Wikipedia

Lubatowa

wieś w województwie podkarpackim

Lubatowa – wieś w Polsce, położona w województwie podkarpackim, w powiecie krośnieńskim, w gminie Iwonicz-Zdrój[5][6]. Leży w Beskidzie Niskim w dolinie rzeki Lubatówki. Otoczona wzgórzami, m.in.: Kamionką (637 m n.p.m.), Osiecznikiem (633 m n.p.m.), Żabią (550 m n.p.m.) i Zygmuntową Górą (508 m n.p.m.).

Lubatowa
wieś
Ilustracja
Wieś odznaczona jest Krzyżem Walecznych
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

krośnieński

Gmina

Iwonicz-Zdrój

Liczba ludności (2011)

3550[2][3]

Strefa numeracyjna

13

Kod pocztowy

38-441[4]

Tablice rejestracyjne

RKR

SIMC

0351640

Położenie na mapie gminy Iwonicz-Zdrój
Mapa konturowa gminy Iwonicz-Zdrój, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „Lubatowa”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole po prawej znajduje się punkt z opisem „Lubatowa”
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Lubatowa”
Położenie na mapie powiatu krośnieńskiego
Mapa konturowa powiatu krośnieńskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Lubatowa”
Ziemia49°32′31″N 21°45′42″E/49,541944 21,761667[1]
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa
Kościół parafialny pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika w Lubatowej
Pomnik rozstrzelanych przez SS Galizien w 1944 roku

Na przełomie XVI i XVII wieku położona była w ziemi sanockiej województwa ruskiego[7]. Wieś klucza jaśliskiego biskupów przemyskich[8]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Lubatowa. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa krośnieńskiego.

