Nowa Gwinea Holenderska
Nowa Gwinea Holenderska (niderl. Nederlands Nieuw-Guinea) – dawna holenderska posiadłość kolonialna w zachodniej części Nowej Gwinei, od 1963 roku w składzie Indonezji jako Irian Zachodni, a później Papua.
| kolonia | |||||
| 1949–1962 | |||||
| |||||
| |||||
| Hymn: Hai Tanahku Papua | |||||
| Dewiza: Setia, djudjur, Mesra | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Siedziba | |||||
| Data powstania | |||||
| Data likwidacji | |||||
| Powierzchnia |
420,540 | ||||
| Populacja (1955) • liczba ludności |
| ||||
Położenie na mapie
| |||||
Kolonię wydzielono w 1949 r. z Holenderskich Indii Wschodnich[1].
Spory o przynależność terytorialną 1949–1961
edytujPo kilkuletniej indonezyjskiej wojnie o niepodległość i uznaniu niepodległości Indonezji przez Holandię 27 grudnia 1949 roku na mocy postanowień konferencji w Hadze, w rękach holenderskich pozostała z dawnych Indii Wschodnich jedynie zachodnia część Nowej Gwinei[2]. Tam też Holendrzy przenieśli część oddziałów wojskowych z Indonezji, zwłaszcza na wyspę Biak[2]. Holenderska Nowa Gwinea była słabo zaludniona, zamieszkana przede wszystkim przez Papuasów, odrębnych etnicznie od większości Indonezyjczyków, a w 1955 roku terytorium to liczyło jedynie ok. 321 tysięcy mieszkańców[2]. Z uwagi na tę odrębność, zgodnie z ustaleniami konferencji jej status miał być uregulowany w drodze rokowań stron w ciągu roku od utworzenia Stanów Zjednoczonych Indonezji, do czego jednak nie doszło[2]. Już w sierpniu 1950 roku Stany Zjednoczone Indonezji przekształciły się w Republikę Indonezji, a w 1954 roku zerwały unię z Holandią[2]. Holendrzy rozpoczęli następnie przygotowania do uzyskania przez Nową Gwineę niepodległości, jednakże Indonezja zgłaszała pretensje również do tej części dawnego imperium kolonialnego[3].
Indonezja usiłowała infiltrować prowincję, a od 1958 roku, podczas rządów prezydenta Sukarno, objęła wrogi wobec Holandii kurs polityczny[3]. Jednocześnie Indonezja wszczęła intensywne zbrojenia z pomocą komunistycznego bloku wschodniego, między innymi przejmując począwszy od 1959 roku od ZSRR liczne okręty oraz nowoczesne samoloty[4]. W 1960 roku Indonezja otwarcie żądała na forum międzynarodowym przekazania jej jurysdykcji nad wyspą, a 5 października tego roku Sukarno zagroził użyciem środków militarnych[3]. Holandia wzmacniała w tym okresie swoją obecność wojskową w kolonii, w tym na Biaku stacjonowała 321 eskadra lotnicza, a w 1960 roku dodatkowo przebazowano tam 322 eskadrę z 12 myśliwcami Hawker Hunter[3]. Już w toku walk, wiosną 1962 roku przerzucono na wyspę dalszych 14 najnowszych Hunterów Mk 6[5].
W 1959 r. przeprowadzono wybory lokalne. Nowo wybrany parlament zadeklarował 5 kwietnia 1961 zamiar ogłoszenia pełnej niepodległości do końca dekady. 1 grudnia 1961 wprowadzono oficjalne symbole państwowe.
Konflikt o Nową Gwineę Holenderską 1961–1963
edytuj18 grudnia 1961 roku Indonezja zaatakowała po raz pierwszy Nową Gwineę Holenderską desantem z powietrza w rejonie miasta Sorong, lecz desant nie powiódł się i poniósł znaczne straty[6]. 19 grudnia prezydent Suharto ogłosił operację Trikora, mającą na celu udaremnienie utworzenia przez Holandię państwa papuaskiego[6] 3 stycznia 1963 roku Indonezja zażądała przekazania jej spornego terytorium, a 5 stycznia ogłosiła powszechną mobilizację[6]. W braku granicy lądowej z Indonezją, główną drogą przerzucania niewielkich indonezyjskich oddziałów infiltracyjnych stała się droga morska, przy długiej linii brzegowej, czemu starały się przeciwdziałać holenderskie samoloty patrolowe Neptune i okręty[6]. 15 stycznia 1962 roku doszło do jedynego starcia morskiego w rejonie wysp Aru, w toku którego holenderskie fregaty zatopiły kuter torpedowy „Matjan Tutul”[7]. Działania infiltracyjne nasiliły się od kwietnia 1962 roku[5]. Nie dochodziło jednak do walk na dużą skalę, a Indonezja nie używała dużych okrętów ani nowoczesnych samolotów odrzutowych[5]. Ze strony holenderskiej udział w potyczkach brało głównie pięć kompanii piechoty morskiej[5]. Operowały tam też cztery holenderskie niszczyciele (typu Friesland), dwie fregaty, dwa okręty podwodne i 16 jednostek desantowych[5].
