Kultura chojnicko-pieńkowska

Kultura chojnicko-pieńkowska – kultura późnomezolityczna. Nazwa niniejszej jednostki kulturowej związana jest z nazwą miejscowości Chojnice położonej na Pomorzu oraz uroczyska Pieńki znajdującego się koło Warszawy.

Kryteria wydzielenia

Na początku lat siedemdziesiątych Stefan Karol Kozłowski zaproponował nazwę „kultura chojnicko-pieńkowska” dla elementów, które sam wcześniej określił jako majdanowskie i pieńkowskie.

Chronologia, geneza i zanik

Rozwój owej jednostki kulturowej wyznaczają daty od ok. 6 do ok. 4 tys. lat temu. Należy do kręgu północnego, wspólnoty postmaglemoskiej. Geneza kultury wiąże się z przesunięciem na południe, na tereny kultury komornickiej, ludności kultury Svaerdborg oraz z miniaturyzacją i zmianami technologicznymi obróbki krzemienia. Te trzy czynniki ukształtowały nową jednostkę kulturową. Ciekawe wydają się być relacje z kulturą janisławicką, są to jednostki częściowo nakładające się terytorialnie. Ponadto wyroby charakterystyczne dla jednej z kultur pojawiają się niekiedy w kontekście drugiej. W dużej mierze okres rozwoju zazębia się z obecnością jednostek neolitycznych pochodzących z południa i ich powolnemu rozwojowi, należy się przyjąć, że grupy chojnicko-pieńkowskie mogły adaptować się do nowego typu gospodarki. Natomiast grupa chojnicka wzięła udział w tworzeniu się nowej jednostki neolitycznej – kulturze pucharów lejkowatych.

Obszar występowania i kontekst kulturowy

Zasięg kultury chojnicko-pieńkowskiej

Zespół zjawisk kulturowych utożsamianych z omawianą kulturą obejmował swym zasięgiem obszary Pomorza Wielkopolski, Dolnego Śląska oraz Mazowsza i Polski Środkowej. Wydzielono trzy grupy/odmiany:

chojnicka – północny zachód;
pieńkowska – centrum i południowy wschód;
barycka – południowy zachód.

Z zastrzeżeniami włącza się do tej kultury grupę Jühnsdorf z terenu Brandenburgii.

Charakterystyczne wytwory kulturowe

Trójkąt pieńkowski

Półsurowiec wiórowy, drobny uzyskiwano z drobnych rdzeni, zwykle jednopiętrowych. Odłupki są pozostałością zaprawy rdzeni. Wśród narzędzi najwięcej jest zbrojników: trójkąty pieńkowskie, trójkąty z retuszem trzech boków, trapezy, półtylczaki Komornica, tylczaki Stawinoga, ostrza typu Nowy Młyn (gr. chojnicka), ostrza Pieńkowskie (gr. pieńkowska). Poza tym występują drapacze i skrobacze, a w grupie chojnickiej, ciosaki i piki. Inwentarz kościany: można przypisać tej kulturze harpuny z jednym zadziorem oraz jednorzędowe. Niestety znalezisk kościanych i rogowych tej jednostki praktycznie brak.

Osadnictwo

Obozowiska, często kilkuszałasowe, zakładano zwykle w dolinach rzek lub nad brzegami jezior. Szałasy były czasem zagłębione w ziemi. Obozowiska jednoszałasowe można traktować jako satelickie.

Gospodarka i społeczeństwo

Gospodarka kultury chojnicko-pieńkowskiej miała charakter typowo mezolityczny, łowiecko-zbieracko-rybołowiecki. Grupy zamieszkiwały las niżowy z przewagą sosny. Na stanowiska niniejszej kultury poświadczona jest obecność schematycznych rytów antropo- i zoomorficzne oraz zawieszki i figurki zwierząt m.in. niedźwiedzi, dzików i koni.

Wybrane stanowiska

Świdry Małe – Pieńki 3; Swornegacie 1; Krzekotówek 8, Poddębe VII; Pyzdry 3 i 5a, Płazówka II.

Bibliografia

Janusz K. Kozłowski, Wielka Historia Świata, t. I Świat przed „rewolucją” neolityczną, Fogra, Kraków 2004.
Janusz K. Kozłowski, Archeologia Prahistoryczna, t. I Starsza Epoka Kamienia, Nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 1972.
Janusz K. Kozłowski, Stefan K. Kozłowski: Epoka kamienia na ziemiach polskich, PWN, Warszawa 1977.
Piotr Kaczanowski, Janusz K. Kozłowski, Wielka Historia Polski, t.1 Najdawniejsze dzieje ziem polskich (do VII w.), Fogra, Kraków 1998.
Janusz K. Kozłowski (opracowanie naukowe), Encyklopedia historyczna świata, t. I Prehistoria, Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1999.
Bolesław Ginter, Janusz K. Kozłowski, Technika obróbki i typologia wyrobów kamiennych paleolitu, mezolitu i neolitu (wyd. III), PWN, Warszawa 1990.