Królestwo Bawarii
Królestwo Bawarii (niem. Königreich Bayern[1]) – państwo istniejące w latach 1806–1918, głównie na terenie współczesnego landu Bawaria[2][3].
| 1806–1918 | |||||
| |||||
| Hymn: Heil unserm König, Heil! | |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Siedziba | |||||
| Zarządzający | |||||
| Populacja (1900) • liczba ludności |
| ||||
| Języki urzędowe | |||||
Położenie na mapie
| |||||
Historia
edytujPowstanie
edytujPodpisany 26 grudnia 1805 roku pokój w Preszburgu zakładał utworzenie Królestwa Bawarii[4]. Na mocy tego porozumienia Austria straciła na rzecz Bawarii Tyrol[5]. 1 stycznia 1806 roku Bawaria stała się królestwem, a tego samego dnia książę-elektor Maksymilian II ogłosił się królem Bawarii[4][6]. 1 maja 1808 roku Królestwo Bawarii ustanowiło własną konstytucję, a jej wdrażanie rozpoczęto w roku 1817[7]. Konstytucja ta zapewniała między innymi wolność religijną, zniesienie systemu klasowego, zniesienie przywilejów szlachty i duchowieństwa oraz likwidację pańszczyzny[3]. 10 lat później, w roku 1818, powstała nowa konstytucja, która wprowadziła dwie izby Zgromadzenia Stanowego Bawarii[7]. Nowa Konstytucja obowiązywała i stanowiła podstawę bawarskiej państwowości przez cały wiek, czyli do 1918 roku[7].
Bawaria podczas wojen napoleońskich
edytujDzięki sojuszowi Bawarii z I Cesarstwem Francuskim, terytorium Bawarii się powiększyło, a Bawaria uzyskała pierwszą liberalną konstytucję[8]. Pod koniec wojen napoleońskich Bawaria przeszła na stronę koalicji. Była obszarem tranzytowym dla armii sojuszniczej i wroga, była także miejscem bitew między armiami francuskimi pod dowództwem Napoleona i jego przeciwnikami, zwłaszcza Austrią[8] (m.in. bitwa pod Eckmühl)[8]. Chociaż Bawarczycy nie brali udziału w ostatniej, decydującej bitwie przeciwko Napoleonowi, bitwie pod Lipskiem w październiku 1813 roku, w której Napoleon poniósł druzgocącą porażkę, to znaleźli się oni po stronie zwycięzców[8].
Królestwo Bawarii w I połowie XIX wieku
edytujPo śmierci Maksymiliana w 1825 roku, tron objął jego syn, Ludwik I Wittelsbach[4]. W 1810 roku Ludwik I ożenił się z Teresą z Saksonii-Hildburghausen[4]. Król Ludwik I Wittelsbach uznawany jest za jednego z najważniejszych władców w historii Bawarii z uwagi na jego zasługi dla stworzenia w Monachium centrum kultury i sztuki[9]. Rewolucja lutowa z 1848 roku doprowadziła do jego abdykacji[4], po której, władzę w Królestwie przejął jego syn, Maksymilian II[4]. Maksymilianowi udało się przywrócić stabilność w Królestwie[9]. Po jego śmierci w 1864 roku władzę w kraju przejął jego syn, Ludwik II Wittelsbach[10].
