Pika

Pika (spisa^[1]) – dawna długa broń drzewcowa piechoty, w postaci zakończonego niewielkim grotem drzewca o długości do 5,5-6 metrów, stosowana przeciw szykom pieszym i kawalerii.

Pikinierzy z początku XVII wieku (żołnierze i oficer z halabardą)

Używana powszechnie na obszarze europejskim od początku XV do początku XVIII stulecia. Była bronią o zróżnicowanej długości w zależności od okresu i zastosowania: pika piechoty szwajcarskiej w XV-XVII wieku mierzyła 5 metrów, niemieckich lancknechtów z XVI w. – 4,5 m; krótsze, ale opatrzone ozdobnymi grotami stanowiły przede wszystkim oznakę godności (oficerskiej, podoficerskiej)^[2].

Pika piechoty

Podczas bitwy XVI-XVII-wieczni pikinierzy byli na ogół zgrupowani w zwarte czworoboki, co zapewniało skuteczność ich działania; wyposażano też w rapiery (szpady) lub inną krótką broń białą, ze względu na nieprzydatność piki w starciu bezpośrednim. Po wynalezieniu muszkietu stali się osłoną dla formacji piechoty wyposażonej w broń palną.

Piki były w powszechnym użytku od średniowiecza niemal do końca XVII wieku. W następnym stuleciu zwiększony zasięg i skuteczność ognia muszkietów z zamkiem skałkowym oraz artylerii (wraz z wprowadzeniem na wyposażenie piechoty bagnetów) spowodowały, że piki straciły swą użyteczność i w XVIII wieku zniknęły z pól bitewnych.

W późniejszych czasach były wykorzystywane w boju przez Polaków podczas powstania styczniowego. Wobec niedostatku przekuwanych na sztorc kos bojowych w oddziałach kosynierów, zaopatrywano je też w piki (np. w obozie w Ojcowie w lutym 1863), tworząc kompanie i bataliony; powstańczy pikinierzy uczestniczyli m.in. w bitwie pod Miechowem^[3].

Konni kozacy ze spisami (mal. A. Orłowski)

Spisa kozacka

Była odmianą piki charakterystyczną dla wojsk kozackich, bronią typową dla ich piechoty, a później dla jazdy. W dawnej Rzeczypospolitej początkowo szeroko stosowana w obronie przez zaporoską piechotę. Używana od XVI do XIX wieku, miała od piki piechoty znacznie krótsze drzewce zakończone liściowatym grotem; w kawalerii pozbawiona była proporczyka^[4], będąc jednak wyposażona (podobnie jak lanca ułańska) w rzemienny temblak.

O praktycznym stosowaniu tej broni Kitowicz w Opisie obyczajów za panowania Augusta III pisze: „Dzidy, po rusku spisy zwane, hajducy mieli krótkie, nad cztery łokcie nie dłuższe, grotem ostrym żelaznym z obu stron opatrzone. Bronią tą hultajstwo dziwnie zręcznie i daleko lepiej od Polaków szermować umiało”^[5].

Zobacz też

darda

Przypisy

↑ W Polsce zamiennie nazywana spisą (od niem. Spiess); (W. Kwaśniewicz: Leksykon broni…, dz. cyt., s. 187).
↑ Mała encyklopedia wojskowa, dz. cyt.
↑ KazimierzK. Frycz KazimierzK., Wspomnienia z r. 1863-64, Kraków 1912, s. 12–13 .
↑ W. Kwaśniewicz: Leksykon broni…, dz. cyt., s. 209.
↑ Cyt. za: W. Kwaśniewicz: Leksykon broni…, dz. cyt., s. 209.

Bibliografia

Włodzimierz Kwaśniewicz: Leksykon broni białej i miotającej. Warszawa: Bellona, 2003, s. 186–187
Wojsko, wojna, broń. Leksykon PWN. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2001. ISBN 83-01-13506-9.
Wielka encyklopedia PWN. T. 25. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2004, s. 430
Mała encyklopedia wojskowa. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1970, s. 617

[1] W Polsce zamiennie nazywana spisą (od niem. Spiess); (W. Kwaśniewicz: Leksykon broni…, dz. cyt., s. 187).

[2] Mała encyklopedia wojskowa, dz. cyt.

[:0-3] KazimierzK. Frycz KazimierzK., Wspomnienia z r. 1863-64, Kraków 1912, s. 12–13 .

[4] W. Kwaśniewicz: Leksykon broni…, dz. cyt., s. 209.

[5] Cyt. za: W. Kwaśniewicz: Leksykon broni…, dz. cyt., s. 209.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]