Piotr Arbués
Piotr Arbués, Piotr z Arbués[1], hiszp. Pedro Arbués de Épila[2] (ur. między 1440 a 1442 w Épili koło Saragossy[3], zm. 17 września 1485 w Saragossie) – święty Kościoła katolickiego, męczennik[4], hiszpański inkwizytor. Członek zakonu kleryckiego kanoników regularnych św. Augustyna, profesor, który po powołaniu na stanowisko inkwizytora padł ofiarą zamachu.
| męczennik | |
 Śmierć św. Piotra z Arbués (XVII-wieczna akwaforta Francesco Cecchiniego). | |
| Data i miejsce urodzenia |
1440–1442 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
17 września 1485 |
| Czczony przez | |
| Beatyfikacja |
17 kwietnia 1664 |
| Kanonizacja | |
| Wspomnienie | |
Życiorys
edytujPochodził z wielodzietnej szlacheckiej rodziny Antonio Arbuésa y Jimenez de Villanueva i Sanchy Ruiz de Sodava[3]. Początkowo studiował na uniwersytecie w Huesca, dalszą naukę kontynuował w Saragossie i tam uzyskał stopień doktora i mistrza literatury[3]. Po studiach odbytych w Bolonii (1469–1473) uzyskał doktorat obojga praw. 30 września 1474 wybrany został kanonikiem regularnym przy kościele metropolitalnym La Seo w Saragossie i po złożeniu ślubów (9 lutego 1476 roku) podjął pracę dydaktyczną jako profesor szkoły katedralnej w Saragossie[3]. Będąc już kapłanem, zasłynął jako kaznodzieja; mawiano też, że miał dar proroctwa[5]. 4 maja 1484 król Ferdynand II Katolicki na wniosek Wielkiego Inkwizytora Hiszpanii Tomása de Torquemady mianował go wraz z Gasparem Juglarem inkwizytorem trybunału inkwizycyjnego w Saragossie[6], obejmującego swą jurysdykcją całą Aragonię właściwą[a]. Jednym z celów inkwizycji było wykrywanie i karanie fałszywych nawróceń wśród chrześcijan pochodzenia żydowskiego (tzw. judeoconversos lub marrani). Piotr niechętnie podjął się nowego zadania[5].
Mianowanie nowych inkwizytorów na terenie Aragonii napotkało znaczny opór miejscowych elit. Część z nich należała do środowiska konwertytów i obawiała się represji, tym bardziej że działające od 1481 w Andaluzji trybunały inkwizycyjne surowo obchodziły się z ich pobratymcami i to bez względu na ich pozycję społeczną. Protestowało także wielu "starych chrześcijan", którzy uważali wprowadzenie nowych trybunałów inkwizycyjnych za naruszenie lokalnych praw (fueros). Za niezgodne z fueros uważano zwłaszcza takie elementy procedury inkwizycji, jak utajnianie imion świadków oraz konfiskowanie majątku skazanych[7]. Mimo poparcia dla inkwizycji ze strony króla, opozycja ta zdołała faktycznie zablokować działalność nowego trybunału[8]. W ciągu całego okresu sprawowania urzędu inkwizytora Piotr wydał jedynie trzy wyroki, wszystkie ogłoszone na auto-da-fé w dniu 3 czerwca 1484: dwóch marranów stracono, a na jedną kobietę wydał wyrok pośmiertny[b]. Pomimo faktycznego zablokowania działalności trybunału, w środowisku aragońskich marranów pojawił się pogląd, że tylko zamordowanie inkwizytora Piotra może rozwiązać problem i usunąć zagrożenie, a pomysł ten poparło także kilku prominentnych "starych chrześcijan"[9]. Według późniejszych przekazów, grupa mająca dokonać mordu była motywowana przez rabina z Saragossy następującymi słowami[c]:
Szanowni żydzi. Nasza wiara została znieważona. Nasz kult został zakazany. Nie możemy odprawiać naszych świąt nowiu i naszej czcigodnej paschy. Ta Inkwizycja całkowicie zagraża naszej religii, niech umrze przywództwo, z którego rodzi się nasze nieszczęście i nasza szkoda i w ten sposób będziemy spokojni i bezpieczni[3].
