Osieck
Osieck – miasto w Polsce, położone w województwie mazowieckim, w powiecie otwockim, w miejsko-wiejskiej gminie Osieck[5][4]. Siedziba gminy, Dekanatu Osieck oraz parafii św. Bartłomieja Apostoła.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Zabudowa w centrum Osiecka | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1558–1870, od 2024 | ||||
| Burmistrz |
Karolina Zowczak | ||||
| Powierzchnia |
26,5934[1] km² | ||||
| Populacja (2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
25 | ||||
| Kod pocztowy |
08-445[3] | ||||
| Tablice rejestracyjne |
WOT | ||||
Położenie na mapie gminy Osieck  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa mazowieckiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu otwockiego  | |||||
 51°57′59″N 21°25′10″E/51,966389 21,419444
| |||||
| TERC (TERYT) |
1417064[4] | ||||
| SIMC |
0683192[4] | ||||
Urząd miejski ul. Rynek 108-445 Osieck | |||||
| Strona internetowa | |||||
Osieck uzyskał lokację miejską w 1558 roku[6]. Był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego[7], w drugiej połowie XVI wieku położonym w powiecie garwolińskim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[8]. Został pozbawiony praw miejskich 13 października 1870 i włączony do gminy Osieck w powiecie garwolińskim[9]. W latach 1867–1954 siedziba wiejskiej gminy Osieck, 1954–1972 gromady Osieck[10] (od 1958 w powiecie otwockim[11]), a od 1973 reaktywowanej gminy Osieck[12]. W latach 1975–1998 należał administracyjnie do województwa siedleckiego. 1 stycznia 2024 odzyskał status miasta[1].
Osieck leży na prawym brzegu Wisły w odległości od niej około 10 km. Przez wieś przechodzi linia kolejowa nr 12 ze stacją Osieck oraz krzyżują się drogi wojewódzkie nr 736, nr 805 i 862.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0683200 | Chabaszew | część miasta |
| 0683217 | Dworek | część miasta |
| 0683223 | Kąciki | przysiółek |
Historia
edytujW XV wieku książęta mazowieccy założyli tu zwierzyniec, wybudowali dwór myśliwski i przyjeżdżali na polowania. Tutejsza parafia została erygowana w XIII wieku. Wybudowano wówczas kościół parafialny pod wezwaniem Św.Bartłomieja (wzmiankowany w 1300) W 1566 kościół spłonął i wybudowano nowy, który został zniszczony podczas potopu szwedzkiego. Kolejny kościół wybudowano w 1672 roku i istniał do 1778. Następny murowany wystawił ks. Andrzej Reptowski w latach 1778–1782. Rozebrany został pod koniec XIX w. Obecna świątynia murowana, neogotycka, wybudowana została w latach 1902–1909, według projektu arch. Stefana Szyllera.
Osieck otrzymał prawa miejskie 24 października 1558 od Zygmunta Augusta na wniosek dzierżawcy starostwa osieckiego Jędrzeja Swieborowskiego. Miasto otrzymało szereg przywilejów, od: Stefana Batorego w 1578 i 1578, Zygmunta III w 1601 i 1618, Władysława IV w 1633, Jana Kazimierza w 1650 i 1660, Jana III Sobieskiego w 1677, Augusta II w 1698, Augusta III w 1752 i Stanisława Augusta Poniatowskiego w latach 1775, 1777 i 1788. W 1869 roku prawa miejskie zostały miastu odebrane przez cara za udział osiecczan w powstaniu styczniowym[14].
Podczas epidemii w Warszawie w latach 1625, 1629 i 1630 w Osiecku schronił się wraz z dworem Król Zygmunt III. W 1616 Osieck liczył 177 domów i 79 pustych placów oraz 40 rzemieślników i licznych piwowarów. Po wojnach szwedzkich w Osiecku ocalało 40 domów, 350 mieszkańców i 10 rzemieślników. W 1777 Osieck liczył 190 domów. W roku 1771 starostwo posiadał Franciszek Bieliński, a w 1810 należał do ks. Józefa Poniatowskiego. W 1810 roku było tu 770 mieszkańców, a w 1820 – 946 mieszkańców (w tym 75 rzemieślników) i 151 domów. W 1827 Osieck liczył 159 domów i 989 mieszkańców. W 1869 Osieck utracił prawa miejskie. Nie zahamowało to rozwoju osady. W 1860 liczył 185 domów i 1340 mieszkańcowi, w tym 310 Żydów. W 1885 osada posiadała 154 domy, 1448 mieszkańców. W 1901 roku Osieck liczył 1500 mieszkańców, a w 1920 – 1700 mieszkańców. Liczba ta spadła w 1935 do 1309 osób. Od roku 1912 funkcjonuje w miejscowości jednostka OSP[15].
