Wikipedia

Ośrodek Zapasowy 1 Dywizji Piechoty Legionów

Ośrodek Zapasowy 1 Dywizji Piechoty Legionów (OZ 1 DP Leg.) – oddział piechoty Wojska Polskiego.

Ośrodek Zapasowy 1 Dywizji Piechoty Legionów
Historia
Państwo

 Polska

Sformowanie

1939

Rozformowanie

1939

Dowódcy
Obecny

ppłk Jan Wiktor Pawlik

Organizacja
Dyslokacja

Sokółka, Wilno

Rodzaj sił zbrojnych

wojsko

Rodzaj wojsk

piechota

Podległość

Dowództwo Okręgu Korpusu Nr III

Historia ośrodka

edytuj

Ośrodek Zapasowy 1 Dywizji Piechoty Legionów nie istniał w organizacji pokojowej Wojska Polskiego. Był Jednostką mobilizowaną zgodnie z planem mobilizacyjnym „W”, w II rzucie mobilizacji powszechnej[1]. Jednostką mobilizującą Ośrodek Zapasowy 1 Dywizji Piechoty była Kadra Zapasowa Piechoty Sokółka[2][3].

Ośrodek miał być formowany według organizacji wojennej L.3010/mob.org., ukompletowany zgodnie z zestawieniem specjalności L.3010/mob.AR oraz uzbrojony i wyposażony zgodnie z wojennymi należnościami materiałowymi L.3010/mob./mat.[4] W skład ośrodka zapasowego wchodziło:

  • dowództwo ośrodka zapasowego,
  • kompania gospodarcza ośrodka zapasowego,
  • kompania podchorążych rezerwy ośrodka zapasowego,
  • trzy bataliony ośrodka zapasowego po trzy kompanie strzeleckie i jednej kompanii ckm,
  • pluton przeciwpancerny ośrodka zapasowego,
  • pluton pionierów ośrodka zapasowego,
  • pluton łączności ośrodka zapasowego,
  • pluton zwiadowców ośrodka zapasowego[5].

Skład organizacyjny ośrodka należało traktować jako ramowy dla obliczenia potrzebnej kadry i materiału. Szczegółową organizację miał ustalić definitywnie dowódca ośrodka zapasowego zależnie od wysokości otrzymanych nadwyżek i warunków lokalnych[5].

Pod względem ewidencyjnym do OZ 1 DP Leg. należały:

Kompania podchorążych rezerwy ośrodka zapasowego nie została zorganizowana „na skutek szybkiego rozwoju wypadków”. Wyznaczony na stanowisko dowódcy kompanii kpt. Jan Dragan prowadził zajęcia doskonalące dla podchorążych ostatniego kursu oraz uczestniczył w pracach organizacyjnych w związku z organizacją nowych oddziałów[13].

Działania bojowe OZ 1 DP Leg.

