Osadnictwo rolnicze na Ziemiach Odzyskanych

Osadnictwo rolnicze na Ziemiach Odzyskanych – proces przemieszczania się ludności rolniczej z „ziem dawnych” mieszczących się w granicach II Rzeczypospolitej na tereny nowo pozyskanych Ziem Odzyskanych.

Pod podjęciem Ziemie Odzyskane rozumie się obszar który przypadł Polsce w wyniku Konferencji Poczdamskiej (1945). W wyniku tych decyzji obszar Polski uległ zmniejszeniu z 388 tys. km² w okresie funkcjonowania II RP do 313 tys. km² (18,7%). Obszar użytków rolnych spadł odpowiednio z 25 585 tys. ha do 21 656 tys. ha (15,4%)[1].

Właściwości dekretu o osadnictwie na Ziemiach Odzyskanych

edytuj

W dekrecie o osadnictwie na Ziemiach Odzyskanych z 1946 r. ustanowiono, że obszar użytków rolnych w gospodarstwach rolnych mógł wynosić od 7 do 15 hektarów[2]. W przypadku gospodarstw o charakterze hodowlanym maksymalny obszar wzrastał do 20 hektarów, natomiast dla gospodarstw ogrodniczych wynosił do 5 hektarów. Ograniczenia nie dotyczyły istniejących dotąd gospodarstw nasiennych i szkółkarskich, których obszar mógł wynosić do 20 hektarów.

Nabywcami gospodarstw (działek) mogli być obywatele polscy, którzy przybyli na obszar Ziem Odzyskanych w ramach akcji osiedleńczej kierowanej przez władze państwowe.

Osoby ubiegające się o nabycie gospodarstw rolnych (ogrodniczych) winny wykazać, że:

  • posiadają praktyczne przygotowanie do prowadzenia gospodarstwa rolnego (ogrodniczego) oraz że praca na roli stanowi ich główny zawód;
  • posiadają fachowe wykształcenie rolnicze.

Pierwszeństwo w otrzymaniu gospodarstwa (działki) mieli:

  • zdemobilizowani żołnierze i inwalidzi wojska polskiego, którzy brali udział w walkach o Polskę, oraz uczestnicy walk partyzanckich o Polskę, z wyjątkiem tych, którzy występowali przeciwko Polsce Ludowej;
  • funkcjonariusze służby bezpieczeństwa, którzy w związku ze służbą w obronie demokratycznych zasad ustroju Państwa Polskiego zostali inwalidami;
  • wdowy i sieroty po żołnierzach i uczestnikach walk partyzanckich poległych w walkach o Polskę jako też wdowy i sieroty po funkcjonariuszach służby bezpieczeństwa, którzy polegli w związku ze służbą w obronie demokratycznych zasad ustroju Państwa Polskiego, oraz osoby, których jedynymi żywicielami byli wymienieni żołnierze, uczestnicy walk partyzanckich i funkcjonariusze służby bezpieczeństwa;
  • repatrianci;
  • właściciele gospodarstw małorolnych i karłowatych, znajdujących się na obszarach Państwa Polskiego poza obszarem Ziem Odzyskanych i b. Wolnego Miasta Gdańska.

Nabywane gospodarstwa (działki) były odpłatne, natomiast cenę ustalano jako wartość odpowiadającą szacunkowi składników gospodarstwa (działki). Z kolei szacunek gruntów ustalano w wysokości równej przeciętnemu rocznemu urodzajowi z danego obszaru ziemi, przy czym jako przeciętny urodzaj dla gruntów średniej jakości przyjmowano 15 centnarów metrycznych żyta z jednego hektara.

Liczba nowo powstałych gospodarstw na Ziemiach Odzyskanych

edytuj

Według danych rocznika statystycznego GUS w latach 1945–1949 liczba nowo powstałych gospodarstw rolnych według rodzaju i wielkości przedstawiała się następująco (w tys.)[3]:

Województwo Gospodarstwa nowo powstałe ogółem Gospodarstwa o uregulowanych stosunkach prawnych Gospodarstwa w toku regulacji stosunków prawnych
razem <7 ha 7–9 ha 9–12 ha 12–15 ha > 15 ha inne rodzaje gospodarstw
białostockie 12 808 7029 39 213 2251 3088 476 962 5779
gdańskie 26 157 6703 817 2282 1562 384 12 1646 19 636
olsztyńskie 62 404 26 159 348 3221 14 814 3898 325 3553 36 245
poznańskie 48 526 18 425 363 2653 6383 3231 674 5121 30 101
szczecińskie 107 180 9443 297 3370 3198 1140 25 1413 97 737
śląskie 41 957 14 909 332 4913 5894 125 157 3488 27 048
wrocławskie 184 275 62 783 10 814 22 531 11 775 1174 80 16 409 121 492
razem 483 307 145 451 13 010 39 183 45 877 13 040 1749 32 592 338 038

