Osadnictwo rolnicze na Ziemiach Odzyskanych
Osadnictwo rolnicze na Ziemiach Odzyskanych – proces przemieszczania się ludności rolniczej z „ziem dawnych” mieszczących się w granicach II Rzeczypospolitej na tereny nowo pozyskanych Ziem Odzyskanych.
Pod podjęciem Ziemie Odzyskane rozumie się obszar który przypadł Polsce w wyniku Konferencji Poczdamskiej (1945). W wyniku tych decyzji obszar Polski uległ zmniejszeniu z 388 tys. km² w okresie funkcjonowania II RP do 313 tys. km² (18,7%). Obszar użytków rolnych spadł odpowiednio z 25 585 tys. ha do 21 656 tys. ha (15,4%)[1].
Właściwości dekretu o osadnictwie na Ziemiach Odzyskanych
edytujW dekrecie o osadnictwie na Ziemiach Odzyskanych z 1946 r. ustanowiono, że obszar użytków rolnych w gospodarstwach rolnych mógł wynosić od 7 do 15 hektarów[2]. W przypadku gospodarstw o charakterze hodowlanym maksymalny obszar wzrastał do 20 hektarów, natomiast dla gospodarstw ogrodniczych wynosił do 5 hektarów. Ograniczenia nie dotyczyły istniejących dotąd gospodarstw nasiennych i szkółkarskich, których obszar mógł wynosić do 20 hektarów.
Nabywcami gospodarstw (działek) mogli być obywatele polscy, którzy przybyli na obszar Ziem Odzyskanych w ramach akcji osiedleńczej kierowanej przez władze państwowe.
Osoby ubiegające się o nabycie gospodarstw rolnych (ogrodniczych) winny wykazać, że:
- posiadają praktyczne przygotowanie do prowadzenia gospodarstwa rolnego (ogrodniczego) oraz że praca na roli stanowi ich główny zawód;
- posiadają fachowe wykształcenie rolnicze.
Pierwszeństwo w otrzymaniu gospodarstwa (działki) mieli:
- zdemobilizowani żołnierze i inwalidzi wojska polskiego, którzy brali udział w walkach o Polskę, oraz uczestnicy walk partyzanckich o Polskę, z wyjątkiem tych, którzy występowali przeciwko Polsce Ludowej;
- funkcjonariusze służby bezpieczeństwa, którzy w związku ze służbą w obronie demokratycznych zasad ustroju Państwa Polskiego zostali inwalidami;
- wdowy i sieroty po żołnierzach i uczestnikach walk partyzanckich poległych w walkach o Polskę jako też wdowy i sieroty po funkcjonariuszach służby bezpieczeństwa, którzy polegli w związku ze służbą w obronie demokratycznych zasad ustroju Państwa Polskiego, oraz osoby, których jedynymi żywicielami byli wymienieni żołnierze, uczestnicy walk partyzanckich i funkcjonariusze służby bezpieczeństwa;
- repatrianci;
- właściciele gospodarstw małorolnych i karłowatych, znajdujących się na obszarach Państwa Polskiego poza obszarem Ziem Odzyskanych i b. Wolnego Miasta Gdańska.
Nabywane gospodarstwa (działki) były odpłatne, natomiast cenę ustalano jako wartość odpowiadającą szacunkowi składników gospodarstwa (działki). Z kolei szacunek gruntów ustalano w wysokości równej przeciętnemu rocznemu urodzajowi z danego obszaru ziemi, przy czym jako przeciętny urodzaj dla gruntów średniej jakości przyjmowano 15 centnarów metrycznych żyta z jednego hektara.
Liczba nowo powstałych gospodarstw na Ziemiach Odzyskanych
edytujWedług danych rocznika statystycznego GUS w latach 1945–1949 liczba nowo powstałych gospodarstw rolnych według rodzaju i wielkości przedstawiała się następująco (w tys.)[3]:
| Województwo | Gospodarstwa nowo powstałe ogółem | Gospodarstwa o uregulowanych stosunkach prawnych | Gospodarstwa w toku regulacji stosunków prawnych | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| razem | <7 ha | 7–9 ha | 9–12 ha | 12–15 ha | > 15 ha | inne rodzaje gospodarstw | |||
| białostockie | 12 808 | 7029 | 39 | 213 | 2251 | 3088 | 476 | 962 | 5779 |
| gdańskie | 26 157 | 6703 | 817 | 2282 | 1562 | 384 | 12 | 1646 | 19 636 |
| olsztyńskie | 62 404 | 26 159 | 348 | 3221 | 14 814 | 3898 | 325 | 3553 | 36 245 |
| poznańskie | 48 526 | 18 425 | 363 | 2653 | 6383 | 3231 | 674 | 5121 | 30 101 |
| szczecińskie | 107 180 | 9443 | 297 | 3370 | 3198 | 1140 | 25 | 1413 | 97 737 |