edytuj

Do OZ 1 DP Leg. zgłaszali się bezpośrednio rezerwiści z zachodnich regionów kraju. Ośrodek formował się w Sokółce pod dowództwem mjr. Jana Słomki. Zanim ukończono formowanie Ośrodka przerzucono, go koleją do Wilna. 9 lub 11 września z formowanym OZ 1 DP Leg. z Sokółki wyjechało kilkuset uzbrojonych żołnierzy oraz 120 wozów taborowych. W Wilnie w koszarach 6 pp Leg. ppłk Jan Pawlik podjął na nowo organizację OZ 1 DP Leg. Do przewiezionych z Sokółki żołnierzy, sprzętu i broni dołączono pozostałe nadwyżki 1, 5 i 6 pp Leg[14]. Z wszystkich zebranych żołnierzy, którzy posiadali uzbrojenie i byli umundurowani rozpoczęto formowanie batalionów bojowych, z których każdy pułk: 1, 6 i 5 pp Leg., formował swój batalion. Dowódca OZ 1 DP Leg. ppłk Jan Pawlik sformował z nich improwizowany pułk piechoty OZ 1 DP Leg. Formowane bataliony posiadały według relacji bardzo dobre wyposażenie osobiste i spory zapas amunicji, w tym również granatów. Kompanie ckm posiadały stare ckm Maxim wz. 1908 i moździerze Stockes kal. 81 mm[15]. Z żołnierzami wcielonymi do pułku Ośrodka Zapasowego prowadzono szkolenie i od 14 września poprawiano umocnienia wokół miasta. Na wieść o agresji sowieckiej 17 września pułk OZ 1 DP Leg. zajął stanowiska na przedpolach Wilna, w wcześniej przygotowanych częściowo umocnieniach, a częściowo w dzielnicach peryferyjnych. Kierunek wschodni miasta broniły pod dowództwem ppłk. Jana Pawlika dwa bataliony: I ppłk. Adama Obtułowicza i II mjr. Michała Marchewy pułku OZ 1 DP Leg. i na Antokolu podległy mu, spieszony dywizjon kawalerii (3 szwadrony) z Ośrodka Zapasowego Wileńskiej Brygady Kawalerii mjr. st. spocz. Michała Nowickiego[16]. Na tym odcinku ustawiono 3 działony armat 75 mm wz. 1897 z Ośrodka Zapasowego Artylerii Lekkiej nr 3. Na odcinek broniący kierunku południowego i zachodniego obsadzony przez pułk KOP „Wilno” ppłk. Kazimierza Kardaszewicza jako wzmocnienie skierowano III batalion pułku OZ mjr. Wilhelma Wilczyńskiego[17]. Pułk piechoty OZ 1 DP Leg. podlegał dowódcy obrony Wilna płk. dypl. Jarosławowi Okulicz-Kozarynowi. 18 września około południa z płk. Okulicz-Kozarynem, nawiązał kontakt przez telegraf Hughesa znajdujący się w Grodnie dowódca OK III gen. bryg. Józef Olszyna-Wilczyński. Z treści rozmowy wynika, że rozkazał nie walczyć z wojskami sowieckimi, a wycofać załogę przez granicę litewską. Ok godz. 16.00 na przedpolach i przedmieściach Wilna pojawiły się sowieckie czołówki pancerne. Sprzeczne rozkazy do obrony lub zabraniające walki spowodowały chaos. Część sowieckich czołgów zdołała wjechać do miasta. Zgodnie jednak z rozkazem bataliony i kompanie pułku piechoty OZ 1 DP Leg. rozpoczęły po godz. 20.00 odwrót z pozycji na peryferiach Wilna[18]. Bataliony I i II z Antokola i Belmontu rozpoczęły marsz do Zielonego Mostu na Willi przez śródmieście miasta. W trakcie marszu II batalion napotkał dwa czołgi sowieckie, których batalion nie zwalczał. W trakcie marszu odłączyła się 4 kompania, pod dowództwem por. Lucjana Mniszewskiego, nie są wiadome jej dalsze działania. II batalion przeszedł przez Zielony Most na Wilii i zgodnie z rozkazem podjął marsz w kierunku Mejszagoły. Wiadomo, że rano 19 września 4 kompania została rozwiązana, żołnierze rozpuszczeni do domów, a dowódca kompanii z oficerami i ochotnikami spośród podoficerów i legionistów w liczbie ponad 20 żołnierzy, przedarł się do granicy litewskiej, którą przekroczył 23 września[14]. Maszerujący z Belmontu do śródmieścia i Zielonego Mostu I batalion stoczył z pojedynczymi czołgami sowieckimi walki, w których miało polec lub zostać rannych ok. 10 żołnierzy batalionu. Jako ostatnia maszerowała 1 kompania strzelecka I batalionu pod dowództwem kpt. Jana Patyry. Kompania zablokowała Zielony Most samochodem lub samochodami, beczkami i innymi ciężkimi przedmiotami, a następnie broniła, podejść do niego ogniem broni strzeleckiej. Ostrzelano nieskutecznym ogniem sowieckie czołgi, jeden który usiłował przeprawić się w rejonie mostu w bród, utknął w nurcie rzeki. Do rana 19 września 1 kompania osłaniała most, po czym wycofała się w kierunku Mejszagoły w ślad za batalionem[15]. Mostu saperskiego (strategicznego) na przyczółku miała bronić kompania strzelecka I batalionu kpt. Ludwika Gluzy. Wycofała się ona 19 września pomiędzy godz. 6.00, a 7.00 w kierunku Mejszałgoły[19]. Batalion III wycofał się bez walki wieczorem 18 września do Mejszagoły, z odcinka północno-zachodniego bez kontaktu z nieprzyjacielem[20]. Ponadto znany jest fakt, że do godziny 21.00 18 września jeden z plutonów batalionu III (5 pp Leg.) bronił przed czołgami sowieckiej 6 BCz. wiaduktu na skrzyżowaniu ul. Beliny i Targowej[21]. W rejonie Mejszagoły dywizjon mjr. st. spocz. Michała Nowickiego od godzin południowych 19 września organizował obronę rejonu Mejszagoły, pod jej osłoną koncentrowały się oddziały z garnizonu wileńskiego, w tym pułk z OZ 1 DP Leg. Część pododdziałów lub grup, w tym z KOP, Obrony Narodowej i ochotników udała się do Grodna lub w innym kierunku. Część żołnierzy za cichą zgodą dowódców pododdziałów, pozostała na terenie Wileńszczyzny, lub zdezerterował. 20 września OZ 1 DP Leg. przekroczył granicę litewską i został internowany[22].