Niewykluczone, że pierwszym celem spiskowców był współpracownik Piotra, inkwizytor Gaspar Juglar. Jego nieoczekiwana śmierć w styczniu 1485 nasunęła podejrzenie, że został otruty przez marranów, jednak śledztwo niczego nie wykazało[10]. Pewne jest natomiast, że w kwietniu lub maju 1485 podjęto pierwszą, nieudaną próbę zamachu na Piotra, jednak zamachowcy, którzy wkradli się do jego mieszkania, zostali spłoszeni[11]. Po tym wydarzeniu Piotr zaczął nosić pod szatą kolczugę, a na głowie żelazny kołpak[12], poza tym jednak nie podjął dodatkowych środków ostrożności i nie zgodził się na przydzielenie mu ochrony[13].
Według H. Frosa jego obecność w mieście w tym czasie (1484) była wynikiem stawienia się na wezwanie dla uczestnictwa w egzekucji jednego z marranów[1]. Pozostałe źródła nie wspominają tej okoliczności, zaś W. Monter twierdzi, że od czerwca 1484 aż do zabójstwa Piotra inkwizycja w Saragossie nie podejmowała żadnych działań przeciw marranom[4][14][3][15][16]. Z opublikowanej listy autos da fe w Saragossie w latach 1484 do 1502 wynika, że od 3 czerwca 1484 do 20 grudnia 1485 inkwizycja nie ogłosiła w tym mieście żadnych wyroków[17]. Spiskowcy, wśród których byli Juan de Esperandeo, Mateo Rama, Tristan de Leonis, Bernard Leofant i Antoni Gran, pod wodzą Juana de la Abadia dopadli go w końcu w nocy z 15 na 16 września 1485[3][18](istnieją też opracowania datujące zamach o dobę wcześniej, tj. z 14 na 15 września)[13], gdy modlił się samotnie przed ołtarzem głównym katedry w Saragossie, gdzie przybył, by odmówić zwyczajowe modlitwy przewidziane regułą kanoników[4][14][3][15]. Do katedry weszło ośmiu zamachowców, którzy zaatakowali go nożami. Zmarł dwa dni później wskutek odniesionych obrażeń między godziną pierwszą a drugą w nocy z 16 na 17 września[19].
Przeprowadzone następnie śledztwo wykazało, że w spisek przeciw niemu było zaangażowanych wiele wpływowych osobistości, głównie z grona konwertytów, co spowodowało zmianę nastrojów wśród "starych chrześcijan" i podsyciło niechęć wobec Żydów[20]. Aragońskie kortezy zgodziły się na zawieszenie fueros i całkowicie zrezygnowały z dalszej opozycji wobec inkwizycji. W latach 1486–1488 kilkudziesięciu marranów podejrzewanych o udział w spisku na życie Piotra Arbués zostało ukaranych (w tym wielu straconych) w publicznych autos da fe[21].
Dzień obchodów
edytujJego wspomnienie obchodzone jest w dzienną rocznicę śmierci.
Relikwie i sanktuaria
edytujZamordowanego inkwizytora niemal od razu zaczęto czcić jako świętego i powiadano, że jego krew czyni cuda[22].
Piotr Arbués pochowany został w miejscu, w którym go zamordowano na terenie katedry San Salvador (La Seo) w Saragossie.
Proces beatyfikacyjny i kanonizacyjny
edytujZa akceptacją papieża Aleksandra VII od 17 kwietnia 1664 dopuszczono do lokalnego kultu męczennika w Saragossie[4][23]. Postać zamordowanego inkwizytora do martyrologiów trafiła w 1748 roku, a Pius IX potwierdził świętość Piotra z Arbués, kanonizując go 29 czerwca[4] 1867 roku. Kanonizacja ta wzbudzała duże kontrowersje ze względu na pełnienie przez niego funkcji inkwizytora w okresie wzmożonych represji przeciwko żydowskim konwertytom. Spotkała się ona z protestami nie tylko środowisk żydowskich, ale także wielu chrześcijan[24].
Uwagi
edytuj- ↑ Monarchia aragońska obejmowała także Katalonię, Walencję i Baleary, dla których utworzono oddzielne trybunały.
