Mistyka polska

Mistyka polska – nurt mistyki chrześcijańskiej, rozwijający się od XIII wieku na terenie Polski. W polskiej mistyce można wyróżnić pięć okresów:

1. Od XIII do XVII w.
2. XVII w. ("złoty okres mistyki")
3. XVIII i pierwsza połowa XIX w.
4. Druga połowa XIX i początek XX wieku (do 1914 r.)
5. XX lecie międzywojenne (1912-1939 r.)

Badania historyczne nad mistyką obejmują mistykę przeżyciową oraz mistykę studyjną.

Charakterystyka

Polską mistykę można uszeregować według porządku mistyki przeżyciowej, która zajmuje się doświadczeniem mistycznym danej osoby oraz według porządku mistyki studyjnej, która ujmuje rzeczywistość zjednoczenia z Bogiem, a więc mówi o działaniu Boga i stanie wewnętrznym człowieka. O studyjnym ujęciu mistyki na ziemiach polskich można mówić dopiero od XIII wieku.

O polskich mistykach XIII-XVI wieku możemy przeczytać w dziełach literackich m.in. biskupa chełmińskiego - Heidenryka (De diligendo Deo), dominikanina - Henryka Bitterfelda (De vita acivita et contemplativa), zakonnika krzyżackiego - Jana z Kwidzyna (Expositio symboli Apostolorum), cystersa i teologa - Jakuba z Paradyża (O teologii mistycznej). Wartość szczególną ma traktat Jana z Paradyża, który dotyczy bezpośrednio tematyki mistyki. Autor głosi w nim, że wszyscy ludzie bez różnicy stanu czy wieku, są powołani na drogę życia mistycznego. Jest to stanowisko całkowicie odmienne od poglądów panujących w późniejszej teologii XVII czy XVIII wieku.

W następnych wiekach tematyką mistyki polskiej zajmowali się: jezuici: Kasper Drużbicki, Tomasz Młodzianowski,; karmelici: Bonawentura od św. Stanisława, Stefan od św. Teresy, Mikołaj od Jezusa Maryi; a także: Chryzostom Dobrosielski, Stanisław Papczyński, Mikołaj z Mościsk. Do mistyki przeżyciowej tamtego okresu zaliczyć należy Teresę od Jezusa (Mariannę Marchocką) i jej Autobiografię mistyczną, pierwszą polską autobiografię mistyczną.

W wieku XVIII i w pierwszej połowie XIX wieku tematykę mistyki podejmowali: Antoni Świrczyński, Paulin Wiązkiewicz, Florian Jarosiewisz, Franciszek Przyłęcki, Ignacy Wichert. Drugi "złoty okres polskiej mistyki" przypadł na drugą połowę XIX wieku i początek wieku XX. Przedstawicielami mistyki studyjnej i przeżyciowej tego okresu byli:

• mistyka studyjna: ks. Piotr Semenenko, abp Zygmunt Feliński, bp Józef Sebastian Pelczar
• mistyka studyjno-przeżyciowa: Bogdan Jański, ks. Bronisław Markiewicz, o. Honorat Koźmiński,
• mistyka przeżyciowa: brat Albert (Adam Chmielowski), Wanda Malczewska, s. Kolumba Białecka, Eliza Cejzik, s. Marcelina Darowska

Okres XX lecia międzywojennego był także bardzo rozwojowy dla polskiej mistyki. W jej spekulatywnej odsłonie wyróżnić można następujące postacie: ks. Aleksandra Żychlińskiego, ks. Leona Pyżalskiego, ks. Pawła Smolikowskiego, ks. Eugeniusza Kuleszę. Warto także wymienić takich teologów jak: ks. Jan Balicki, abp Józef Teodorowicz, ks. Paweł Siwek. Mistyką przeżyciową w tym okresie reprezentowały: s. Faustyna Kowalska, Aniela Salawa, s. Bernardyna Jabłońska, s. Elżbieta Czacka.

Bibliografia

• Urbański, Stanisław: Zatopieni w Bogu. Mistycy polscy. Warszawa: Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna "ADAM", 1999, s. 11-20. ISBN 83-7232-077-2.
• Stanisław Urbański: Mistyka w polskiej tradycji. W: Marek Szymula (red.): Mistyka drogą zjednoczenia z Bogiem. Warszawa: Wydawnictwo Akademii Teologii Katolickiej, 1999, s. 44-89. ISBN 83-7072-130-3.