Części wsi

edytuj

Historia

edytuj
  • w początkach XIV wieku Lubatowa jako wieś królewska
  • 15 marca 1376 – w Sanoku zastaje podpisany przez Władysława Opolczyka akt lokacyjny na prawie magdeburskim, pozwalający Stanisławowi Tłoce założyć na prawie magdeburskim osadę "Górki" między potokami Schowa i Lubachowa
  • 1386 – Lubatowa wraz z całym tzw. kluczem jaśliskim (Jaśliska, Zyndranowa Jasionka, Królik Polski) stają się własnością Zyndrama z Maszkowic w wyniku darowizny królewskiej; o tej własności świadczy dokument z 14 czerwca 1401 roku, dotyczący zabezpieczenia jej na sumę 60 grzywien Gniewoszowi z Dalewic
  • 6 listopada 1401 – wystawiony zostaje akt sprzedaży Lubatowej biskupowi przemyskiemu Maciejowi Janinie za 300 grzywien praskich groszy, z prawem odkupu w ciągu trzech lat
  • 1412 – akt sprzedaży sołtysostwa w Lubatowej przez biskupa przemyskiego Piotrowi (synowi Michała – byłego sołtysa z Równego) za 700 grzywien, z prawem założenia na prawie magdeburskim, nad rzeką Lubatową wsi o tej samej nazwie, na 60 łanach; sołtys otrzymał 5 łanów i reszty od 60 łanów oraz prawo wyszynku, założenia młyna i stawów, a także zezwolenie na sprowadzenie rzemieślników; dla kościoła przeznaczono po łanie, na pastwiska i rolę; wszyscy osadnicy zostali uwolnieni od podatków i danin przez okres 20 lat i nie podlegali władzy sądów polskich, sołtys natomiast miał prawo polowania i wolnego wyrębu w lesie, a także nie był zobowiązany do dostarczenia żołnierza na wyprawę; dla odróżnienia powstałych z podziału Lubatowej królewskiej i biskupiej, "Górna" i "Dolna", nazwano je Lubatową i Lubatówką
  • 1425 – Piotr, kanonik krakowski zrzeka się Lubatowej na rzecz swego ojca Marcina; 1433-1461 właścicielami Lubatowej byli Zygmunt Jura i Adam Olszowiec mający zatarg z biskupem
  • 1460 – biskup przemyski Mikołaj Błażejewski odkupuje Lubatową od Zygmunta Jury (zezwolenie przez króla Kazimierza Jagiellończyka wydane w tym samym roku w Sandomierzu)
  • 1493 – właścicielem zostaje Hieronim Kobylański h. Grzymała (1440-1521); wówczas część biskupia miała 10 łanów, a do sołtysa należało 6 łanów, młyn i karczma
  • 1529 – zostaje poświęcony drewniany kościółek (św. Stanisława biskupa), który przetrwał prawie 400 lat
  • 15 czerwca 1561 – biskup przemyski Walenty Herburt daruje ówczesnemu sołtysowi Mikołajowi Cebrzykowi dwa pola, zwane „Dybigoska” i „Małyszoska”
  • 27 grudnia 1566 – Mikołaj i jego żona Anna otrzymują od bp. Walentego Herburta dożywotnie sołtystwo we wsi Lubatowa
  • 1570 – bp Walenty Herburt sprzedaje Cebrzykom nieurodzajną rolę za 280 grzywien i 12 groszy; po części były to wynagrodzenia za zasługi rodziny na rzecz biskupa (Stanisław Cebrzyk – syn szlachcica Mikołaja studiował na Akademii Krakowskiej)
  • 1589 – biskup przemyski płaci podatki od 14 łanów kmiecych, młyna, siedmiu zagrodników, 10 komorników, rzemieślnika oraz od dwóch łanów sołtysa
  • 1621 – za pozwoleniem biskupa Jana Wężyka, Anna Cebrzyk zrzeka się wieczystego wójtostwa na korzyść Jana Zarzyckiego, który wraz z małżonką 30 kwietnia 1627 roku otrzymują dożywotnie sołtystwo w Lubatowej jako rekompensatę za poniesione koszty odnowienia budynków
  • 26 marca 1636 – wdowa po Janie, Jadwiga Krasowska, odstępuje sołtystwo w Lubatowej Zygmuntowi Punikowskiemu i Katarzynie z Pełczowskich, za przywilej dożywotniego wójtostwa, otrzymany od biskupa Andrzeja Szołdskiego, muszą jednak płacić na rzecz fabryki katedry przemyskiej 12 florenów polskich rocznie; po ich śmierci, spadkobiercom wypłacone zostanie 3/4 z tej sumy
