Lesław Bartelski
Lesław Marian Bartelski (ur. 8 września 1920[1] w Warszawie[1], zm. 27 marca 2006 tamże) – polski krytyk literacki, prozaik[1], publicysta[1], poeta[1], żołnierz Armii Krajowej[1] i uczestnik powstania warszawskiego, działacz Związku Literatów Polskich, redaktor czasopism literackich[1].
 Lesław Bartelski (1960), fotografia ze zbiorów NAC | |
| Data i miejsce urodzenia |
8 września 1920 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
27 marca 2006 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie |
krytyk literacki, pisarz, publicysta |
| Odznaczenia | |
              
| |
Życiorys
edytujUrodził się w rodzinie Zygmunta (1884–1941) i Zofii z Ulanowskich (1884–1980). Dzieciństwo spędził w Warszawie i na Górnym Śląsku, w Królewskiej Hucie (od 1935 r. Chorzów). Uczeń Gimnazjum Państwowego im. Mickiewicza w Warszawie (matura w 1938 r.), student Wydziału Prawa Uniwersytetu Warszawskiego od 1938 r., podczas okupacji na tajnych kompletach UW (magisterium w 1948 r.).
W 1939 r. ochotnik w obronie Pragi (336 pułk piechoty, odcinek Saska Kępa). W okresie okupacji działacz podziemia kulturalnego, w latach 1942–1944 związany z grupą „Sztuka i Naród”, skończył w 1944 kurs sprawozdawców wojennych.
W latach 1941–1945 żołnierz TOW oraz AK. Brał udział w powstaniu warszawskim w dowództwie pułku „Baszta” i Komendzie V Obwodu Mokotów. Po upadku powstania wywieziony na roboty przymusowe na Dolny Śląsk, uciekł z obozu pracy i przedostał się do Generalnego Gubernatorstwa, gdzie w Częstochowie został oficerem Biura Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK aż do jej rozwiązania. Jesienią 1945 r. po ujawnieniu się zweryfikowany przez Departament Personalny MON jako ppor. czasu wojny.
W latach 1945–1972 redaktor czasopism m.in. „Polski Zbrojnej” (1946), „Nowin Literackich” (1947–1948), kierownik audycji poetyckich Polskiego Radia (1949–1951), czasopisma kulturalno-społecznego „Wieś” (1952–1953), tygodnika „Nowa Kultura” (1953–1963), tygodnika Kultura (1963–1972).
W latach 1972–1978 był prezesem warszawskiego oddziały Związku Literatów Polskich, 1989 wiceprezes ZLP, od 2000 honorowy prezes ZLP. Wieloletni członek władz naczelnych ZBoWiD (od 1969 zastępca sekretarza Rady Naczelnej[2], od 1979 r. wiceprezes Rady Naczelnej organizacji) oraz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa[3]. W lutym 1989 r. wszedł w skład działającej przy tej Radzie Komisji do spraw Upamiętnienia Ofiar Represji Okresu Stalinowskiego[4]. Przewodniczący Społecznego Komitetu Budowy pomnika Bolesława Prusa, członek Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Powstania Warszawskiego, członek Społecznego Komitetu Budowy Pomnika Państwa Podziemnego i AK. W sierpniu 1984 r. wszedł w skład Obywatelskiego Komitetu Obchodów 40. Rocznicy Powstania Warszawskiego.
Był wieloletnim radnym Rady Narodowej m.st. Warszawy (1969–1984) i jej wiceprzewodniczącym (1973–1980).
Nie angażował się w działalność opozycyjną. Jak ustaliła Joanna Siedlecka[5], Służba Bezpieczeństwa próbowała wielokrotnie pozyskać go do współpracy, ale on odmawiał. W 1974 roku podczas pogrzebu Melchiora Wańkowicza w imieniu Związku Literatów Polskich wygłosił przemówienie, w którym przedstawił zmarłego jako wielkiego pisarza, dobrego patriotę i człowieka uczciwego, nękanego przez władze PRL. To wszystko sprawiło, że – jak sądzi Siedlecka – SB rozpuszczało w środowisku literackim plotki dyskredytujące Bartelskiego i sugerujące jego współpracę z organami bezpieczeństwa.
Był mężem Marii Haliny z Zembrzuskich (1917–1998)[6].
Zmarł w Warszawie, pochowany 6 kwietnia 2006 na cmentarzu Bródnowskim (kwatera 12B-4-10)[6].