Holandia w lipcu zamierzała skierować w ten rejon większy zespół floty z lotniskowcem „Karel Doorman”, natomiast Indonezja uzyskała radzieckie okręty podwodne projektu 613 oraz bombowce Tu-16KS, przenoszące pociski przeciwokrętowe, przy czym faktycznie okręty podwodne i bombowce operowały początkowo z radzieckimi załogami[8]. W sierpniu 1962 roku siły holenderskie w Nowej Gwinei liczyły 9523 ludzi, wraz z marynarką i lotnictwem, w tym 1425 piechoty morskiej[5]. Na połowę sierpnia Indonezja zamierzała przeprowadzić dużą operację desantową Jayawijaya w celu zdobycia wyspy Biak, siłami 10 tysięcy żołnierzy piechoty morskiej i 7 tysięcy spadochroniarzy, lecz nie doszło już do próby jej realizacji[8]. 15 sierpnia 1962 roku, pod naciskiem ONZ, Holandia przyjęła warunki indonezyjskie i 18 sierpnia podpisano zawieszenie broni[8]. Oba państwa 1 października 1962 przekazały sporny region pod tymczasowy zarząd ONZ (UNTEA)[9][10].
Zgodnie z wcześniejszymi ustaleniami, obywatele byłej Nowej Gwinei Holenderskiej mieli sami zadecydować o przyszłości terytorium. Ponieważ holenderska administracja rozpoczęła emigrację do Holandii, Indonezyjczycy zaczęli wprowadzać do władz lokalnych swoich ludzi na miejsce Holendrów.
1 maja 1963 ONZ zgodnie z porozumieniem oddało władzę rządowi indonezyjskiemu[10]. Dokonała się ostateczna wymiana władz i zdominowany przez Indonezyjczyków lokalny parlament wybrał E. J. Bonaya na gubernatora.
Aneksja przez Indonezję
edytujW 1969 r. władze indonezyjskie postanowiły ostatecznie anektować dawną Nową Gwineę Holenderską. Przeprowadzono referendum – Akt Wolnego Wyboru. Sposób przeprowadzenia referendum oraz jego oficjalne wyniki spowodowały sprzeciw miejscowej ludności. Rząd indonezyjski uznał jednak referendum za wiążące i włączył terytorium do Indonezji jako prowincję Irian Zachodni (Irian Barat).
Pod koniec lat 60. powstała organizacja zbrojna Ruch Wolnej Papui, której celem była niepodległość spod władzy Indonezji[8].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Indonesia [online], www.worldstatesmen.org [dostęp 2023-08-22].
- ↑ a b c d e Sobański 2007 ↓, s. 80.
- ↑ a b c d Sobański 2007 ↓, s. 82-83.
- ↑ Sobański 2007 ↓, s. 81.
- ↑ a b c d e f Sobański 2007 ↓, s. 86.
- ↑ a b c d Sobański 2007 ↓, s. 83-84.
- ↑ Sobański 2007 ↓, s. 84-85.
- ↑ a b c d Sobański 2007 ↓, s. 87.
- ↑ Misje pokojowe ONZ / Azja - misje zakończone / UNSF (Zachodnia Nowa Gwinea) [online], Ośrodek Informacji ONZ w Warszawie [dostęp 2023-01-08].
- ↑ a b Where we operate / Past operations - Asia and the Pacific / United Nations Security Force in West New Guinea (UNSF) - Background [online], United Nations Peacekeeping [dostęp 2023-01-08] (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Netherlands New Guinea (1828-1962) [online], Peter van der Heijden [dostęp 2023-01-08] (ang.).
- Maciej Sobański. Dopaść „Doormana”!. „Okręty Wojenne”. Nr 6/2007. XVI (86), listopad – grudzień 2007. Tarnowskie Góry. ISSN 1231-014X.