Mora (lingwistyka)
Mora (łac.) – jest najmniejszą jednostką prozodyczną używaną w metryce[1] i fonologii, będąca nosicielem cech prozodycznych[2]. Odpowiada długości brzmienia jednej krótkiej głoski[3], i tym samym w niektórych językach określa „wagę” sylaby (która decyduje o synchronizacji czasowej i akcentowaniu). Podobnie jak wiele innych pojęć lingwistycznych, dokładna definicja mory jest dyskusyjna.
Pojęcie to (oznaczające dosłownie „odstęp czasu”) pochodzi z łaciny, gdzie było używane jako odpowiednik greckiego słowa χρόνος chronos (czas) w kontekście metrycznym. W starożytnej metryce iloczasowej pojedyncza mora oznacza czas trwania samogłoski krótkiej. Samogłoska (lub sylaba) długa zajmuje dwie mory.
O sylabie zawierającej jedną morę mówi się jednomorowa, o zawierającej dwie – dwumorowa.
Ogólnie, mory formowane są w następujący sposób:
- Nagłos sylaby (jej pierwsze spółgłoski) nie są liczone jako mory.
- Jądro sylaby reprezentuje jedną morę w przypadku krótkiej samogłoski, lub dwie mory w przypadku długiej samogłoski lub dyftongu[1]. Spółgłoski służące jako jądro sylaby także reprezentują jedną morę, jeśli są krótkie, lub dwie, gdy są długie. (język słowacki jest przykładem języka, który ma zarówno długie, jak i krótkie jądra spółgłoskowe.)
- W niektórych językach (na przykład w języku japońskim) koda sylaby (spółgłoski następujące po jądrze) reprezentuje jedną morę, a w innych (jak np. irlandzkim) nie. W języku angielskim jest oczywiste, że koda sylaby akcentowanej stanowi morę (stąd słowo cat składa się z dwóch mor), ale nie jest oczywiste czy kody sylab nieakcentowanych też ją stanowią (druga sylaba słowa rabbit mogłaby być jedną morą).
- W niektórych językach sylaba z długą samogłoską lub dyftongiem w jądrze i jedną lub więcej spółgłosek w kodzie określana jest jako trójmorowa (patrz: pluti).
Mówi się, że sylaby jednomorowe to tzw. lekkie sylaby, podczas gdy dwumorowe to sylaby ciężkie, a trójmorowe (w językach które je posiadają) są superciężkimi sylabami. Większość lingwistów uważa, że żaden język nie używa sylab o czterech lub więcej morach.
Na zasadzie równoważności odcinków o tej samej liczbie mor opiera się reguła zastępstwa stóp w metryce antycznej, greckiej i rzymskiej. Trójzgłoskowy daktyl odpowiada dwuzgłoskowemu spondejowi, bo obie te stopy metryczne są czteromorowe: 
= 
.
Język japoński jest znany ze swoich cech moraicznych[4]. Większość dialektów, włącznie ze standardowym, używa raczej mor niż sylab jako podstawy systemu dźwięków. Na przykład uważa się często, że haiku wpisują się we wzór 5 sylab/7 sylab/5 sylab, podczas gdy jest to raczej 5 mor/7 mor/ 5 mor. Jednym prominentnym przykładem jest fakt, że japońskie -n kończące sylabę jest morą[4][5].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Maria Dłuska i inni red., Poetyka: zarys encyklopedyczny, t. Dział 3, T. 4: Wersyfikacja. Sylabotonizm, Wrocław: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1957, s. 148.
- ↑ Polański 1999 ↓, s. 375.
- ↑ Zbigniew Gołąb, Adam Heinz, Kazimierz Polański, Słownik terminologii językoznawczej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1968, s. 356 [dostęp 2017-12-19] (pol.).
- ↑ a b Japanese language, [w:] Encyclopædia Britannica [dostęp 2017-12-18] (ang.).
- ↑ Richard Gilbert, Judy Yoneoka: From 5-7-5 to 8-8-8: An Investigation of Japanese Haiku Metrics and Implications for English Haiku. terebess.hu. [dostęp 2017-12-18]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Kazimierz Polański (red.), Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, wyd. 2, Wrocław: Ossolineum, 1999, ISBN 83-04-04445-5, OCLC 835934897.