Twórczość
edytujJest autorem ponad 50 pozycji wydawniczych. Głównym tematem jego twórczości są losy Pokolenia Kolumbów. Do najważniejszych pozycji należą powieści Genealogia ocalonych (1963) oraz Termopile literackie (2002), jak również popularne monografie Powstanie warszawskie (1965), Mokotów 1944 (1971), Pułk AK „Baszta” (1990) oraz leksykon Polscy pisarze współcześni 1939–1991 (1995)[1].
Powieści
edytuj- 1951 – Ludzie zza rzeki
- 1958 – Pejzaż dwukrotny[1]
- 1959 – Droga na Glockner; kryminał
- 1962 – Złota mahmudija
- 1964 – Wodorosty
- 1968 – Dialog z cieniem
- 1973 – Niedziela bez dzwonów
- 1975 – Krwawe skrzydła
- 1978 – Rajski ogród[1]
Poezja, wspomnienia, opracowania
edytuj- 1948 – Przeciw zagładzie
- 1949 – Patrol między murami
- 1963 – Genealogia ocalonych
- 1963 – Jeździec z Madary
- 1965 – Powstanie warszawskie
- 1966 – Dąbrowska[1]
- 1967 – W kręgu bliskich
- 1968 – Walcząca Warszawa
- 1970 – Polscy pisarze współcześni
- 1970 – Żukrowski[1]
- 1974 – Z głową na karabinie
- 1983 – Cień wojny[7]
- 1988 – Pieśń niepodległa[8]
- 1990 – Pułk AK Baszta[9]
- 1990 – AK. Podziemna armia (t. I)
- 1993 – AK. Czas bitew (t. II)
- 1993 – Krzyż AK[10]
- 1997 – W znaku Baszty[11]
- 1999 – Getto. Warszawskie Termopile 1943
- 2000 – Praga. Warszawskie Termopile 1944
- 2002 – Termopile literackie[12]
- 2002 – „Obroża”. Warszawskie Termopile 1944
- 2004 – Mokotów. Warszawskie Termopile 1944
- 2006 – Ale zabaffa![13]
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (4 marca 2002)[14][15][16]
- Order Sztandaru Pracy II klasy[17]
- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1980)[15][18]
- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1972)[15]
- Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1966)[15]
- Krzyż Walecznych[18]
- Medal Wojska (czterokrotnie)[17]
- Złoty Krzyż Zasługi (11 lipca 1955)[19]
- Krzyż Partyzancki[17]
- Warszawski Krzyż Powstańczy[20]
- Krzyż Armii Krajowej[18]
- Medal za Warszawę 1939–1945[17]
- Medal „Za udział w wojnie obronnej 1939”[17]
- Medal 40-lecia Polski Ludowej (1984)[21]
- Złota Odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1970)[22]
- Order Cyryla i Metodego I klasy (Ludowa Republika Bułgarii, 1968)[18][23]
Nagrody
edytuj- 1951 – Nagroda Państwowa III stopnia za powieść pt. Ludzie zza rzeki[24]
- 1969 – Nagroda miasta Warszawy
- 1969 – Nagroda Ministerstwa Obrony Narodowej II stopnia
- 1969 – Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka
- 1977 – Nagroda Ministerstwa Kultury i Sztuki I stopnia
- 1985 – Nagroda im. Włodzimierza Pietrzaka
- 1991 – Nagroda Prezydenta Warszawy
- 1999 – Nagroda Literacka im. Władysława Reymonta[25]
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c d e f g h i j k l Tomkowski 2002 ↓, s. 15.
- ↑ Nowe włdze ZBoWiD, [w:] Głos Słupski, nr 251, 22 września 1969, s. 1–2.
- ↑ Skład Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa 1988–2011. radaopwim.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-11-17)]. radaopwim.gov.pl [dostęp 2011-11-06].
- ↑ „Rzeczpospolita”, 1989, nr 37 (2171), s. 1–2.
- ↑ Joanna Siedlecka, Kryptonim „Liryka”. Bezpieka wobec literatów. Prószyński i S-ka, Warszawa 2009, s. 140–143.
- ↑ a b Cmentarze Bródzieńskie [online], brodnowski.grobonet.com [dostęp 2023-10-02].
