Kraj Tarnopolski

Kraj Tarnopolski (okręg tarnopolski, ros. Тарнопольский край) – część Galicji, która w latach 1809-1815 przejściowo znalazła się w Imperium Rosyjskim.

Zmiany granic zaborców

Wojny napoleońskie

Obszar okolic Tarnopola znalazł się w Austrii w 1772 w wyniku I rozbioru Polski. Sytuacja ta zmieniła się w okresie wojny Napoleona z V koalicją – w tym m.in. Austrią.

W ciągu 1809 na zachodnim Podolu trzykrotnie zmieniła się władza: najpierw wojskowe władze francusko-galicyjskie usunęły rządy austriackie, następnie od 20 czerwca 1809 Austriacy powrócili do władzy. Potem zaś, od 28 czerwca została ustanowiona rosyjska i austriacka władza cywilna. Zgodnie z traktatem z Schönbrunn z 14 października 1809 zachodnie Podole wraz z Tarnopolem (ale bez miasta Brody) przeszło do Rosji.

Organizacja

Zachodnią granicę Kraju stanowiła linia Załoźce-Zborów-rzeka Strypa. Siedzibą władz Kraju zostało miasto Tarnopol. Teren został wydany Rosji przez władze austriackie na początku 1810. Dekretem Aleksandra I od 14 sierpnia 1810 to terytorium nazwano Tarnopolskim krajem.

Krajem zarządzał namiestnik Ignatij Theyls, który wcześniej zaprowadził rosyjską administrację w przyłączonym kosztem Prus obwodzie białostockim. Namiestnik utworzył półautonomiczny organ zarządzający, nazywany Komitetem, który miał skupiać władzę administracyjno-sądową (faktycznie spoczywała ona nadal w ręku Theylsa). Kraj dzielił się na początkowo na dwa okręgi: tarnopolski (marszałek powiatowy F. Korytowski), zaleszczycki (marszałek powiatowy A. Szumlański), w 1814 utworzono trzeci – trembowlański (marszałek powiatowy Jan Tadeusz Gromnicki).

Rosyjskie władze wprowadziły kalendarz juliański oraz rosyjskie paszporty. Utworzono rosyjskie szkoły, odbudowano również zamek w Tarnopolu. W porównaniu do rządów austriackich zmniejszono obciążenia nakładane na ludność – m.in. obniżono podatki, ograniczono pobór do wojska. Przy obsadzaniu stanowisk faworyzowano polską szlachtę.

Powrót do Austrii

Zgodnie z postanowieniami kongresu wiedeńskiego 6 czerwca 1815 terytorium Kraju Tarnopolskiego zwrócono Austrii. Usunięty z urzędu namiestnik Theyls wyjechał do Białegostoku, gdzie w poczuciu krzywdy, zmarł we wrześniu 1815.

Bibliografia

• Szymon Askenazy, Rządy Rosyi w Galicyi Wschodniej 1809-1815, Tygodnik Ilustrowany nr 18/1903, s. 352
• Богдан Мельничук, Богдан Пиндус, Віктор Уніят, Тернопільський край [w:] Тернопільський енциклопедичний словник. редкол.: Г. Яворський та ін.. T. 3: П—Я. Тернопіль : Видавничо-поліграфічний комбінат «Збруч», 2008, s. 429. ISBN 978-966-528-279-2. (ukr.) (ukr.)