Obsada personalna OZ 1 DP Leg.

edytuj
Obsada personalna OZ 1 DP Leg.
Stanowisko etatowe Stopień, imię i nazwisko Uwagi
dowództwo ośrodka zapasowego
dowódca ośrodka ppłk piech. Jan Wiktor Pawlik[23] interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24]
zastępca dowódcy ośrodka mjr piech. Leopold Władysław Jaxa
I adiutant ośrodka por. Stanisław Byszewski
II adiutant ośrodka por. Zenon Pietrucki
dowódca kompanii podchorążych rezerwy kpt. piech. Jan Dragan[25] interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24]
oficer gospodarczy por. int. Stefan Życki (6 pp Leg.)[26] Armia Polska na Wschodzie
oficer ewidencji personalnej kpt. adm. (piech.) Stanisław II Konkiel (6 pp Leg.)[27] Armia Polska na Wschodzie
oficer administracyjno-materiałowy kpt. Baranowski
I baon ośrodka zapasowego (1 pp Leg.)
dowódca baonu ppłk piech. Adam Obtułowicz[23]
kpt. piech. Jan Patyra[28]
adiutant batalionu ppor. rez. Tadeusz Sobolewski do 12 IX 1939
oficer gospodarczy por. int. Antoni Kossacki[29]
pomocnik oficera gospodarczego ppor. rez. Bogdan Jerzy Ptaszyński[30] interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24]
dowódca 1 kompanii strzeleckiej kpt. piech. Jan Patyra[23][31]
ppor. Dmowski[28]
dowódca I plutonu ppor. Grzybowski[31][28]
zastępca dowódcy III plutonu plut. pchor. rez. Tadeusz Chronowski[32] interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24]
dowódca II plutonu sierż. pchor. Mieczysław Lech[31][28] interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24]
dowódca III plutonu chor. Janicki[28]
ppor. piech. rez. Wilhelm Sommer[33] (67 pp) od 13 IX 1939, interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24]
zastępca dowódcy plutonu sierż. pchor. Gryczański[28]
zastępca dowódcy plutonu sierż. pchor. Michał Ładacki[28] interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24]
dowódca drużyny odkarzania plut. pchor. rez. Jan Mindak[34] interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24]
dowódca kompanii strzeleckiej kpt. Ludwik Gluza[19]
1 kompania ckm kpr. pchor. rez. Zdzisław Bogusław Włodek[35] interowany na Litwie, a później w sowieckiej niewoli[24]
II baon ośrodka zapasowego (6 pp Leg.)
dowódca baonu mjr Michał Marchewa[36]
adiutant batalionu por. Tadeusz Westfalewicz[36]
dowódca kompanii strzeleckiej por. Skowroński[36]
dowódca 4 kompanii strzeleckiej por. Leon, Lucjan Mniszewski[36]
dowódca 6 kompanii strzeleckiej por. Mieczysław Rolewski[36]
dowódca 2 kompanii ckm por. Tadeusz Westfalewicz, por. rez. Wiktor Ostrowski[36]
dowódca plutonu pionierów por. rez. Franciszek Urbanowicz[36]
III baon ośrodka zapasowego (5 pp Leg.)
dowódca baonu mjr piech. Wilhelm II Wilczyński[37]
adiutant batalionu por. Zenon Pietrucki[36]
dowódca 7 kompanii strzeleckiej kpt. Eugeniusz Siwocho[36]
dowódca 8 kompanii strzeleckiej por. Eugeniusz Militnil, por. Jan Jurkowski[36]
dowódca 9 kompanii strzeleckiej por. rez. Roman Frikke[36]
dowódca 3 kompanii ckm kpt. Jan Trentowski[36]