Powierzchnia nowo powstałych gospodarstw na Ziemiach Odzyskanych

edytuj

Według danych rocznika statystycznego GUS w latach 1945–1949 powierzchnia nowo powstałych gospodarstw rolnych według rodzaju i wielkości przedstawiała się następująco (w tys.)[3]:

Województwo Gospodarstwa nowo powstałe ogółem Powierzchnie gospodarstw o uregulowanych stosunkach prawnych Gospodarstwa w toku regulacji stosunków prawnych
razem < 7 ha 7-9 ha 9-12 ha 12-15 ha > 15 ha inne rodzaje gospodarstw
białostockie 138,3 78,7 0,2 1,8 24,4 42,5 8,4 1,4 59,6
gdańskie 193,5 48,9 5,0 18,6 16,1 5,1 0,2 3,9 144,6
olsztyńskie 621,3 246,8 2,2 26,9 155,0 52,1 5,6 5,0 374,5
poznańskie 393,3 154,4 2,3 21,3 67,0 44,1 11,4 8,3 238,9
szczecińskie 1149,3 80,6 2,0 27,4 33,1 15,6 0,4 2,1 1068,7
śląskie 252,0 84,0 19,8 38,8 18,7 1,8 0,4 4,5 168
wrocławskie 1257,0 402,8 65,2 180,7 118,2 15,5 1,6 21,6 854,4
razem 4004,7 1096,2 96,7 315,5 432,5 176,7 28,0 46,8 2908,7

Przebieg osadnictwa rolniczego w latach 1950–1962

edytuj

Według danych rolniczego rocznika statystycznego GUS liczba osadników oscylowała od 3–14 tys. rocznie. W latach 1950–1962 osiedlono łącznie 135,1 tys. rodzin, w tym 73,3 tys. (54,3%) w gospodarstwach indywidualnych i rolniczych spółdzielniach produkcyjnych (RSP) oraz 61,7 tys. (45,7%) w gospodarstwach państwowych, co obrazuje poniższe zestawienie [4]:

Rok Rodziny osiedlone
Ogółem W gospodarstwach indywidualnych i RSP W gospodarstwach państwowych
1950 11 413 11 413
1951 10 602 9517 1085
1952 14 772 8248 6524
1953 14 361 4583 9778
1954 17 629 6677 10 952
1955 14 816 4496 10 320
1956 14 509 4939 9570
1957 13 698 9431 4267
1958 7962 3908 4054
1959 4632 2672 1960
1960 4626 3156 1470
1961 3197 2316 881
1962 2841 1963 878
razem 135 058 73 319 61 739

Liczba rodzin osiedlonych według województw

edytuj

Według danych rolniczego rocznika statystycznego GUS liczba rodzin osiedlonych w latach 1950–1962 przedstawiała się następująco[4]:

Województwo Rodziny osiedlone
Ogółem W gospodarstwach indywidualnych i RSP W gospodarstwach państwowych
białostockie 4470 2308 2162
bydgoskie 177 155 22
gdańskie 8837 4392 4445
katowickie 153 153
koszalińskie 20 906 8777 12 129
lubelskie 2100 1718 382
olsztyńskie 24 004 13 484 10 520
opolskie 5907 3774 2133
poznańskie 793 552 241
rzeszowskie 4424 3640 784
szczecińskie 17 770 7551 10 291
wrocławskie 28 463 16 928 11 535
zielonogórskie 17 054 9887 7167
razem 135 058 73 319 61 739

Przypisy

edytuj
  1. Bogdan Wawrzyniak, Przemiany struktury agrarnej w rolnictwie polskim, Włocławek: Włocławskie Towarzystwo Naukowe, 2004, ISBN 83-88115-81-2.
  2. Dz.U. z 1946 r. nr 49, poz. 279: Dekret z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska
  3. a b Rocznik Statystyczny, Warszawa: GUS, 1950.
  4. a b Rolniczy Rocznik Statystyczny 1945–1965, Warszawa: GUS, 1966.