  • 1636 – Lubatowa zostaje wcielona do dóbr kapitulnych mimo nieporozumienia na tle własnościowym, które sprostował dopiero biskup Wacław Hieronim Sierakowski (1700-1780), w wyniku czego wieś zostaje darowana kapitule w zamian za sołtystwo w Domaradzu i Przysietnicy; zamianę prawnie zatwierdził papież Benedykt XIV w Rzymie 13 grudnia 1745 roku
  • W drugiej połowie XVIII wieku – istnieje w Lubatowej już systematyczna szkoła parafialna, jako jedna z piętnastu w powiecie krośnieńskim.
  • 1769-1772– – w Lubatowej i okolicy toczą się walki konfederatów barskich z wojskami carycy Katarzyny; potomkami konfederatów, osiadłych później w miejscowości, są rodziny: Jasłowskich, Kasprzyckich, Korzeniowskich, Masłowskich, Maścibrzuchów, Starowiejskich oraz Ziębów
  • w czasie rzezi galicyjskiej (1846) – podburzeni przez zaborców chłopi są sprawcami pobicia i wygnania ze wsi zarządcy dóbr biskupich wraz z rodziną
  • podczas wydarzeń Wiosny Ludów w Lubatowej istnieje chłopska partyzantka, wykorzystująca w walce działa jednorazowego użytku, rozpadające się po oddaniu strzału
  • 1848 – uwłaszczenie i rozparcelowanie gruntów folwarcznych; Lubatowa przestaje być własnością Kapituły Przemyskiej
  • 1867 – na tzw. Organistówce powstaje dobrowolna szkółka parafialna, podległa zarządowi parafii, w szkole nauczał organista nazwiskiem Frydrych. Nie było państwowych przepisów prawnych dotyczących obowiązkowej nauki czytania i pisania na poziomie elementarnym[9].
  • przełom wieków XIX i XX – zawiązuje się wśród mieszkańców Lubatowej ruch ludowy, którego inicjatorami są Jan Stapiński oraz ksiądz Stanisław Stojałowski; szkolnictwo galicyjskie, będące w rękach duchowieństwa, stopniowo traci swe uprawnienia na rzecz powstawania szkół ludowych
  • 1896 – zawiązuje się w Lubatowej Miejscowa Rada Szkolna, której przewodniczącym zostaje ksiądz Franciszek Zygłowicz, a zastępcą Ignacy Szulc; w 1900 roku nabyte zostają od Kapituły Przemyskiej grunty pod budowę szkoły – powstaje sześcioklasowa szkoła powszechna; kierownictwo szkoły, nauczyciele oraz księża od samego początku nauki są zwolennikami patriotycznego wychowania młodzieży
  • 1907 – powstaje w Lubatowej jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej
  • lipiec 1910 – podczas uroczystości z okazji 500. rocznicy zwycięstwa pod Grunwaldem na wzniesieniu przy drodze do Jasionki, przy udziale mieszkańców okolicznych miejscowości, postawiony zostaje krzyż upamiętniający sukces Polaków z 1410 roku
  • 1912 – z inicjatywy ludowców utworzone zostają w Lubatowej Drużyny Bartoszowe, włączone w czerwcu 1914 roku do Polskich Drużyn Strzeleckich; lubatowianie należą do dukielskiego Sokoła
  • 1914 – po wybuchu I wojny światowej do legionowych szeregów wyrusza z Lubatowej garstka ochotników z roczników nieobjętych mobilizacją austriacką, którzy z poświęconą przez księdza Siedleczkę bronią przemierzali szlaki bojowe z Legionem Wschodnim, a po jego rozwiązaniu z I i II Brygadą Legionów; za wspieranie organizacji wojskowo-niepodległościowej zostają aresztowani przez władze carskie i wywiezieni na Sybir ksiądz Michał Siedleczko, wójt Jan Jakieła oraz organizator Drużyn Bartoszowych Józef Ceglarz; w czasie działań wojennych we wsi w dniach 23 grudnia–26 grudnia 1914 oraz 16 maja 1916 r. naprzeciw siebie stają Polacy w mundurach wojska austriackiego i rosyjskiego; lubatowianie uczestniczący w wojnie w mundurach austriackich po przejściu linii frontu włoskiego udają się do Francji, gdzie generał Józef Haller organizuje polską armię