Przypisy

edytuj
  1. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 207.
  2. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 161.
  3. ↑ Zarzycki 1995 ↓, s. 25.
  4. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 1094-1095.
  5. ↑ a b c Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 35.
  6. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 4.
  7. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 808-809.
  8. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 831-832.
  9. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 892.
  10. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 726.
  11. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 762.
  12. ↑ Rybka i Stepan 2010 ↓, s. 763.
  13. ↑ Dragan 1942 ↓, s. 14.
  14. ↑ a b Markert 2001 ↓, s. 36.
  15. ↑ a b Markert 2006 ↓, s. 34-35.
  16. ↑ Cygan 1990 ↓, s. 36-37.
  17. ↑ Grzelak 2008 ↓, s. 224-225.
  18. ↑ Grzelak 2008 ↓, s. 226.
  19. ↑ a b Szawłowski 1996 ↓, s. 83.
  20. ↑ Faszcza 1994 ↓, s. 44.
  21. ↑ Grzelak 2008 ↓, s. 228.
  22. ↑ Cygan 1990 ↓, s. 38-39.
  23. ↑ a b c Mindak 1942 ↓, s. 4.
  24. ↑ a b c d e f g h i Indeks Represjonowanych. Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2024-07-09].
  25. ↑ Dragan 1942 ↓, s. 14, Mjr piech. Jan Dragan (ur. 20 kwietnia 1907 w Polubiczach), w czasie sporządzenia kwestionariusza pełnił służbę w 13 pp na stanowisku dowódcy 3 kompanii strzeleckiej. Później służył w kompanii dowodzenia 13 Wileńskiego Batalionu Strzelców. Został odznaczony Krzyżem Walecznych..
  26. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 347, 554.
  27. ↑ Rybka i Stepan 2006 ↓, s. 309, 554.
  28. ↑ a b c d e f g Chronowski 1943 ↓, s. 12.
  29. ↑ Ptaszyński 1942 ↓, s. 6.
  30. ↑ Ptaszyński 1942 ↓, s. 6, ppor. rez. Bogdan Jerzy Ptaszyński (ur. 8 grudnia 1908 w Warszawie), w czasie sporządzenia kwestionariusza pełnił służbę w 5 pal na stanowisku oficera gospodarczego..
  31. ↑ a b c Sommer 1942 ↓, s. 10.
  32. ↑ Chronowski 1943 ↓, s. 12, ppor. rez. Tadeusz Chronowski (ur. 8 grudnia 1913).
  33. ↑ Sommer 1942 ↓, s. 10, ppor. piech. rez. Wilhelm Sommer (ur. 13 października 1909 w Obórkach) w czasie sporządzenia kwestionariusza pełnił służbę w 15 pp.
  34. ↑ Mindak 1942 ↓, s. 4, ppor. Jan Mindak (ur. 11 listopada 1906) w czasie sporządzenia kwestionariusza pełnił służbę w oddziale rozpoznawczym 15 pp na stanowisku oficera gospodarczego.
  35. ↑ Włodek 1942 ↓, s. 2.
  36. ↑ a b c d e f g h i j k l relacja i B.I.106a ↓.
  37. ↑ Agnieszka Jędrzejewska: Wilhelm Wilczyński. Muzeum Polskich Formacji Granicznych. [dostęp 2020-03-20]..

Bibliografia

edytuj
  • Tadeusz Chronowski: Kwestionariusz. [w:] B.I.106a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1943-11-10. [dostęp 2022-01-29].
  • Jan Dragan: Kwestionariusz dla oficerów Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (walki w 1939 r.). [w:] B.I.106a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1942-07-20. [dostęp 2022-01-29].
  • Jan Mindak: Kwestionariusz. [w:] B.I.106a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1942. [dostęp 2022-01-28].
  • Bogdan Jerzy Ptaszyński: Kwestionariusz dla oficerów Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR (walki w 1939 r.). [w:] B.I.106a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1942. [dostęp 2022-01-29].
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
  • Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
  • Wilhelm Sommer: Kwestionariusz. [w:] B.I.106a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1942-07-21. [dostęp 2022-01-29].
  • Zdzisław Bogusław Włodek: Relacja. [w:] B.I.106a [on-line]. Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, 1942-02-20. [dostęp 2022-01-28].
  • Dariusz Faszcza: 5 pułk piechoty Legionów. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1994, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 47. ISBN 83-85621-43-1.
  • Wojciech Markert: 6 Pułk Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 128. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2001. ISBN 83-88773-29-1.
  • Wojciech Markert: 1 Pułk Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 129. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 2006. ISBN 83-88773-65-8.
  • Czesław Grzelak: Kresy w czerwieni 1939. Agresja Związku Sowieckiego na Polskę. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 2008. ISBN 978-83-89935-61-8.
  • Wiktor Cygan: Kresy w ogniu. Wojna polsko-sowiecka 1939. Warszawa: Warszawska Oficyna Wydawnicza, 1990. ISBN 83-85209-00-X.
  • Ryszard Szawłowski: Wojna polsko-sowiecka 1939. tom 1 Monografia. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, 1996. ISBN 83-86842-02-4.
  • Piotr Zarzycki: Plan mobilizacyjny „W”. Wykaz oddziałów mobilizowanych na wypadek wojny. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 1995. ISBN 83-85621-87-3.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Ośrodek_Zapasowy_1_Dywizji_Piechoty_Legionów&oldid=75438299”