Królestwo Bawarii w II połowie XIX wieku i I połowie XX wieku
edytujPo wojnie francusko-pruskiej król Bawarii Ludwik II Wittelsbach zaproponował, by pruskiego króla Wilhelma I ogłosić cesarzem niemieckim[4]. Po objęciu przez niego władzy, Królestwo Bawarii zachowało uprzywilejowany status i własną armię[4]. Potem Ludwik II spędzał coraz więcej czasu i wydawał coraz więcej pieniędzy na realizowanie własnych projektów, takich jak budowa zamku Neuschwanstein[4]. Z tego powodu popadł w długi, a jego stosunki z ministrami pogorszyły się. 10 czerwca 1886 roku na dwór sprowadzono psychiatrę, który uznał króla za chorego psychicznie[11]. Oficjalnie podano do wiadomości, że osoba niepoczytalna nie może sprawować władzy w kraju[11]. Według współczesnych badaczy nie ma dowodów, aby król Ludwik II chorował psychicznie[11]. Król zmarł w niewyjaśnionych okolicznościach – 13 czerwca 1886 roku odkryto jego ciało w przybrzeżnych wodach jeziora Starnberg[12]. Po śmierci Ludwika na tronie zasiadł jego młodszy brat Otto, cierpiący na chorobę psychiczną i niezdolny do sprawowania władzy[11], w związku z czym w latach 1886-1912 regencję sprawował stryj obu monarchów, książę Luitpold. Po śmierci Luitpolda, władzę w Królestwie przejął jego syn Ludwik, początkowo także jako regent, a od 1913 roku (dzięki zmianie konstytucji) jako król Ludwik III[13].
I wojna światowa i upadek Królestwa
edytujW 1914 roku doszło do starcia trójprzymierza z trójporozumieniem w związku z agresją Austro-Węgier na Serbię po zabójstwie austriackiego arcyksięcia Franciszka Ferdynanda przez Gawriła Principa[14][15]. Niemcy stanęły po stronie Austro-Węgier i wypowiedziały wojnę Francji[16] i Rosji[17]. Po inwazji Niemiec na neutralną Belgię, Wielka Brytania wypowiedziała wojnę Niemcom. Później Ludwik III zażądał dla Bawarii aneksji Alzacji i miasta Antwerpia w Belgii[18].
W 1918 roku Królestwo Bawarii bezskutecznie próbowało wynegocjować odrębny pokój z Ententą[19]. 7 listopada 1918 roku Ludwik III wraz z rodziną uciekł z rezydencji w Monachium[20]. 12 listopada 1918 w pisemnym oświadczeniu Ludwik III zwolnił urzędników oraz żołnierzy z przysięgi lojalności, nie sformułowawszy w nim abdykacji[21]. Kurt Eisner potraktował jego oświadczenie jako abdykację[21]. W nocy z 7 na 8 kwietnia 1919 powstała Bawarska Republika Rad[22].
Królowie Bawarii
edytuj| lp. | Imię | Zdjęcie | Czas rządów[23] |
|---|---|---|---|
| 1 | Maksymilian I Józef | 
|
1806–1825 |
| 2 | Ludwik I Wittelsbach | 
|
1825–1848 |
| 3 | Maksymilian II Bawarski | 
|
1848–1864 |
| 4 | Ludwik II | 
|
1864–1886 |
| 5 | Otto I Bawarski | 
|
1886–1913 |
| 6 | Ludwik III Wittelsbach | 
|
1913–1918 |
Ludność
edytujRozwój liczby ludności Królestwa Bawarii w latach 1871–1900[24]:
| rok | ogółem | uwagi |
|---|---|---|
| 1871 | 4 863 450 | w tym katolicy – 3 464 364, ewangelicy – 1 342 592, chrześcijanie innych wyznań – 5453, Żydzi – 50 662 |
| 1875 | 5 022 425 | |
| 1880 | 5 284 778 | |
| 1890 | 5 594 982 | w tym katolicy – 3 962 941, ewangelicy – 1 571 863, chrześcijanie innych wyznań – 5786, Żydzi – 53 885 |
| 1900 | 6 176 057 | w tym katolicy – 4 363 178, ewangelicy – 1 749 206, chrześcijanie innych wyznań – 7607, Żydzi – 54 928 |
Miasta Królestwa Bawarii o populacji przekraczającej 40 tys. mieszkańców w 1900 roku:
| lp. | miasto | populacja | rejencja |
|---|---|---|---|
| 1. | Monachium | 499 932[25] | Górna Bawaria |
| 2. | Norymberga | 261 081[25] | Środkowa Frankonia |
| 3. | Augsburg | 89 174[25] | Szwabia |
| 4. | Würzburg | 75 499[25] | Dolna Frankonia |
| 5. | Ludwigshafen | 61 914[25] | Palatynat |
| 6. | Fürth | 54 822[25] | Środkowa Frankonia |
| 7. | Kaiserslautern | 48 310[25] | Palatynat |
| 8. | Regensburg | 45 429[25] | Górny Palatynat |
| 9. | Bamberg | 41 823[25] | Górna Frankonia |
Przypisy
edytuj- ↑ Hans Kratzer, Monarchistische Kopfgeburt [online], Süddeutsche.de [dostęp 2019-09-12] (niem.).
