Nysa Kłodzka
Nysa Kłodzka (cz. Kladská Nisa, niem. Glatzer Neiße) – rzeka w południowo-zachodniej Polsce, na terenie województw dolnośląskiego i opolskiego, lewobrzeżny dopływ Odry.
 Nysa Kłodzka przepływająca przez Kłodzko | |
| Kontynent | |
|---|---|
| Państwo | |
| Rzeka | |
| Długość | 181,7 km |
| Powierzchnia zlewni |
4565 km² |
| Średni przepływ |
50 m³/s u ujścia do Odry |
| Źródło | |
| Miejsce | Masyw Śnieżnika, zbocze Trójmorskiego Wierchu, okolice Jodłowa |
| Wysokość |
1006 m n.p.m. |
| Współrzędne | |
| Ujście | |
| Recypient | Odra |
| Miejsce | |
| Wysokość |
139 m n.p.m. |
| Współrzędne | |
| Mapa | |
 Dorzecze Nysy Kłodzkiej | |
Położenie na mapie Polski  | |
Przebieg i opis
edytujŹródła w Masywie Śnieżnika, na zboczach Trójmorskiego Wierchu. W górnym swym biegu rzeka wykorzystuje naturalny kanał odpływowy, jakim jest Rów Górnej Nysy[1]. Następnie płynie przez Kotlinę Kłodzką, skąd wyrywa się przez Góry Bardzkie w okolicy Barda, tworząc malowniczy Przełom Nysy Kłodzkiej, jedną z największych osobliwości Sudetów[1]. Przez Góry Bardzkie rzeka płynie kilkoma zakolami (meandrami), charakterystycznymi raczej dla rzeki nizinnej – czym dowodzi swej antecedencji. Po opuszczeniu gór skręca gwałtownie na wschód i płynie Przedgórzem Sudeckim, by w Nysie wpłynąć na Nizinę Śląską[1]. Jej pierwszy równoleżnikowy odcinek podgórski między Bardem a Kamieńcem Ząbkowickim, leży w obrębie szerokiej na 6 km, starej tektonicznie niecki. Nieckę tę, zwaną kamieniecką, wypełniają trzeciorzędowe i plejstoceńskie osady. Poniżej Kamieńca Ząbkowickiego w pobliżu Byczenia Nysa Kłodzka napotyka na przeszkodę w postaci wąskiego rygla skalnego utworzonego przez Wzgórza Kamienieckie przecinające Obniżenie Otmuchowskie. Rygiel ten jest skalistą odnogą wzgórz, dolina rzeczna zwęża się do 150 m. Po minięciu rygla skalnego rzeka wpływa w szeroką na ponad 5 km dolinę ciągnącą się aż do miasta Nysa[2]. Poniżej Nysy na Nizinie Ślaskiej rzeka skręca na północ, po minięciu Skorogoszczy wpada do Odry.
Przepływa przez woj. dolnośląskie i opolskie, a historycznie przez ziemię kłodzką i Dolny Śląsk.
W górnym biegu płynie wartko, tworząc wodospady, na równinie silnie meandruje[1]. Często wylewa, właśnie z tego powodu powstały w XX w. dwa duże zbiorniki retencyjne w okolicach Otmuchowa (Jezioro Otmuchowskie) i Nysy (Jezioro Nyskie), które wykorzystuje się także w celach energetycznych i rekreacyjnych. Pomiędzy Kamieńcem Ząbkowickim i Paczkowem wybudowano dwa nowe zbiorniki (w 2002 roku): Topola i Kozielno razem tworzące Zalew Paczkowski. Planowano i nawet rozpoczęto budowę zbiornika wodnego Zbiornik Kamieniec położonego powyżej Kamieńca Ząbkowickiego. Obecnie prace są wstrzymane, a na obszarze planowanego zbiornika utworzono rezerwat ptactwa, utrudniając tym samym znacznie budowę zbiornika.
W dolnym biegu wykorzystywana wraz z Oławą jako źródło wody dla Wrocławia. Wybudowano kanał przerzutowy prowadzący wodę z Nysy do Oławy.
Na części swojego biegu jest tradycyjną granicą pomiędzy Górnym i Dolnym Śląskiem.
Powodzie
edytujPrzed XX wiekiem wysokie stany wód Nysy Kłodzkiej, które zostały wymienione w kronikach wystąpiły w latach: 1270, 26.07.1310, 1387, 1400, 1463, 1475, 1501, 16.08.1598, 1622, 1729, 1736, 22.06.1783 (stan wody w Kłodzku wynosił ok. 6,30 m), 1813, 1829, 1854, 1879, 5-12.08.1880, 19-20.06.1883, 1888, 27-31.07.1897[3]
Na przełomie XIX i XX wieku wdrożono system obserwacji stanu wód. Na jego podstawie wysokie stany wód w Kotlinie Kłodzkiej stwierdzono w latach: 1903, 1938, 1952, 1967, 1970, 1972, 1977 oraz 1997[3].
Ważniejsze powodzie:
- 1598 – ulewne deszcze spowodowały w Bardzie silne osunięcie ziemi ze stoków Bardzkiej Góry i przegrodzenie Nysy Kłodzkiej, która zalała miasto, a potem zmieniła koryto.
- 1997 – powódź tysiąclecia – przez rzekę przetoczyła się 9-metrowa fala, która zalała Kłodzko. Zbiorniki retencyjne nie uchroniły od zalania również Nysy. W całej Kotlinie Kłodzkiej rzeki należące do dorzecza Nysy Kłodzkiej spowodowały olbrzymie straty. Średni przepływ wieloletni u ujścia Nysy Kłodzkiej do Odry wynosi 50 m³/s, przepływ nie powodujący strat w infrastrukturze poniżej zapory zależy od wezbrania Odry i waha się w zakresie 150–190 m³/s, natomiast w lipcu 1997 r. (powódź tysiąclecia) przepływ ten wynosił ponad 1500 m³/s. Wówczas zrzut awaryjny z Jeziora Nyskiego zalał m.in. Nysę, Lewin Brzeski, liczne wsie w dorzeczu rzeki, jak i przyczynił się do znacznego podniesienia się wody w Odrze, która zalała Wrocław.
Podziemne przekroczenie działu wodnego
edytujCzęść wód potoku Kleśnica (wpadającego do Morawki, dopływu Białej Lądeckiej) odpływa podziemnie z czeskiej Morawy należącej do zlewiska Morza Czarnego[1]. Mamy tu do czynienia z przekroczeniem kontynentalnego działu wodnego.
Główne dopływy
edytujlewostronne[1]:
prawostronne[1]:
Ważniejsze miejscowości od źródeł
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 15: Kotlina Kłodzka i Rów Górnej Nysy. Wrocław: I-BiS, 1993, s. 315–318. ISBN 83-85773-06-1.
- ↑ Wojciech Walczak: Pradolina Nysy i plejstoceńskie zmiany hydrograficzne na przedpolu Sudetów wschodnich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1954, s. 36–37.
- ↑ a b Janusz Łach. Historia wezbrań powodziowych na ziemi kłodzkiej i ich wpływ na kierunek przekształceń den dolin Nysy Kłodzkiej i Białej Lądeckiej. „Nauka Przyroda Technologie”, 2009. Zakład Geografii Regionalnej i Turystyki Uniwersytet Wrocławski. Wydawnictwo Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu. ISSN 1897-7820.
Bibliografia
edytuj- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 15: Kotlina Kłodzka i Rów Górnej Nysy. Wrocław: I-BiS, 1994, ISBN 83-85773-06-1.