Order Świętego Jana (Prusy)

Królewski Pruski Order Świętego Jana (niem. Königlich Preußischer St. Johanniter-Orden) – jednoklasowy order zasługi Królestwa Prus, nadawany w latach 1810–1852 jako samodzielne odznaczenie, później jako wieloklasowy order-oznaka protestanckiego Baliwatu Brandenburskiego.

Królewski Pruski Order św. Jana
Awers
Awers oznaki orderu
Gwiazda
Gwiazda orderu
Baretka
Baretka
Ustanowiono

23 maja 1812

Wycofano

1852 (przekszt. w zakon)

Kruszec

złoto, srebro, brąz[1]

Wydano

2950[1]

Powyżej

Order Hohenzollernów

Poniżej

Order Luizy

Powiązane

brytyjski Order Świętego Jana Jerozolimskiego

Cesarz Wilhelm II Hohenzollern z insygniami Protektora Baliwatu Brandenburskiego Rycerskiego Zakonu Szpitala św. Jana Jerozolimskiego (widoczny jest także wystający spod poły munduru Krzyż Mariański – odznaczenie honorowe austriackich Krzyżaków)

Historia

edytuj

Baliwat Brandenburski Zakonu Świętego Jana to protestancka (luterańska) gałąź katolickiego Zakonu Świętego Jana Jerozolimskiego (zw. joannitami lub kawalerami maltańskimi), która oddzielona została w XVI wieku podczas reformacji. Przetrwała do 30 października 1810 kiedy to król Fryderyk Wilhelm III Pruski postanowił sekularyzować dobra zakonne po zawarcia pokoju w Tylży w 1807 z Napoleonem Bonaparte, celem zapłaty Francuzom olbrzymiej kontrybucji.

23 maja 1812 ustanowiony został Królewski Pruski Order św. Jana jako oddzielne odznaczenie. Król rezerwował dla władców Prus tytuł „Protektora”, a „Mistrzem” (niem. Herrenmeister) byli odtąd zawsze książęta z królewskiego rodu Hohenzollernów[a].

Baliwat Brandenburski został odrestaurowany w 1852 przez króla Fryderyka Wilhelma IV pod nazwą Baliwat Brandenburski Rycerskiego Zakonu Szpitalników św. Jana Jerozolimskiego (niem. Balley Brandenburg des Ritterlichen Ordens St. Johannis vom Spital zu Jerusalem). Odznaczeni orderem Kawalerowie otrzymali tytuł Kawalerów Honorowych[b], a baliwat stał się ekskluzywnym stowarzyszeniem pruskich junkrów[c].

 
Otto von Bismarck z honorowymi insygniami komandorskimi orderu w 1858

Do 1918 order/oznaka zakonna była siódmym odznaczeniem według starszeństwa pruskich odznaczeń, za domowym Orderem Hohenzollernów, a przed kobiecym Orderem Luizy. Po upadku pruskiej monarchii odznaka wraz z innymi insygniami zakonnymi była wciąż nadawana rycerzom zakonnym, ale nie była traktowana jako odznaczenie państwowe[d].

Mistrzowie

edytuj

Odznaczeni

edytuj
Z tym tematem związana jest kategoria: Odznaczeni Orderem Świętego Jana (Prusy).
  1. Byli nimi w latach 1610–1625, a od 1693 są nimi do dzisiaj (patrz: mistrzowie joannitów w Brandenburgii i Der Johanniterorden. ordensmuseum.de. [dostęp 2016-06-09].).
  2. Odznaczeni w latach 1812–1852, którzy nie byli członkami zakonu, otrzymali tytuł „Kawalera Honorowego” (później również „Komandora Honorowego”). Dawni (sprzed 1810) i nowi (po 1852) członkowie zakonu otrzymywali tytuł „Kawalera z Prawa” (później również „Komandora z Prawa”). Listy Komandorów w przykładowych latach wymieniały imiennie:
    • w 1852 – 3 Komandorów,
    • w 1854 – 3 Komandorów,
    • w 1865 – 9 Komandorów i 6 Komandorów Honorowych,
    • w 1868 – 12 Komandorów i 8 Komandorów Honorowych,
    • w 1873 – 13 Komandorów i 7 Komandorów Honorowych,
    • w 1874 – 12 Komandorów z Prawa, 7 Komandorów Honorowych (dodatkowo określiła liczbę 505 Kawalerów z Prawa i 1470 Kawalerów Honorowych, z których 223 oznaczono do 1852)
    • w 1875 – 11 Komandorów z Prawa, 7 Komandorów Honorowych
    • w 1905 – 15 Komandorów z Prawa i 4 Komandorów Honorowych,
    • w 1908 – 16 Komandorów z Prawa i 7 Komandorów Honorowych,
    • w 1911 – 15 Komandorów z Prawa i 6 Komandorów Honorowych
    (patrz: Handbuch über den Königlich Preussischen Hof und Staat).
  3. Od 1874 do wydania nowych statutów zakonu w 1957, podzielony był na dwa oddziały, a każdy z nich na dwie klasy:
    • 1. oddział – Rechtsritter (Rycerz z Prawa, odznaka wieńczona koroną, ze złotymi orłami pomiędzy ramionami):
      • I klasa – Komandor
      • II klasa – Kawaler
    • 2. oddział – Ehrenritter (Rycerz Honorowy, odznaka bez korony, z czarnymi orłami pomiędzy ramionami krzyża):
      • I klasa – Komandor
      • II klasa – Kawaler
    (patrz: Ordery i odznaczenia krajowe i zagraniczne..., s. 84 oraz Der Johanniterorden, [w:] ordensmuseum.de).
  4. Konstytucja weimarska z 11 sierpnia 1919 w artykule 109 pkt 4 i 5 znosiła możliwość nadawania orderów i odznaczeń przez państwo niemieckie, a jednocześnie zabraniała obywatelom Niemiec przyjmowania jakichkolwiek tytułów i orderów obcych rządów (patrz: Die Verfassung des Deutschen Reichs („Weimarer Reichsverfassung”) vom 11. August 1919).

Przypisy

edytuj
  1. a b Königliche Preußische Johanniter Orden. [dostęp 2022-01-07].

Bibliografia

edytuj