych. Wybudowano go na miejscu cmentarza żołnierzy Armii Czerwonej[6], których mogiły ekshumowano i przeniesiono do parku Tadeusza Kościuszki[4][7][8].
Opis
edytujPomnik ma formę trzech orlich skrzydeł symbolizujących trzy powstania śląskie z lat 1919–1921. Sfinansowanie budowy tak okazałego pomnika nastręczało problemów ze względu na wysoki koszt. Ówczesny wojewoda gen. Jerzy Ziętek z konsekwencją i cierpliwością zabiegał w stolicy o dofinansowanie tego przedsięwzięcia. Ostatecznie stanęło na tym, że został ufundowany przez społeczeństwo Warszawy (Stołeczny Fundusz Odbudowy Stolicy[9]), jako dar dla społeczeństwa Górnego Śląska. Jest jednym z symboli Katowic[10].
Odlewy z brązu wykonały Gliwickie Zakłady Urządzeń Technicznych. Konstrukcja waży 60 ton. Teren wokół znicza i skrzydeł wyłożono granitem[9].
Pierwotnie na pionowej skarpie od strony katowickiego ronda widniały nazwy miejscowości – pól bitewnych. Następnie, podczas budowy Drogowej Trasy Średnicowej i przebudowy Ronda w latach 2004–2005, zostały skradzione. Ponownie nazwy miejscowości, głównie dzięki interwencjom mieszkańców, wróciły na skarpę w 2016[11][12].
Śląski Wojewódzki Konserwator Zabytków w Katowicach decyzją z 19 lutego 2024 wpisał do rejestru zabytków nieruchomych województwa śląskiego pod numerem A/1348/24 założenie pomnikowe Pomnika Powstańców Śląskich[13], na które składają się:
- Pomnik Powstańców Śląskich w formie odlanych z brązu trzech skrzydeł oraz usytuowanym u ich podstawy płaskim zniczem,
- sztucznie usypana skarpa, zakończona bastionowo, na której ustawiono trzy skrzydła, wraz z półkolistą ścianą bastionu od strony ronda im. gen. J. Ziętka oraz rozległym placem na skarpie, wyłożonym granitem, a także murkiem od strony południowej (z napisem „Warszawa Powstańcom Śląskim”).
Park
edytujDrzewostan przy pomniku jest pozostałością ogrodu znajdującego się przy Zamku Tiele-Wincklerów, istniejącego w miejscu dzisiejszego Hotelu Katowice i parku Powstańców Śląskich[14].
Filatelistyka
edytujPoczta Polska wyemitowała 21 lipca 1967 znaczek pocztowy przedstawiający pomnik Powstańców Śląskich o nominale 60 gr. Autorem projektu znaczka był Ryszard Dudzicki. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994[15].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Katowice: Pomnik Powstańców Śląskich wpisany do rejestru zabytków (pol.) wnp.pl [dostęp 2024-02-22]
- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2024-03-16]
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Wartości dziedzictwa kulturowego (załącznik 1.9). bip.um.katowice.pl. [dostęp 2011-06-19]. (pol.).
- ↑ a b c 90. rocznica wybuchu III powstania śląskiego. Dowiedz się więcej o katowickich Skrzydłach (pol.) www.katowice.naszemiasto.pl [dostęp 2011-06-19].
- ↑ Jakub Kowalski. Milenium czy tysiąclecie?. „Rzeczpospolita”. 300 (7897), s. PR-004, 24 grudnia 2007. Warszawa: Presspublica. ISSN 0208-9130.
- ↑ Michał Bulsa, Barbara Szmatloch, Katowice, których nie ma, Łódź: Księży Młyn Dom Wydawniczy, 2019, s. 53, ISBN 978-83-7729-502-1.
- ↑ Pomnik Powstańców Śląskich trzeba remontować. portal.katowice.pl. [dostęp 2011-06-19]. (pol.).
- ↑ Waldemar Jama, Aleksandra Niesyto: Cmentarze Katowic. Katowice: Muzeum Historii Katowic, 1997, s. 36. ISBN 83-907154-5-7.
- ↑ a b Jak powstawał Pomnik Powstańców Śląskich w Katowicach, 1965–1967. katowice.ap.gov.pl. [dostęp 2023-01-20]. (pol.).
- ↑ Henryka Wach-Malicka: Znacie historię pomnika Powstańców Śląskich w Katowicach?. Dziennik Zachodni. [dostęp 2017-02-10]. (pol.).
- ↑ Odtworzono napisy na pomniku Powstańców Śląskich w Katowicach. Dzieje.pl, 2016-06-27. [dostęp 2017-02-10]. (pol.).
- ↑ Justyna Przybytek: Na bastionie Pomnika Powstańców Śląskich znów są nazwy śląskich miejscowości. katowice.naszemiasto.pl, 2016-07-02. [dostęp 2017-02-10]. (pol.).
- ↑ Spis obiektów nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków z terenu województwa śląskiego (pol.) wkz.katowice.pl [dostęp 2024-03-16]
- ↑ Urząd Miasta Katowice: Uchwała Rady Miasta Katowice w sprawie nadania nazwy placowi położonemu na terenie miasta Katowice „Park Powstańców Śląskich”. bip.um.katowice.pl. [dostęp 2011-06-19]. (pol.).
- ↑ Marek Jedziniak: Pomnik Powstańców Śląskich. kzp.pl. [dostęp 2018-05-31]. (pol.).
Bibliografia
edytuj- Sztuka Górnego Śląska od średniowiecza do końca XX wieku, red. Ewa Chojecka, wydawca: Muzeum Śląskie, Katowice 2004, ISBN 83-87455-77-6, s. 453, 506.
- Katowice – Informator, red. S. Adamczyk, wyd. Urząd Miasta w Katowicach, Katowice 1993, s. 26.
- Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1993, s. 56. ISBN 83-85831-35-5.