Jerzy Liban
Jerzy Liban (ur. 1464 w Legnicy, zm. po 1546 w Krakowie) – renesansowy humanista, kompozytor, teoretyk muzyki, pedagog i filolog. Posługiwał się łaciną, greką i hebrajskim. Wykładał w Akademii Krakowskiej (dziś Uniwersytet Jagielloński) oraz uczył w szkole parafialnej przy Kościele Mariackim w Krakowie[1].
| Data i miejsce urodzenia |
1464 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
po 1546 |
| Gatunki | |
| Zawód |
kompozytor, teoretyk muzyki, filolog |
Życiorys
edytujPoczątkowo nauki pobierał w rodzinnej Legnicy, w szkole kolegiackiej przy kościele św.św. Piotra i Pawła[2]. Od 1494 r. studiował w Akademii Krakowskiej, a następnie prawdopodobnie w Kolonii. W 1501 r. powrócił do Krakowa i całe życie związał z tym miastem. W akademii zdobył tytuł bakalaureata (1502) i dyplom magistra sztuk (1511)[3]. Wykładał w Akademii Krakowskiej oraz, w latach 1506-1528, działał w szkole parafialnej przy Kościele Mariackim w Krakowie, gdzie był kantorem, pedagogiem i rektorem[4]. Uczył tam greki, muzyki, i zasad prozodii łacińskiej (badania akcentu, iloczasu, intonacji) dla potrzeb recytacji tekstów liturgicznych[3].
Dorobek
edytujJako wykładowca Akademii Krakowskiej (w roku 1520 i w latach 1528–1535) propagował kulturę antyczną, przekładał m.in. Arystotelesa, wydawał antologie pism ojców Kościoła i poematy łacińskie. Jerzemu Libanowi przypisuje się 16 prac, z których część opublikowano w Krakowie w latach 1522-1545[3]. W tych pracach Liban wszechstronnie omawiał zagadnienia z zakresu filologii, filozofii, historii, medycyny, prawa, teologii i muzyki[4].
Dwa pisma Jerzy Liban poświęcił wyłącznie muzyce. Pierwsze – De accéntrum ecclesiasticórum exquísita ratióne (Wybrana metoda stosowania akcentów kościelnych) – dedykował Piotrowi Gamratowi, biskupowi krakowskiemu (ukazało się bez daty druku ok. 1539 r.). To obszerne kompendium poświęcone problematyce wykonawczej recytacji tekstów liturgicznych (nauka o akcencie). Zawiera ono również czterogłosowy utwór (skomponowany prawdopodobnie ok. 1501 r.) – Ortus de Polonia, będący opracowaniem antyfony do św. Stanisława, patrona Polski[3].
Drugi traktat muzyczny – De músicae láudibus orátio (Mowa pochwalna o muzyce) – wydano w 1540 r. w drukarni krakowskiej pod opieką Jana Halicza. Zawierał m.in. podstawowe zagadnienia teorii muzyki, słowniczek nazw greckich z zakresu muzyki, obszerną część poświęcona roli wychowawczej i etycznej muzyki, a także przykłady muzyczne: osiem czterogłosowych opracowań Magnificat i jedno czterogłosowe opracowanie psalmu In exitu Israel de Aegypto[3]. Te dwa starodruki są dzisiaj jedynym źródłem wiedzy o twórczości muzycznej Libana[2].
Prawdopodobnie uczniem Jerzego Libana był Sebastian Herburt – kompozytor i teoretyk sztuki muzycznej.
Polak czy Niemiec?
edytujKim był Jerzy Liban? Elżbieta Witkowska-Zaremba[5] podaje, że miał niemiecką narodowość – pochodził prawdopodobnie z niemieckiej rodziny Weihrauch (co oznacza kadzidło, w przełożeniu na grekę libanos). Encyklopedia muzyki[1] i Jan Węcowski określają go natomiast jako polskiego humanistę i teoretyka muzyki: Jerzy Liban, chociaż niemieckiego pochodzenia, pracą i życiem związał się z Polską. Czuł się Polakiem. O Polsce pisał patria nostra, a język polski nazywał mową ojców (sermo patrium nostrum id est Polonus)[4].
Upamiętnienia
edytujLutnia imienia Jerzego Libana z Legnicy stanowi główną nagrodę Legnica Cantat, jednego z najstarszych konkursów chóralnych w Polsce[2]. Imieniem Libana nazwano też ulicę w centrum Legnicy[6].
Zachowane kompozycje
edytuj- Ortus de Polonia
- Oratio pro Rege Sigismundo (ok. 1539)
- Lectio de Rege Sigismundo
- osiem Magnificatów
- Psalm 113 [114] „In exitu”
Prace z teorii muzyki
edytuj- De philosophiae laudibus oratio (De musica) – 1537
- De accentuum ecclesiasticorum exquisita ratione – 1539
- De musicae laudibus oratio – 1540
Przypisy
edytuj- ↑ a b Andrzej Chodkowski (red.), Encyklopedia muzyki, wyd. PWN, Warszawa 1995, s. 494-495, ISBN 83-01-11390-1.
- ↑ a b c Jan Węcowski, Jerzy Liban - patron głównej nagrody Legnica Cantat, [w:] Honorata Rajca (red.), Program Legnica Cantat 50, cykliczne wydawnictwo poprzedzające festiwal, Legnica: Legnickie Centrum Kultury, 2019, s. 95.
- ↑ a b c d e Małgorzata Kolińska, Jerzy Liban (Jerzy Liban z Legnicy) | Życie i twórczość | Artysta, wyd. Polskie Centrum Informacji Muzycznej, Związek Kompozytorów Polskich, Culture.pl, 2006 [dostęp 2020-04-22] (pol.).
- ↑ a b c Jerzy Liban z Legnicy - Opera omnia [online], Bearton [dostęp 2020-04-22] (pol.).
- ↑ Liban, Jerzy [Libanus, Georgius], Grove Music Online, DOI: 10.1093/gmo/9781561592630.001.0001/omo-9781561592630-e-0000016560 [dostęp 2020-04-22] (ang.).
- ↑ Liegnitz.pl :: portal historyczny miasta Legnicy :: Miejsca/Ulice, place : Libana Jerzego (Lindenstraße) [online], liegnitz.pl [dostęp 2020-04-22].
Bibliografia
edytuj- Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 494–495. ISBN 83-01-11390-1. (pol.).
- The New Grove Dictionary of Music and Musicians, vol. L. Oxford University Press, 2004. ISBN 978-0-19-517067-2. (ang.).
- Program Legnica Cantat 50., cykliczne wydawnictwo poprzedzające festiwal. Honorata Rajca (red.), Legnica: Legnickie Centrum Kultury, 2019.
Linki zewnętrzne
edytuj- Płyta z dziełami wszystkimi Jerzego Libana z Legnicy - pierwsze i jedyne nagranie (spis utworów pod linkiem Informacje u dołu po prawej); omówienie płyty na www.culture.pl
- Artykuł o kompozytorze na stronie www.polmic.pl
- Jerzy Liban Ortus de Polonia (wykonanie Warsaw Philharmonic Choir)
- Koncert Liban robi hałas w ramach Legnica Cantat 44. (2013 r.) Utwory Jerzego Libana w wykonaniu L.U.C oraz Mika Urbaniak w towarzystwie zespołu wokalnego OCTAVA Ensemble
- Dzieła Jerzego Libana w bibliotece Polona