- ↑ Bayern Tourismus Marketing GmbH, Bawaria – region w sercu Europy – Wakacje w Bawarii [online], Bayern Tourismus Marketing GmbH [dostęp 2019-09-12] (pol.).
- ↑ a b Haus der Bayerischen Geschichte – Königreich – Startseite [online], hdbg.eu [dostęp 2019-09-12].
- ↑ a b c d e f g h i Moniek, Lost Kingdoms: Kingdom of Bavaria [online], History of Royal Women, 4 grudnia 2017 [dostęp 2019-09-13] (ang.).
- ↑ Włodzimierz Sochacki, Historia dla maturzystów: repetytorium, Wlodzimierz Sochacki, 2007, s. 292, ISBN 978-83-60186-58-9 [dostęp 2019-09-13] (pol.).
- ↑ Historia Bawarii [online], monachium.info [dostęp 2019-09-12].
- ↑ a b c Die bayerische Verfassung von 1818 [online], bavarikon.de [dostęp 2019-09-12].
- ↑ a b c d Bayerische Landesausstellung 2015.
- ↑ a b The Former Kingdom of Bavaria [online], guide-to-bavaria.com [dostęp 2019-09-13].
- ↑ Ludwik II Wittelsbach [online], monachium.info [dostęp 2019-09-14].
- ↑ a b c d Ludwik Szalony [online], superkalejdoskop.com [dostęp 2019-09-14].
- ↑ Marta Landau, Spisek na Bajkowego Króla [online], wprost.pl, 16 grudnia 2007 [dostęp 2019-09-14] (pol.).
- ↑ John E. Morby, Dynastie świata : przewodnik chronologiczny i genealogiczny, Wydawnictwo Znak, Kraków 1994, ISBN 83-7006274-1, s. 233.
- ↑ Krzysztof Ogiolda, Gawriło Princip nie wiedział, że zaczyna I wojnę światową [online], Nowa Trybuna Opolska, 5 lipca 2014 [dostęp 2019-09-14] (pol.).
- ↑ Polska. Historia. Pierwsza wojna światowa, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2019-09-14].
- ↑ Kalendarium Wielkiej Wojny [online], wyborcza.pl [dostęp 2019-09-14] (pol.).
- ↑ 105 lat temu, w 1914 roku wybuchła I wojna światowa [online], PolskieRadio.pl [dostęp 2019-09-14].
- ↑ The Great War 1914–1918 [online], facebook.com [dostęp 2019-09-14] (pol.).
- ↑ David T. Zabecki, Germany at War: 400 Years of Military History [4 volumes]: 400 Years of Military History, ABC-CLIO, 28 października 2014, s. 123, ISBN 978-1-59884-981-3 [dostęp 2019-09-14] (ang.).
- ↑ Bayerischer Rundfunk, November 1918: Die unblutige Revolution [online], 24 listopada 2008 [dostęp 2019-09-14] (niem.).
- ↑ a b Anifer Erklärung (Detailansicht) [online], hdbg.eu [dostęp 2019-11-06].
- ↑ Revolution, 1918/1919 – Historisches Lexikon Bayerns [online], historisches-lexikon-bayerns.de [dostęp 2019-11-06] (niem.).
- ↑ The Former Kingdom of Bavaria [online], guide-to-bavaria.com [dostęp 2019-10-29].
- ↑ Land Bayern. Deutsche Verwaltungseschichte. [dostęp 2019-11-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-28)]. (niem.).
- ↑ a b c d e f g h i Raan, Städte im Königreich Bayern [online], deutsche-schutzgebiete.de, 16 września 2017 [dostęp 2019-09-12] (niem.).