Pochodzenie nazwy Śląsk
Istnieje szereg hipotez, często wykluczających się, na temat pochodzenia nazwy „Śląsk”:
Hipoteza rzeki Ślęzy
edytujWedług pierwszej hipotezy, nazwa Śląska bezpośrednio wywodzi się od żyjących w jego centralnej części plemienia Ślęzan (wzmiankowani przez Geografa Bawarskiego ok. 845[1]), którzy z kolei mieliby zaczerpnąć swą nazwę od rzeki Ślęzy, nad którą mieli swe siedziby lub od pobliskiej góry Ślęży[2]. Choć góra ta była od neolitu ośrodkiem kultu religijnego sąsiednich mieszkańców, znamy niewiele przypadków określenia plemion nazwami gór, w przeciwieństwie do nazw zaczerpniętych od rzek[3].
Jerzy Samuel Bandtkie na początku XIX w. wywiódł nazwę Śląsk właśnie od nazwy Ślęzy.
Nazwa rzeki i góry jest podawana jako jeden z wielu przedindoeuropejskich toponimów w tym rejonie Europy[4]. Możliwe więc, że miejscowa ludność adaptowała przedindoeuropejską nazwę do języków celtyckich, germańskich czy słowiańskich, pojawiających się kolejno na terenie Śląska.
Nowe badania prof. Jürgena Udolpha przychylają się do twierdzenia, że nazwa Śląsk pochodzi od nazwy Ślęzy i wskazał przy tym na wiele plemion słowiańskich, których nazwy pochodzą od rzek. Jego zdaniem nawet ewentualny rdzeń sil- nie wskazywałaby na germańskość nazwy, ponieważ rdzeń sil- spotyka się w nazwach wielu rzek np. Sile w Wenecji, Silla w Asturii, Silinka w Rosji[5][6].
Hipoteza Silingów
edytujW niemieckich pracach z XIX wieku – m.in. Ignaza Imsiega – nazwa Śląska wywiedziona została z plemieniem Silingów, wymienianych przez Ptolemeusza w II wieku. Według naukowców niemieckich nazwa Śląska i Silingów są etymologicznie powiązane.
Próbowano, powołując się na Ptolemeusza, zaprzeczać związkom Silingów ze Śląskiem, ponieważ Silingowie mieli zamieszkiwać tereny Łużyc. Jednak, jak zauważył profesor Kazimierz Godłowski, umiejscowienie Silingów na Łużycach jest zupełnie niemożliwe, gdyż obszar ten nie wykazywał wtedy śladów osadnictwa ludzkiego i najprawdopodobniej był zupełnie niezamieszkany[7].
Krytyka hipotezy
edytujOd lat 30. XX wieku prowadzone były lingwistyczne badania W. Semkowicza i M. Rudnickiego[8][9], którzy uznali że nie jest prawdopodobne by rdzeń Sil- (jakoby pochodzący od Silingów) mógł się zmienić w:
- „Sleenzane” u Geografa Bawarskiego z ok. 845 r.,
- „Zlasane” w dokumencie praskim z 1086 r.,
- „Selenza”, w nazwie rzeki Ślęzy, w bulli papieża Hadriana IV z 1155 roku
Hipoteza ślęgu
edytujPolscy lingwiści wywodzili słowo Śląsk od „ślęg”, co oznacza wilgoć, słotę[10], co nawiązuje do wilgotności góry Ślęży i płynącej przez mokradła rzeki Ślęzy.
Prof. Stanisław Rospond zbadał najdawniejsze dokumenty z XII wieku i XIII wieku, zauważając, że nazwy z tego okresu zapisywano w formie: Slesia, Slezia, Zlesensis, czyli mającej starosłowiański źródłosłów ślęg, gdy mające mieć jakoby związek z Silingami formy Silesia, Silensis zaczęła pojawiać się znacznie później – już w czasach nowożytnych, prawdopodobnie „za sprawą lektury Thietmara, który jako pierwszy słowiańskiej nazwie Śląsk nadał dostosowaną do grafiki i fonetyki niemieckiej formę Silensia”[11].
Za tą hipotezą przemawia również fakt, że w języku czeskim nazwa Śląska brzmi Slezsko – zaczyna się od Sle- a nie Sil-. Potwierdza to również zestawienie form nazwy „Śląsk” w językach słowiańskich (Szląsko, Szląsk, Szlesko, Шлеска, górnołużycki Šleska) i germańskich (niem. Schlesien, niemiecko-śląski Schläsing), która pomimo innego zapisu jest podobna w brzmieniu.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Zakrzewski 1917 ↓, s. 4.
- ↑ Korta 2003 ↓, s. 11–14.
- ↑ Wacław Korta. Spór o nazwę Śląska. „Sobótka”, s. 165–186, 1986.
- ↑ Zbigniew Babik: Najstarsza warstwa nazewnicza na ziemiach polskich w granicach średniowiecznej Słowiańszczyzny. Kraków: Uniwersitas, 2001, s. 274-276. ISBN 83-7052-597-0.
- ↑ J. Udolph, Der Name Schlesien, [w:] Studia Onomastica et Indogermanica Festschrift für F.Lochner v. Hüttenbach zum 65. Geburstag, Graz 1995, s. 335–354
- ↑ J. Udolph, "Der Name Schlesien", [w:] Opuscula Silesiaca (1997–1998), Stuttgart 1998, s. 13–18.
- ↑ Jerzy Strzelczyk: Wandalowie i ich afrykańskie państwo. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1992, s. 29. ISBN 83-06-02205-X.
- ↑ M. Rudnicki, Dyskusja na temat nazwy Śląska, Slavia Occidentalis XVI, 1937, s. 234 n"
- ↑ W. Semkowicz, Historyczno-geograficzne podstawy Śląska, [w:] Historia Śląska od najdawniejszych czasów do roku 1402, t.I, red. S. Kutrzeba, s. 1
- ↑ Izabela Winiarska: Dialekt śląski wczoraj i dziś. [w:] Gwary polskie [on-line]. [dostęp 2020-04-22]. (pol.).
- ↑ Stanisław Rospond, Ślęża i jej derywaty, „Onomastica” 1.,s. 8 n.
Bibliografia
edytuj- Stanisław Zakrzewski, Opis grodów i terytoryów z północnej strony Dunaju czyli t. z. Geograf Bawarski, Lwów 1917, s. 4.
- Wacław Korta: Historia Śląska do 1763 roku. Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2003. ISBN 83-7181-283-3.