  • 1921 – poświęcenie kościoła; stary, przeciekający kościółek zostaje rozebrany, a wiele figurek i krzyży trafia do kapliczek
  • II wojna światowa – w Lubatowej powstaje jeden z pierwszych na tym terenie ruch oporu; organizatorem ogniwa konspiracyjnego jest por. Michał Zygmunt, który zbiegł z transportu do oflagu; wraz z księdzem Nalepą, kierownikiem szkoły Józefem Myśką, nauczycielką Zofią Burghartową oraz ppor. Janem Kopczą z Lubatówki i Stanisławem Turkiem organizuje pierwsze przerzuty na Węgry; po nawiązaniu łączności z grupą z Miejsca Piastowego konspiratorzy z Lubatowej wchodzą w skład organizacji Służba Zwycięstwu Polski, a po jej wchłonięciu przez Związek Walki Zbrojnej stają się głównymi organizatorami Placówki ZWZ w Dukli (kryptonim „Dalia”); po aresztowaniu i osadzeniu Zygmunta w Oświęcimiu komendantem placówki zostaje Jan Kopcza ("Waldemar"); placówka zajmowała się gromadzeniem broni, rozbudową siatki konspiracyjnej, ukrywaniem ludzi poszukiwanych przez Niemców – głównie w domach górnej części wsi, przysiółku Doły i Kolonia, akcjami propagandowymi i sabotażowymi, jak m.in. wypuszczenie ropy w kopalni "Lubatówka"; w Lubatowej obok oddziału ZWZ/AK z inicjatywy Jakuba Stanisza powstaje konspiracja ludowców "Chłostra", przekształcona później w Bataliony Chłopskie
  • 1940 – organizowane są komplety tajnego nauczania w zakresie szkoły podstawowej i średniej; w wiosce udzielane jest schronienie dla jeńców radzieckich, zbiegłych z obozu pod Rymanowem, dla Polaków wypędzonych z Wielkopolski i Śląska, a także dla partyzantów z oddziału OP-11 dowodzonego przez Jana Czuchrę (pseudonim „Orski”) wracającego z akcji „Łańcuch” na słowacką placówkę graniczną w Certiżnem; ścigający partyzantów żołnierze niemieccy w odwecie rozstrzeliwują dwóch mieszkańców Lubatowej: Stanisława Frankiewicza, u którego oddział kwaterował, oraz Błażeja Zająca – komendanta warty wiejskiej
  • 1944 – po czerwcowym zamachu partyzantów na Paula Diebala, krwawego komendanta Schutzpolizei w Dukli, Niemcy w akcji pacyfikacyjnej aresztują i mordują 1 lipca w Lesie Warzyckim koło Jasła kilkunastu mieszkańców Lubatowej; niedługo potem mieszkańców Lubatowej obejmuje kolejna pacyfikacja: tym razem aresztowanych zostaje 38 lubatowian, straconych 24 lipca 1944 roku w Lesie Grabińskim koło Iwonicza, razem z nimi zastrzeleni zostają aresztowani w tym czasie mieszkańcy Iwonicza, Brzostka, Korczyny i inni nierozpoznani
  • 20 sierpnia 1944 – mieszkańcy Lubatowej pomagają w zdobywaniu Iwonicza Zdroju i rozbrojeniu placówki niemieckiej, rozbrajając tabor niemiecki i rozdając zdobyczne konie mieszkańcom wsi; w tym też czasie przejęta zostaje od partyzantów słowackich broń i amunicja, przewiezione następnie do Iwonicza Zdroju; kolejne wrześniowe walki z okupantem na terenie miejscowości i okolicy wspomagane są przez inne oddziały ruchu oporu zakwaterowane we wsi i w lesie koło Cergowej – pluton „Boruty”, a także kompanię „Moreny”; z ochotników utworzony zostaje kolejny pluton
  • 2 września 1944 – plutony Pika i Boruty w Lubatowej rozbijają 40-osobowy oddział Niemców i Ukraińców, zabierając broń i konie
  • 17 września 1944 – wojska IV Frontu Ukraińskiego AR wkraczają do Lubatowej
  • 9 czerwca 2003 – powstało Towarzystwo Miłośników Lubatowej[10]
  • 2017 – znaleziono przedmioty z V p.n.e.[11]