12 września 1939 spora część osady spłonęła w wyniku działań wojennych. Tego dnia z rejonu Osiecka kontratakowała polska 10 DP z zadaniem likwidacji niemieckiego przyczółka pod Górą Kalwarią.
4 czerwca 1981 roku pod Osieckiem wydarzyła się katastrofa kolejowa, w której śmierć poniosło 25 osób, a 6 zostało rannych.
Toponimia
edytujWieś wzmiankowana po raz pierwszy w 1416 – „Oszeczsko”, w 1449 – „Oschyeczsko” i w 1540 – „Ossyeczko”. W średniowieczu brzmiała: Osiecsko i Osiecko. Nazwa pochodzi od staropolskiego wyrazu – osiek, oznaczającego warownię leśną zbudowaną z pni drzewnych; do którego dołączono przyrostek -scko. Pierwotnie określała ona miejsce warowne o charakterze obronnym.
Zabytki
edytuj- Kościół parafialny Świętych Andrzeja i Bartłomieja, zbudowany w latach 1902–1907 wg projektu Stefana Szyllera; we wnętrzu jednolite neogotyckie wyposażenie zakupione w 1908 r. w firmie Ignacego Szpetkowskiego w Warszawie[16]
- budynek plebanii, tzw. stara plebania, z 1897 r., drewniany konstrukcji zrębowej, szalowany[17]
- Kaplica cmentarna św. Rocha z lat 1839–1840, drewniana, szalowana o słupowej konstrukcji, zbudowana na rzucie prostokąta, zamkniętego trójbocznie, z wnętrzem jednonawowym[18].
- domy drewniane z XIX w. przy Rynku 25 i ul. Warszawskiej
- Na cmentarzu nagrobki: Antoniego Bogusławskiego (zm. 1833), jego żony Józefy z Dąbrowskich (zm. 1850), Antoniego Puchalskiego (zm. 1847) i jego żony Katarzyny z Wyczółkowskich (zm. 1899) oraz mogiła zbiorowa poległych w czasie II wojny światowej.
Ludzie związani z Osieckiem
edytujZobacz też
edytuj
Przypisy
edytuj- ↑ a b Dz.U. z 2023 r. poz. 1472.
- ↑ GUS - Bank Danych Lokalnych [online], stat.gov.pl [dostęp 2024-04-24].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 877 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b c d GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200).
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 58–59.
- ↑ Adolf Pawiński, Mazowsze, Warszawa 1895, s. 38.
- ↑ Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
- ↑ Postanowienie z 12 (24) grudnia 1869, ogłoszone 1 (13 stycznia) 1870 (Dziennik Praw, rok 1869, tom 69, nr 239, s. 461).
- ↑ Uchwała Nr VI/10/2/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 5 października 1954 r. w sprawie podziału na gromady powiatu garwolińskiego; w ramach Zarządzenia Nr Or. V-0/1/54 Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 29 listopada 1954 r. w sprawie ogłoszenia uchwał Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 4 października 1954 r., dotyczących reformy podziału administracyjnego wsi (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1954 r., Nr. 11, Poz. 67).
- ↑ Dz.U. z 1957 r. nr 39, poz. 176.
- ↑ Uchwała Nr XX/93/72 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 1 grudnia 1972 w sprawie utworzenia gmin w województwie warszawskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie z dnia 12 grudnia 1972, Nr 20, Poz. 407).
- ↑ KSNG: Wykaz urzędowych nazw miejscowości i ich części. opublikowany, [w:] Dz.U. z 2013 r. poz. 200 ze zmianami w Dz.U. z 2015 r. poz. 1636. [dostęp 2018-01-06]. (pol.).
- ↑ Witamy w mieście Osieck!
- ↑ Strona gminy, jednostki OSP.
- ↑ Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa.
- ↑ Opis na stronie zabytek.pl.
- ↑ Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa.
Bibliografia
edytuj- Ajdacki P., Kałuszko J., „Otwock i okolice”, przewodnik turystyczny, Pruszków 2006.
- Chlebowski B., 1880. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa.
- Gajowniczek. Z.T., 1999. Historia miast miasteczek i osad w prawobrzeżnej części Ziemi Czerskiej, FPR, Latowicz.
- Gieysztorowa I., 1967. Lustracja województwa Mazowieckiego 1565 roku, cześć l. Warszawa.
- Wawrzyńczyk A., 1989. Lustracje województwa Mazowieckiego XVII wieku, T. 2 (1660–1661), Warszawa.
- Pazyra S., 1939. Studia z dziejów miast na Mazowszu od XIII do początków XX wieku.
- Pazyra S., 1959. Geneza i rozwój miast mazowieckich, Warszawa.
Linki zewnętrzne
edytuj- Osieck, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VII: Netrebka – Perepiat, Warszawa 1886, s. 621.
- Osieck, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 417.