| śląskie | 41 957 | 14 909 | 332 | 4913 | 5894 | 125 | 157 | 3488 | 27 048 |
| wrocławskie | 184 275 | 62 783 | 10 814 | 22 531 | 11 775 | 1174 | 80 | 16 409 | 121 492 |
| razem | 483 307 | 145 451 | 13 010 | 39 183 | 45 877 | 13 040 | 1749 | 32 592 | 338 038 |
Powierzchnia nowo powstałych gospodarstw na Ziemiach Odzyskanych
edytujWedług danych rocznika statystycznego GUS w latach 1945–1949 powierzchnia nowo powstałych gospodarstw rolnych według rodzaju i wielkości przedstawiała się następująco (w tys.)[3]:
| Województwo | Gospodarstwa nowo powstałe ogółem | Powierzchnie gospodarstw o uregulowanych stosunkach prawnych | Gospodarstwa w toku regulacji stosunków prawnych | ||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| razem | < 7 ha | 7-9 ha | 9-12 ha | 12-15 ha | > 15 ha | inne rodzaje gospodarstw | |||
| białostockie | 138,3 | 78,7 | 0,2 | 1,8 | 24,4 | 42,5 | 8,4 | 1,4 | 59,6 |
| gdańskie | 193,5 | 48,9 | 5,0 | 18,6 | 16,1 | 5,1 | 0,2 | 3,9 | 144,6 |
| olsztyńskie | 621,3 | 246,8 | 2,2 | 26,9 | 155,0 | 52,1 | 5,6 | 5,0 | 374,5 |
| poznańskie | 393,3 | 154,4 | 2,3 | 21,3 | 67,0 | 44,1 | 11,4 | 8,3 | 238,9 |
| szczecińskie | 1149,3 | 80,6 | 2,0 | 27,4 | 33,1 | 15,6 | 0,4 | 2,1 | 1068,7 |
| śląskie | 252,0 | 84,0 | 19,8 | 38,8 | 18,7 | 1,8 | 0,4 | 4,5 | 168 |
| wrocławskie | 1257,0 | 402,8 | 65,2 | 180,7 | 118,2 | 15,5 | 1,6 | 21,6 | 854,4 |
| razem | 4004,7 | 1096,2 | 96,7 | 315,5 | 432,5 | 176,7 | 28,0 | 46,8 | 2908,7 |
Przebieg osadnictwa rolniczego w latach 1950–1962
edytujWedług danych rolniczego rocznika statystycznego GUS liczba osadników oscylowała od 3–14 tys. rocznie. W latach 1950–1962 osiedlono łącznie 135,1 tys. rodzin, w tym 73,3 tys. (54,3%) w gospodarstwach indywidualnych i rolniczych spółdzielniach produkcyjnych (RSP) oraz 61,7 tys. (45,7%) w gospodarstwach państwowych, co obrazuje poniższe zestawienie [4]:
| Rok | Rodziny osiedlone | ||
|---|---|---|---|
| Ogółem | W gospodarstwach indywidualnych i RSP | W gospodarstwach państwowych | |
| 1950 | 11 413 | 11 413 | – |
| 1951 | 10 602 | 9517 | 1085 |
| 1952 | 14 772 | 8248 | 6524 |
| 1953 | 14 361 | 4583 | 9778 |
| 1954 | 17 629 | 6677 | 10 952 |
| 1955 | 14 816 | 4496 | 10 320 |
| 1956 | 14 509 | 4939 | 9570 |
| 1957 | 13 698 | 9431 | 4267 |
| 1958 | 7962 | 3908 | 4054 |
| 1959 | 4632 | 2672 | 1960 |
| 1960 | 4626 | 3156 | 1470 |
| 1961 | 3197 | 2316 | 881 |
| 1962 | 2841 | 1963 | 878 |
| razem | 135 058 | 73 319 | 61 739 |
Liczba rodzin osiedlonych według województw
edytujWedług danych rolniczego rocznika statystycznego GUS liczba rodzin osiedlonych w latach 1950–1962 przedstawiała się następująco[4]:
| Województwo | Rodziny osiedlone | ||
|---|---|---|---|
| Ogółem | W gospodarstwach indywidualnych i RSP | W gospodarstwach państwowych | |
| białostockie | 4470 | 2308 | 2162 |
| bydgoskie | 177 | 155 | 22 |
| gdańskie | 8837 | 4392 | 4445 |
| katowickie | 153 | 153 | – |
| koszalińskie | 20 906 | 8777 | 12 129 |
| lubelskie | 2100 | 1718 | 382 |
| olsztyńskie | 24 004 | 13 484 | 10 520 |
| opolskie | 5907 | 3774 | 2133 |
| poznańskie | 793 | 552 | 241 |
| rzeszowskie | 4424 | 3640 | 784 |
| szczecińskie | 17 770 | 7551 | 10 291 |
| wrocławskie | 28 463 | 16 928 | 11 535 |
| zielonogórskie | 17 054 | 9887 | 7167 |
| razem | 135 058 | 73 319 | 61 739 |
Przypisy
edytuj- ↑ Bogdan Wawrzyniak, Przemiany struktury agrarnej w rolnictwie polskim, Włocławek: Włocławskie Towarzystwo Naukowe, 2004, ISBN 83-88115-81-2.
- ↑ Dz.U. z 1946 r. nr 49, poz. 279: Dekret z dnia 6 września 1946 r. o ustroju rolnym i osadnictwie na obszarze Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańska
- ↑ a b Rocznik Statystyczny, Warszawa: GUS, 1950.
- ↑ a b Rolniczy Rocznik Statystyczny 1945–1965, Warszawa: GUS, 1966.