- ↑ Lesław M. Bartelski, Cień wojny : eseje, wyd. 1, Warszawa: Czytelnik, 1983, ISBN 83-07-00756-9, OCLC 11915066 [dostęp 2022-05-21].
- ↑ Lesław M. Bartelski, Pieśń niepodległa : pisarze i wydarzenia, 1939–1942, wyd. 1, Kraków: Wyd. Literackie, 1988, ISBN 83-08-01596-4, OCLC 21871291 [dostęp 2022-05-21].
- ↑ Lesław M. Bartelski, Pułk AK „Baszta”, wyd. 2, Warszawa: Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1990, ISBN 83-202-0790-8, OCLC 40931112 [dostęp 2022-05-21].
- ↑ Lesław M. Bartelski, Krzyż AK, wyd. 1, Warszawa: First Business College, 1993, ISBN 83-85746-14-5, OCLC 123271793 [dostęp 2022-05-21].
- ↑ Lesław M. Bartelski, W znaku „Baszty” : wspomnienia i refleksje, lipiec 1944-styczeń 1945, Warszawa: Prywatna Wyższa Szkoła Handlowa, 1997, ISBN 83-86919-00-0, OCLC 40200710 [dostęp 2022-05-21].
- ↑ Lesław M. Bartelski, Termopile literackie: Polska 1939–1945, wyd. 1, Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 2002, ISBN 83-211-1635-3, OCLC 50291378 [dostęp 2022-05-21].
- ↑ Lesław M. Bartelski, Ale zabaffa!, Toruń: Wyd. Adam Marszałek, 2006, ISBN 83-7441-217-8, OCLC 132569382 [dostęp 2022-05-21].
- ↑ M.P. z 2002 r. nr 18, poz. 322 „za wybitne zasługi w twórczości literackiej, za osiągnięcia w działalności społecznej”.
- ↑ a b c d Andrzej Dobosz: Słuch absolutny, pamięć zaczyna zawodzić. Tygodnik Powszechny, 2002-06-24. [dostęp 2010-05-09]. [zarchiwizowane z [brak tego adresu] (2021-07-30)]. (pol.).
- ↑ Odznaczenia dla zasłużonych literatów i dziennikarzy. prezydent.pl, 2002-06-06. [dostęp 2010-05-09]. (pol.).
- ↑ a b c d e Lesław Bartelski. [w:] Powstańcze Biogramy [on-line]. 1944.pl. [dostęp 2016-03-02].
- ↑ a b c d Kto jest kim w Polsce. Edycja 2. Warszawa: Interpress, 1989, s. 57–58.
- ↑ M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
- ↑ Lista odznaczonych Warszawskim Krzyżem Powstańczym. „Stolica”. Rok XXXVII, Nr 20 (1793), s. 15, 1 sierpni 1982. Warszawa: Warszawskie Wyd. Prasowe RSW „Prasa-Książka-Ruch”. [dostęp 2024-08-30].
- ↑ Uznanie dla twórców kultury, [w:] Trybuna Robotnicza, nr 170, 19 lipca 1984, s. 1–2.
- ↑ Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 3, 30 kwietnia 1970, s. 7.
- ↑ „Miesięcznik literacki”, T. 3. Warszawa: RSW „Prasa”, 1968, s. 135.
- ↑ Nagrody państwowe za 1951 r. za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego i sztuki. „Głos Koszaliński”. Rok III, Nr 201 (822), s. 6, 26 lipca 1951. Koszalin: KW PZPR. [dostęp 2024-07-16].
- ↑ Związek Rzemiosła Polskiego: Laureaci Nagrody Literackiej im. Władysława Reymonta w latach 1994–2009. [dostęp 2014-09-10].
Bibliografia
edytuj- Lesław Bartelski: Polscy pisarze współcześni. Informator 1944–1970. Warszawa: Agencja Autorska, 1972.
- Tadeusz Fredro, Bartelski (w języku angielskim). Warszawa: Agencja Autorska, 1978; seria: „Profiles of the Contemporary Writes”.
- Krystyna Kuliczkowska, Barbara Tylicka: Nowy słownik literatury dla dzieci i młodzieży. Warszawa: Wydawnictwo „Wiedza Powszechna”, 1979.
- Jan Tomkowski: Słownik pisarzy polskich. Grupa Wydawnicza Bertelsmann Media, 2002. ISBN 83-7311-294-4. (pol.).
- Literatura polska XX wieku. Przewodnik encyklopedyczny. Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000.