Modesta Mignon

Modesta Mignon (oryg. fr. Modeste Mignon) – powieść Honoriusza Balzaka z 1844. Stanowi część Scen z życia prywatnego z cyklu Komedia ludzka. Została opublikowana po raz pierwszy w dwóch częściach w gazecie Journal des débats.

Modesta Mignon

Modeste Mignon

Autor	Honoriusz Balzac
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Francja
Język	francuski
Data wydania	1844
Pierwsze wydanie polskie
Przekład	Julian Rogoziński
poprzednia Sakiewka następna Pierwsze kroki

Okoliczności powstania utworu

17 lipca 1843 roku Balzac przybył do Sankt-Petersburga aby spędzić jakiś czas z Eweliną Hańską. Zamieszkał w domu Titrowa, onna w domu Kutaisowa. Codziennie około południa zjawiał się w domu Kutaisowa. Czytał damom zebranym w salonie swoją najnowszą powieść: Córkę Ewy. Ewelina, która przeczytała niedawno korespondencję Bettiny von Brentano z Goethem, przyznała się ukochanemu, że pod wpływem tej lektury napisała nowelę, którą następnie cisnęła w ogień. Honoriusz zapragnął przeczytać listy: Pożycz mi pierwszy tom Goethego i Bettiny – pisał w liściku do Hańskiej. Napisał potem na podstawie tej korespondencji ostry artykuł, w którym atakował zarówno egzaltację Bettiny, jak i chłód Goethego. Bettina – twierdził – nie kocha Goethego, stanowi on dla niej jedynie pretekst do pisania listów; haftuje mu cieplutkie kamizelki.

Wyśmiewając Goethego i Bettinę Balzac zapamiętał jednak temat. Z Paryża pisał do Eweliny: Twoja nowela jest prześliczna, jeśli więc chcesz mi zrobić olbrzymią przyjemność, napisz ją raz jeszcze i przyślij. Poprawię ją i ogłoszę pod moim nazwiskiem. Nie czekał już jednak aż jego ukochana napisze ponownie utwór, lecz sam zabrał się do pracy. 4 kwietnia w „Journal des Débats” zaczęła się ukazywać pierwsza część powieści. Kolejne wyszły w maju i lipcu. Abonenci przyjęli powieść chłodno uskarżając się na brak przygód, toteż „Débats” natychmiast rozpoczęły druk Hrabiego Monte Christo.

Pisarz umieścił w utworze szereg postaci, których pierwowzorami byli ludzie poznani w majątku Hańskiej, zaś wizję jej samej jako młodej dziewczyny przedstawił w postaci tytułowej bohaterki. Warto zwrócić uwagę na fakt, że powieściowa Modesta podobnie jak Hańska odnajduje miłość, pisząc do autora ulubionych lektur. Utwór został zresztą zadedykowany Hańskiej.

Treść

Charles Mignon, straciwszy cały majątek, wyrusza do Indii w celu odzyskania fortuny. W rodzinnym Hawrze pozostawia żonę i córkę Modestę. Młoda dziewczyna, czytelniczka poezji romantycznej, nawiązuje korespondencję z legendarnym poetą Melchiorem Canalisem. Ten jednak, mając dość miłośniczek jego twórczości, powierza zadanie prowadzenia korespondencji swojemu sekretarzowi Ernestowi. Ernest zaintrygowany inteligencją dziewczyny, wyjeżdża do Hawru, gdzie widzi Modestę i zakochuje się w niej od pierwszego wejrzenia. Tymczasem ojciec panny Mignon wraca do Francji, bogaty. Sprawia to, że wokół dziewczyny – teraz majętnej dziedziczki – gromadzi się grupa adoratorów, w której wyróżniają się książę d’Hérouville i sam Canalis. Modesta jednak docenia szczerość i uczciwość Ernesta i to za niego wychodzi ostatecznie za mąż.