- ↑ Lea, s. 592-593; inny inkwizytor Gaspar Juglar przewodniczył jednemu auto da fe w dniu 10 maja 1484, gdzie cztery osoby pojednały się z Kościołem i otrzymały kary pokutne (Lea, 's. 244, przyp. 35 oraz s. 593). Henry Kamen, s. 54, uważa, że daty obu tych autos-da-fé należy przesunąć na rok 1485, jednak przynajmniej auto-da-fé, któremu przewodniczył Juglar, musiało odbyć się w 1484, gdyż inkwizytor ten zmarł w styczniu 1485.
- ↑ Religia żydowska w Aragonii była legalna aż do 1492 roku, a represje po zamordowaniu Piotra w żaden sposób nie dotknęły społeczności żydowskiej, a jedynie konwertytów. Jeszcze w 1486 król Ferdynand sprzeciwił się propozycji usunięcia żydów z diecezji Saragossa (Kamen, s. 25).
Przypisy
edytuj- ↑ a b Henryk Fros SJ, Franciszek Sowa: Księga imion i świętych. T. 4: M-P. Kraków: WAM, Księża Jezuici, 2000, kol. 628. ISBN 83-7097-671-9.
- ↑ Kamen, s. 54; Edwards, s. 73.
- ↑ a b c d e f g h Ugolino Giugni: Św. Piotr d’Arbués. [w:] Artykuł pojawił się w „Sodalitium”, nr 26 z czerwca 1991 r. Z jęz. włoskiego przetłumaczył ks. Anzelm Ettelt. [on-line]. [dostęp 2010-09-18].
- ↑ a b c d e Francesco Patruno: San Pietro di Arbues. [dostęp 2010-09-21]. (wł.).; wydanie książkowe: Święci na każdy dzień. T. VII. Kielce: Wydawnictwo "Jedność", 2009. ISBN 978-83-7558-292-5, ISBN 978-83-7558-299-4.
- ↑ a b Henry Charles Lea: A History of the Inquisition of Spain.Volume 1. Book 1: Origin and Establishment. Ch. 5: The Kingdoms of Aragon, s. 250. (Original edition, Macmillan, 1906-07)
- ↑ Kamen, s. 54; oraz Lea, s. 244.
- ↑ Monter, s. 10-11.
- ↑ Monter, s. 5 i 11.
- ↑ Monter, s. 11; Kamen, s. 57.
- ↑ Lea, s. 244, przyp. 35; Monter, s. 11.
- ↑ Monter, s. 11-12; Lea, s. 251.
- ↑ Kamen, s. 57; Edwards, s. 73.
- ↑ a b Monter, s. 12.
- ↑ a b Żywot według Bollandystów z 1755 roku. [dostęp 2011-02-05]. (łac.).
- ↑ a b Anthony Allaria: The Catholic Encyclopedia: St. Peter Arbues. [dostęp 2011-02-05].
- ↑ Monter, s. 5 i 11
- ↑ Henry Charles Lea, s. 592 i nast.
- ↑ Edwards, s. 73; Kamen, s. 57; Lea, s. 251.
- ↑ Kamen, s. 57; oraz Lea, s. 250–251.
- ↑ Paweł Janowski: Encyklopedia "Białych Plam". T. XIX (suplement A-Mą. Radom: Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, 2005, s. 299. ISBN 83-912068-0-7.
- ↑ Kamen, s. 57-58; Monter, s. 12.
- ↑ Kamen, s. 57.
- ↑ Monter, s. 58, przyp. 8
- ↑ The Jewish Encyclopedia: Pedro Arbues. [dostęp 2011-02-03]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Henryk Fros SJ, Franciszek Sowa: Księga imion i świętych. T. 4: M-P. Kraków: WAM, Księża Jezuici, 2000, s. 628. ISBN 83-7097-671-9.
- William Monter: Frontiers of Heresy. The Spanish Inquisition from the Basque Land to Sicily. Cambridge: Cambridge University Press, 1990. ISBN 0-521-52259-5.
- Henry Kamen: Inkwizycja Hiszpańska. Warszawa: PIW, 2005. ISBN 83-06-02963-1.
- John Edwards: Inkwizycja hiszpańska. Warszawa: Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2002. ISBN 83-7311-497-1.
- Henry Charles Lea: A History of the Inquisition of Spain. T. 1. New York: Macmillan, 1906.