Metafizyka klasyczna
Metafizyka klasyczna albo filozofia pierwsza (gr. τα μετα τα φυσικά ta meta ta physika – „to, co po przyrodzie/ponad przyrodą”) – dziedzina wiedzy ukonstytuowana przez Arystotelesa, rozważająca byt jako byt oraz jego istotne właściwości i ostateczne przyczyny[1].
Nazwa
edytujNazwa „metafizyka” nie pochodzi od Arystotelesa. Najprawdopodobniej zaproponował ją Andronikos z Rodos[2], filozof perypatetycki z I w. p.n.e., który uporządkował dzieła Arystotelesa umieszczając zbiór pism (dziś tworzą one poszczególne księgi Metafizyki) traktujących o zasadach bytu po pismach przyrodniczych – Fizyce. Nazwa „ta meta ta fizyka” oznaczałaby w tym kontekście te pisma (w kolejności) po tych o fizyce. Po raz pierwszy w historii myśli termin metafizyka pojawił się u Mikołaja z Damaszku (ur. ok. 64 r. p.n.e.). Tę teorię pochodzenia nazwy popiera większość wybitnych badaczy Arystotelesa, jak Zeller, Ross czy Jaeger. Wedle innej teorii uczonego M.H. Reinera tytuł dzieła Metafizyka był inspirowany przez samego Arystotelesa i był używany już przez jego bezpośrednich uczniów[3].
Następcy Arystotelesa
edytujMetafizyka to filozofia pierwsza (określenie Arystotelesa), bo wszystkie nauki szczegółowe odwołują się do niej, i „wiedza boska” (Metafizyka, 983a), czyli teologia, bo bada ostateczne przyczyny rzeczy. Te dwa określenia i arystotelesowskie rozumienie przedmiotu metafizyki przejęło średniowiecze i twórczo rozwinęło metafizykę klasyczną w postaci systemów św. Tomasza, Dunsa Szkota czy Ockhama. W filozofii średniowiecznej stał się słynny jeden z podstawowych problemów metafizyki klasycznej: spór o uniwersalia.
W XX wieku klasyczna metafizyka odżyła w postaci neotomizmu. Jednym z jego najwybitniejszych przedstawicieli w Polsce był o. prof. Mieczysław Krąpiec.
Krytyka metafizyki
edytujProjekt metafizyki jest absolutny. Chodzi o wyjaśnienie bytu (dlaczego jest) i poznanie jego istotnych właściwości (czym jest), np. istoty czy przyczyn, relacji koniecznych, co może stanowić podstawę dla wypracowania kryteriów wiedzy pewnej. Jednak według niektórych koncepcji metafizyki, jej przedmiot leży poza obrębem doświadczenia. Taką formę metafizyki krytykuje się z pozycji sceptycznych, empirystycznych, pozytywistycznych i scjentystycznych.
Przypisy
edytuj- ↑ por. Metafizyka 1003a, 20–32; 1022a
- ↑ metafizyka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-11-28].
- ↑ K. Leśniak Wstęp do Arystoteles Metafizyka str. xii-xiii, Warszawa, PWN 1983.
Bibliografia
edytuj- Władysław Stróżewski, Ontologia, Wydawnictwo Aureus – Znak, Wydanie I, Kraków 2004, ISBN 83-87887-44-7, ISBN 83-240-0393-2.
- Mieczysław Albert Krąpiec OP, Metafizyka. Zarys teorii bytu, Lublin 1978.
- Selman, Francis: From Physics to Metaphysics. Saint Austin Press, 2001, s. 168. ISBN 1-901157-33-4.
Linki zewnętrzne
edytuj
Mieczysław Albert Krąpiec, Andrzej Maryniarczyk, Metafizyka, Powszechna Encyklopedia Filozofii, Polskie Towarzystwo Tomasza z Akwinu, ptta.pl [dostęp 2024-05-05].- Relacje między filozofią i metafizyką. ien.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2009-09-22)].
- Peter van Inwagen, Meghan Sullivan, Metaphysics, [w:] Stanford Encyclopedia of Philosophy, CSLI, Stanford University, 31 października 2014, ISSN 1095-5054 [dostęp 2018-01-16] (ang.).
- Metaphysics (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-08].