Szlaki piesze

edytuj

Szlak papieski

edytuj

Szlak, którym wędrował przez Beskid Niski, w 1952 r., przyszły papież – ks. Karol Wojtyła, w towarzystwie pięciu studentów, przebiega w pobliżu kościoła.

Wspomnienia z tej wyprawy, zostały zebrane i opisane w książce Andrzeja Potockiego Bieszczadzkimi i beskidzkimi śladami Karola Wojtyły ISBN 83-60234-01-9:

W kolejny już dzień swojej wyprawy podróżnicy przez Mszanę postanowili dojść na przełęcz Dukielską. Stąd pojechali do Dukli i jeszcze tego samego popołudnia wspinali się na szczyt Cergowej (716 m n.p.m.). Kolejny dzień po spędzonej nocy we wsi Cergowa to przejście przez Jasionkę, Lubatową, skąd szlakiem czerwonym dotarli do Iwonicza i Rymanowa-Zdroju.

Góra Cergowa

edytuj

Cergowa (góra) (zwana też Górą Cergowską lub Wielką Górą) wznosi się na wysokość 716 m n.p.m. i jest położona na południowy zachód od Lubatowej. Jej nazwa ma celtyckie pochodzenie: „kerg” znaczy góra. Od innych wzniesień Beskidu Dukielskiego odróżnia ją trójgarbna sylwetka. Południowe, gęsto zalesione stoki Cergowej wznoszą się dość łagodnie, natomiast północne opadają głęboką zerwą w dolinę Jasionki. Swój kształt góra zawdzięcza budowie geologicznej: nasunięcie płaszczowiny dukielskiej na płaszczowinę śląską spowodowało tak silne nachylenie stoków, dochodzące do 40-70%. Wielka Góra posiada trzy wierzchołki: wschodni (681 m), środkowy (683 m) oraz zachodni (716 m) z żelaznym krzyżem. Jest znana z rzadko spotykanych w Beskidach jaskiń szczelinowych tzw. Borsuczych Dziur. Na górze znajdują się ponadto dwa rezerwaty „Tysiąclecia”, a także „Cisy w Nowej Wsi” chroniące naturalne lasy ze stanowiskami cisów.

Kościół pod wezwaniem św. Stanisława Biskupa

edytuj

Drewniany kościół

edytuj

Stary, drewniany kościół w Lubatowej wybudowano ok. 1529 roku, kiedy to został on konsekrowany przez biskupa przemyskiego Jana Karnkowskiego. W 1921 roku, w związku obawą o zawalenie, podjęto decyzję o likwidacji drewnianej świątyni.

Kościół neogotycki

edytuj

Nowy budynek, murowany z cegły i kamienia wybudowano w latach 1911–1912, według projektu Jana Sas-Zubrzyckiego z 1911 roku[12]. Styl nowego kościoła określano jako nadwiślański gotyk lub neogotyk. Z zewnątrz świątynia ma 40 m długości i 28 m szerokości, a wieża 50 m wysokości. Dach dwuspadowy, kryty blachą, natomiast mury zostały zrobione z kamienia i cegły. W 1929 roku wykonano szopkę oraz figurki, które w okresie świąt Bożego Narodzenia są wystawiane. 8 czerwca 1937 nastąpiła konsekracja nowej świątyni.

Las Grabiński

edytuj
Osobny artykuł: Las Grabiński.

Las, w którym hitlerowcy zamordowali w 1941 roku 72 osoby.

Osoby związane z miejscowością

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 70014
  2. ↑ Wieś Lubatowa w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2020-01-24], liczba ludności na podstawie danych GUS.
  3. ↑ GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.. [dostęp 2018-03-15].
  4. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 669 [zarchiwizowane 2022-10-26].
  5. ↑ a b Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części. „Dziennik Ustaw”. Nr 29, poz. 200, s. 1867, 2013–02–15. Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji. [dostęp 2014-03-09]. 
  6. ↑ a b TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
  7. ↑ Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej wydany z zasiłkiem Akademii Umiejętności w Krakowie, [T. 1] , Epoka przełomu z wieku XVI-ego na XVII-sty. Dział II-gi. "Ziemie Ruskie" Rzeczypospolitej , Dział opracowany przez Aleksandra Jabłonowskiego [...], k. 4.
  8. ↑ Maciej Dalecki: Akta dóbr biskupów przemyskich obrządku łacińskiego 1652–1883. Inwentarz archiwalny zespołu, w: Rocznik Historyczno-Archiwalny. T. XI, Przemyśl 1996, s. 102.
  9. ↑ Historia szkoły [online], Szkoła Podstawowa im. Jana Pawła II w Lubatowej [dostęp 2024-06-01].
  10. ↑ Paweł Pernal, O Stowarzyszeniu [online], www.lubatowa.pl [dostęp 2017-11-17] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-06] (pol.).
  11. ↑ Niebywałe odkrycie na Podkarpaciu! Odnaleziono skarby sprzed 2.5 tysiąca lat!
  12. ↑ Wowczak 2017 ↓, s. 150.

Bibliografia

edytuj
  • Jerzy Wowczak: Jan Sas-Zubrzycki. Towarzystwo Wydawnicze Historia Iagellonika Kraków, 2017. ISBN 978-83-65080-63-9.

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Lubatowa&oldid=75199735”