Osoby występujące w powieści

• Modesta Mignon – postać pełna sprzeczności: melancholijna, wszechstronnie oczytana, wdaje się w awanturę korespondując, ukryta pod pseudonimem z nieznanym sobie poetą. Jednocześnie nie chce być poślubioną dla swoich milionów i poddaje pretendentów do swojej ręki próbie. Jako wicehrabina de La Bastie pojawia się w Beatrix i Kuzynce Bietce.
• Baron Konstanty Cyr Melchior Canalis – Poeta, starający się o rękę Modesty od chwili gdy dowiedział się o jej olbrzymim majątku. Niegodny obiekt miłości dziewczyny zwiedzionej piękną poezją i pochlebną litografią przedstawiającą poetę. Ostatecznie poślubia Mme Moreau i jej dwumilionowy spadek (Pierwsze kroki). Zachęcany przez swą kochankę hrabinę Chaulieu postanawia poświęcić się polityce. Rozbieżność pomiędzy „talentem” a „charakterem” tej postaci, służy Balzakowi do rozwinięcia tezy podniesionej w Jaszczurze o braku jedności pomiędzy człowiekiem a autorem.
• Hérouville – Pierwszy marszałek Hérouville (Herus villa) pojawia się w Przeklętym synu. Ostatni jest gubernatorem Normandii, wraca do Francji w 1814 i umiera w cztery lata później zostawiając zamek, siostrę dewotkę, 15.000 lirów renty, córkę bez posagu i syna: księcia Hérouville, markiza Saint Sever, księcia Nivron etc. Mimo pensji królewskiej nie jest w stanie przywrócić blasku swoim posiadłościom. Aspiruje do ręki Modesty i jest świadkiem jej ślubu. Pojawia się w Kawalerskim gospodarstwie i Kuzynce Bietce.
• Ernest de la Brière – w odróżnieniu od pozostałych konkurentów jest skromny i poważny. Pełni rolę sekretarza i przyjaciela Canalisa. Przyjaźń dla zwierzchnika i wewnętrzna uczciwość sprawiają, że przyznaje się do podszywania się w korespondencji pod osobę poety. Wyzwaniem dla Balzaca było ocalić „biednego chłopca” mimo całą jego naiwność i niezdarność.
• Jan Butscha – karzeł, syn szwedzkiego marynarza, sierota od szóstego roku życia, kancelista u państwa Latournelle, zakochany beznadziejnie w Modeście. W miarę rozwoju akcji wciela się w postać złośliwego karła i błazna. Wnosi do powieści elementy fantastyki
• Karol Mignon de la Bastie – ojciec Modesty, awanturnik dużego formatu. Ostatni przedstawiciel rodu de la Bastie. Oficer armii republikańskiej, a następnie Wielkiej Armii, wzbogaciwszy się na handlu jedwabiem bankrutuje, by ponownie się odkuć na handlu w Azji Mniejszej i na Dalekim Wschodzie.

Cechy utworu

Modesta Mignon stanowi ważny w twórczości Balzaka eksperyment zarówno pod względem treści, jak i formy. Pisarz dokonuje w utworze analizy psychologicznej młodej dziewczyny, naiwnej, choć inteligentnej, kochającej po raz pierwszy, z egzaltacją, pełnej marzeń, podczas gdy na ogół interesowały go raczej kobiety dojrzałe. Szczególny jest również fakt, że choć bohaterka dzieła styka się z bezwzględnością i fałszem wielkiego świata (zachowanie poety Canalisa), jej optymizm, skromność (imię mówiące – Modesta – skromna) i naturalność zachowań nie ulegają zmianie, natomiast Ernest, człowiek kierujący się w życiu szlachetnymi wartościami, nie ponosi klęski działając w zdemoralizowanym Paryżu. Również pod względem formy Balzak zdecydował się na niespotykane rozwiązanie, łącząc elementy klasycznej powieści realistycznej z powieścią epistolarną.

Mimo tego krytyka na ogół nisko oceniała Modestę Mignon głównie ze względu na płaską (w porównaniu z innymi dziełami Balzaka) intrygę oraz główny wątek, przypominający współczesny melodramat. Postacie utworu uznano za psychologicznie mało prawdopodobne, a kontrasty między nimi – aż zbyt ostre (zwłaszcza opozycja między interesownym pozerem Canalisem i szlachetnym Ernestem). Dopiero po upływie wielu lat komentatorzy docenili wartość zarówno zawartych w dziele opisów miasta portowego, wyrazisty rysunek postaci i wartką akcję powieści.

Krytycy zwracają uwagę na teatralny i wodewilowy charakter powieści, w której pojawiają się osobliwe postaci takie jak Jan Butsha wyrastający ze śreniowiecznych manuskryptów, powieści Waltera Scotta, opowieści Hoffmannna i dramatu romantycznego: złośliwy, wszędobylski, groteskowy i wzniosły, niepoddający się klasyfikacjom. Za efekt melodramatyczny uznaje się wprowadzenie ślepej matki, która lepiej niż ktokolwiek inny „widzi”, co się dzieje z jej córką, i którą na koniec uleczy Desplein przybyły prosto z Mszy ateusza. Karykaturalnie przedstawił też Balzac poetę Canalisa: melodramatyczny zdrajca, oszust bez zasad, ale za to elokwentny, dowcipny, z ową swobodą, która decyduje o sukcesie literata w Paryżu. Być może z powodu tych elementów popularnych Modesta, uważana przez swego twórcę za arcydzieło, pozostawała przez lata poza zainteresowaniami krytyki i dopiero obecnie jest odkrywana. Dzięki wysiłkom Jeana Pommier, Anne-Marie Meininger i Maurice’a Regarda zrozumialsza stała się geneza dzieła, jego źródła i miejsce w życiu autora. Ujawnione zostały inspiracje goethowskie i stendhalowskie (Mina de Wanghen) utworu, jego słowiańskie źródła, a przede wszystkim lepiej zrozumiane wpływy, koincydencje i związki tej powieści o literaturze, która jest jednocześnie klejnotem sztuki epistolarnej.

Bibliografia

• Jose Luis Diaz: Modeste Mignon. [w:] Balzac. La Comédie humaine. Edition critique en ligne. [on-line]. [dostęp 2011-10-28]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-14)]. (fr.).
• Honoriusz Balzac: Komedia ludzka. T. 2. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, 1957. Brak numerów stron w książce
• André Maurois: Prometeusz, czyli życie Balzaka. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza Czytelnik, 1970. Brak numerów stron w książce