Johann Friedrich Struensee

Johann Friedrich Struensee (ur. 5 sierpnia 1737 w Halle, zm. 28 kwietnia 1772) – niemiecki lekarz, minister w Królestwie Danii. Jego starszym bratem był Carl August Struensee (1735–1804), profesor matematyki i pruski minister.

Johann Friedrich Struensee

Data i miejsce urodzenia	5 sierpnia 1737 Halle
Data śmierci	28 kwietnia 1772
Maître des requêtes
Okres	od 1770 do 1771
Odznaczenia

Johann Friedrich Struensee, malował Jens Juel

Egzekucja Struenseego

W wieku 32 lat (w 1768 roku) został prywatnym lekarzem cierpiącego na lekką odmianę schizofrenii króla Danii Chrystiana VII. Król dobrze się czuł w jego towarzystwie, ufał mu i powierzył mu funkcję doradcy królewskiego – konferensraad. Szczęśliwie przeprowadzone szczepienie następcy tronu zapewniło mu z kolei przychylność królowej.

Po pewnym czasie osiągnął wpływy porównywalne ze sprawowaniem regencji nad krajem. Szybko rozpoczął czystkę w rządzie, popierając libertynów takich jak on sam i zwalniając żarliwych religijnie tradycjonalistów. Wśród zwolnionych był polityk i dyplomata Johann Hartwig Ernst von Bernstorff. Ostał się jedynie inny zdolny minister, Adolph Siegfried von der Osten (1726–1797). Jako Maître des requêtes dworu duńskiego Struensee przedstawiał każdą sprawę do podpisu królowi. Władysław Czapliński twierdzi, że dawało mu to niemal pozycję monarchy absolutnego.

Jako zwolennik oświecenia próbował przeprowadzić wiele szeroko zakrojonych reform. Znany był z ogromnego tempa pracy, jak i z samej pracowitości. Na Danię spadł grad jego zarządzeń i dekretów, których liczbę (w czasie 16 miesięcy rządów) czasem ocenia się na ok. 600 (zapewne licząc jedynie te naprawdę ważne), a czasem na 1880. Oznaczałoby to, że wydawał 3–4 dziennie. Pod tym względem dorównywał mu chyba jedynie cesarz Józef II Habsburg. Trzeba przyznać, że mimo czystki Struensee naprawdę zamierzał poprawić sytuację Danii i zabiegał, by nowo mianowani urzędnicy byli kompetentni.

Reformy były jednak wprowadzane zbyt pośpiesznie, by mogły uzyskać zadowalający efekt. Choć rozporządzenie w sprawie pańszczyzny (wiosna 1771), które ulżyło doli chłopów, pochwalił nawet przeciwnik Struenseego Andreas Peter Bernstorff: „Nowe rozporządzenie w sprawie pańszczyzny cieszy mnie. Uważam, że jest dobrze sformułowane i w całości wystarczające oraz sprawiedliwe”.

Struensee został kochankiem królowej Danii, angielskiej księżniczki Karoliny Matyldy, czym spowodował skandal, zwłaszcza po narodzinach córki, księżniczki Luizy Augusty, którą złośliwie nazywano la petite Struensee. Kamieniem obrazy dla Duńczyków była niemieckość Struenseego, który twierdził, że nie ma czasu, by nauczyć się języka duńskiego. W Kopenhadze jeszcze przed nim mówiono po niemiecku równie często jak po duńsku.

Jako przeciwnik kameralizmu Struensee wprowadził leseferyzm. Uznał Danię za kraj z małą ilością surowców, i w zasadzie rolniczy. Przestał więc popierać manufaktury i kopalnictwo, co było w zasadzie słuszne, lecz nagłość decyzji spowodowała wzrost bezrobocia.

29 stycznia 1771 został odznaczony ustanowionym tego dnia Orderem Matyldy.

Struenseemu dane był rządzić jedynie rok (1770–1771). Rankiem 17 stycznia 1772 roku aresztowano Struenseego i Enevolda Brandta. Było to nazajutrz po balu maskowym, więc zaskoczono ich w głębokim śnie. Jeszcze przed świtem zatrzymano królową. Zamach przygotowali oburzeni Duńczycy; w porozumieniu z królową matką Julianą Marią, księżną Brunszwiku-Wolfebüttel, jej synem Fryderykiem i jego nauczycielem, duńskim „nacjonalistą” Ove Guldbergiem, kazali go ściąć. Główną rolę w zamachu grał pułkownik regimentu „Falster” Georg Ludwig von Köller-Banner (podobnie jak Struensee Niemiec z pochodzenia). Bez trudu uzyskano podpis króla pod stosownym nakazem.

20 stycznia powołano komisję inkwizycyjną. 28 kwietnia wykonano publiczną egzekucję Struenseego i jego współpracownika Enevolda Brandta. Pastor Baltasar Münter (1735–1793), który przed śmiercią miał nawrócić ministra (przynajmniej próbował), ogłosił książkę pt. Historia nawrócenia Struenseego. Lud cieszył się śmiercią ministra. Andreas Peter Bernstorff stwierdził:

W ten sposób odbyła się ta rewolucja, pierwsza tego rodzaju w Danii. Ubolewam nad tym, że była konieczna, jednak muszę przyznać, że wyzwoliła króla i państwo. Dziękuję też Opatrzności, która pozwoliła tak łatwo plan zrealizować.

W nowym rządzie najsilniejszą postacią został 40-letni Ove Høegh-Guldberg.

W kulturze popularnej

• O związku Struenseego i królowej oraz jego wpływach na rządy opowiada duński dramat historyczny Kochanek królowej z 2012, w którym postać Struenseego zagrał Mads Mikkelsen.

Bibliografia

• Władysław Czapliński, Dzieje Danii nowożytnej 1500–1875, Warszawa 1982.
• Robert Nisbet Bain, Scandinavia, cap. xv. (Cambridge, 1905)
• Gustave Bascle De Lagrbze, La Reine Caroline-Mathilde et le Comte Struensee (Paris, 1887)
• Lars Bisgaard, Claus Bjørn, Michael Bregnsbo, Merete Harding, Kurt Villads Jensen, Knud J. V. Jespersen, Danmarks Konger og Dronninger (Copenhagen, 2004)
• Editor Christian Gether, Kronprins og Menneskebarn (Sorø, 1988)
• Peter Edward Holm, Danmark-Norges Historie, vol. iv. (Copenhagen, 1897–1905)
• Georg Friedrich von Jenssen-Tusch, Die Verschwörung gegen die Königin Karoline Mathilde und die Grafen Struensee und Brandt, nach bisher ungedruckten Originalakten (Leipzig, 1864).
• Elie Salomon François Reverdil, Struensee et la cour de Copenhague 1760-1772 (Paris, 1858)
• William Henry Wilkins, A Queen of Tears (London, 1904)
• Karl Wittich, Strueszsee (Leipzig, 1879)
• Per Olov Enquist, Wizyta królewskiego konsyliarza (Jacek Santorski & Co Agencja Wydawnicza, 2005)